Исследование в XXI веке апреля, 2023 г 357 Oʻzbek tilshunosligining shakllanishida professor ayub gʻulomovning
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
часть 1 « Новости образования : исследование в XXI веке » апреля , 2023 г 359 oʻzining «Oʻzbek nazariy tilshunosligi asoschisi yohud «Ayyubona tadqiq» xususida soʻz» maqolasida «...barcha fanlar kabi tilshunoslikka ham har bir davr oʻz talabini qoʻygan. Shuning uchun tilshunoslik tarixini oʻz tarixi bilan bogʻlab kuzatish maqsadga muvofiqdir» - deb aytib oʻtgan. Masalaga shu nuqtai nazar bilan yondashadigan boʻlsak, oʻtgan asrning qirqinchi yillaridan boshlab oʻzbek tilini nazariy jihatdan oʻrganish davr talabiga aylandi. Oʻzbek tili ilmiy grammatikasining nazariy asoslarini yaratish uchun esa Sharq va Gʻarb filologiyasining ilgʻor gʻoyalari bilan qurollangan, mumtoz til, xalq tili, xalq ogʻzaki ijodi namunalari tili va adabiy tilning ichki imkoniyatlarini, shuningdek, taraqqiyot qonuniyatlarini chuqur his qiluvchi hamda yaxshi biluvchi zabardast olim zarur edi», - deyar ekan, toʻla haqli edi*3+. «40-yillardan oʻzbek tili ilmiy jihatdan atroflicha, chuqur oʻrganila boshlandi. Tilshunoslikning tildagi har bir sath birliklarini oʻrganishga qaratilgan fonetika, morfemika, soʻz yasalishi, leksikologiya, morfologiya, sintaksis kabi boʻlimlari shakllana boshladi. 1940- yilda bu davrni A.Gʻulom oʻzining «Oʻzbek tilida aniqlovchilar» mavzusidagi nomzodlik dissertatsiyasi bilan boshlab berdi», -degan fikri ayni haqiqatdir[4]. Olimning A.Gʻulomov haqida aytgan bu fikrlari koʻpchilik tomonidan e'tirof etilgan. XX asrning 40-80-yillari oʻzbek tilshunosligi taraqqiyoti haqidagi ishlarda, aynan shu fikrlarning qanchalik toʻgʻri ekanligini ta'kidlovchi dalillar bilan toʻqnashganmiz, haqiqatan ham, A.Gʻulomov oʻzbek nazariy tilshunosligining poydevorini qoʻygan, favqulodda iste'dodga ega boʻlgan betakror tilshunos edi. Oʻzbek nazariy tilshunosligining shakllanish davri haqida gap borar ekan, A.Gʻulomovdan bir yil keyin nomzodlik dissertatsiyasini yoqlagan prof.U.Tursunov ilmiy foaliyati haqida toʻxtalmaslik mumkin emas. A.Gʻulomov 1940-yilda nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilgan boʻlsa, U.Tursunov, bir yildan keyin oʻz ilmiy ishini yakunlash bilan, oʻzbek nazariy tilshunosligining shakllana boshlanganligini toʻla namoyon etdi. Qizigʻi shundaki, A.Gʻulomov «Oʻzbek tilida aniqlovchilar» monografiyasi bilan oʻzbek nazariy grammatikasining poydevorini qoʻygan, oxir-oqibat yirik tilshunoslik ilmiy maktabini asoschisiga aylangan boʻlsa, U.Tursunov yuqorida qayd etilgan tadqiqoti bilan oʻzbek nazariy tilshunosligi poydevorini mustahkamladi va Samarqand tilshunoslik ilmiy maktabining asoschisiga aylandi. Oʻzbek nazariy tilshunosligining shakllanishi va taraqqiyotiga, katta hissa qoʻshgan boshqa olimlar faoliyatiga toʻxtalishdan avval shuni alohida ta'kidlamoqchimizki, arab tilshunosligi rivojiga hissa qoʻshgan, shu bilan birga umuman, jahon tilshunosligi taraqqiyotini ta'minlagan Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, Qoshgʻariy, Zamaxshariy, Navoiy, Bobur, Abubakr Sakkokiy, Yoqut Hamaviy, Abu Hayyon, Jaloliddin Abu Muhammad Abdulloh turkiy, Abu Mansur as-Saolibiy kabi koʻpgina sharq olimlarining, shuningdek, XIX asr ikkinchi yarmi va XX asr boshlarida tilshunoslikka oid ilmiy tadqiqotlar olib borgan rus turkologlari: F.E.Korsh, A.E.Krimskiy, M.A.Kazembek, N.I.Ilminskiy, V.A.Bogoroditskiy, N.I.Ashmarin, L.Z.Budagov, P.M.Melioranskiy, V.V.Radlov, S.E.Malov, E.D.Polivanov, K.K.Yudaxin, A.K.Borovkov, A.N.Samoylovich kabi yirik olimlar va XX asrning 20-30-yillarida |