İssn 2222-7849 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi национальная академия наук азербайджана azerbaijan national akademy of sciences

İşıqlanma dərəcəsi. Məlumdur ki, işıqlanma şəraiti dəyişkəndir. O ilin vaxtından, həmin yerin coğrafi en dairəsindən, sutkanın müddətindən, atmosferin təmizliyindən (şəffaflığından) və rütubətliyindən asılı olaraq dəyişilir. Sutkanın və ilin vaxtından asılı olaraq interyerlərdə pəncərədən (cənubi-qərbi istiqamətdə) 1 və 6 metr məsafədə əmələ gələn işıq rejiminin şəraitini öyrənilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, müasir icrimai binaların yaşıllaşdırılması zamanı adətən bitkilər pəncərədən bu məsafədə yerləşdirilir [17].

Günəşli və tutqun günlərin günorta saatlarında günəşin radiasiyasının kəmiyyəti üzərində dayanılmışdır. Payızda (sentyabr) maksimal işıqlılıq – pəncədədən 1 m məsafədə günəşli gündə 8600 lk və tutqun gündə 4300 lk, 6 m məsafədə isə müvafiq olaraq 1700 və 800 lk müşahidə olunur. Noyabrda işıqlılıq pəncərədən 1 m məsafədə günəşli gündə 277 lk-cən və tutqun gündə isə 1300 lk-cən azalır. Pəncərədən 6 m məsafədə müvafiq olaraq 500 və 300 lk-cən düşür.

Qış vaxtı işıqlanma daha da azalır. Dekabrda onun minimal həcmi günəşli gündə pəncərədən 1 m məsafədə 1800 lk, 6 m məsafədə 360 lk və müvafiq olaraq tutqun günlərdə 300 və 170 lk-ə bərabər olur. Qış dövründə maksimal işıqlanma fevralda olur: günəşli gündə pəncərədən 1 m məsafədə 5500 lk və tutqun gündə 2700 lk və müvafiq olaraq pəncərədən 6 m məsafədə 1200 və 550 lk olur. Yazda minimal işıqlanma dərəcəsi martda olur. Onun miqdarı günəşli və tutqun günlərdə müvafiq olaraq pəncərədən 1 m məsafədə 8700 və 4300 lk-ə və 6 m məsafədə isə 1700 və 800 lk olur. Yaz dövründə ən çox işıqlanma dərəcəsi mayda müşahidə edilir. Günəşli gündə pəncərədən 1 m məsafədə 11000 lk-ə, tutqun gündə 5600 lk-ə və müvafiq olaraq 6 m məsafədə 2200 və 1100 lk-ə çatır.

İlin yay dövründə pəncərədən 1 m məsafədə günəşli gündə maksimal işıqlanma dərəcəsi 11000 lk-ə və tutqun günlərdə isə 5500 lk-ə bərabərdir. Uyğun olaraq işıqlanma pəncərədən 6 m məsafədə 2300 və 1200 lk olur. Avqust ayında işıqlanma dərəcəsi azalaraq yay dövrü üçün minimal həcmə çatır. Belə ki, günəşli gündə işıqlanma dərəcəsi pəncərədən 1 m məsafədə 9000 lk, tutqun gündə 5600 lk-ə çatır. Müvafiq olaraq 6 m məsafədə 2200 və 1100 lk olur. Qeyid etmək lazımdır ki, bu cür işıqlandırma dərəcəsi yalınız günorta saatlarında müşahidə olunur, günün qalan vaxtlarında bu əhəmiyyətli dərəcədə azalır.

Əgər bu faktorları nəzərə alsaq, o vaxt aydın olur ki, payız-qış dövründə üstünlük təşkil edən tutqun günlərdə interyerlərdəki bitkilər hansı minimal həcmdə işıq enerjisi ilə kifayətlənirlər.

Havanın temperaturu. Payızda sutkalıq temperatura interyerdə demək olar ki, 13⁰C-dən aşağı düşmür və 18⁰C-dən isə yuxarı qalxmır. Qışda 15 – 21⁰C həddində olur. Yazda temperatura artır və 18 – 25⁰C-ə çatır. Yay vaxtı sutka ərzində temperatur nisbətən yüksək olub 22 – 28⁰C təşkil edir.

Havanın nisbi rütubəti. Payız aylarında tədqiq edilən interyerlərdə havanın nisbi rütubəti 57%-dən aşağı düşmür və 70%-dən yuxarı qalxmır. Qışda aşağı düşür və 50-65% diapazonunda dəyişir. Yaz dövründə nisbi rütubət 55-75%-cən artır. Yay dövründə isə əhəmiyyətli dərəcədə artaraq 70 - 86% arasında dəyişir.

Beləliklə, qeyid etmək olar ki, interyerlərdə bitkilərin həyat fəaliyyəti üçün limitləşdirici faktor işıqdır. İnteryerdə temperatur və havanın nisbi rütubəti isə adətən normaya yaxın olur.

Öyrənilən fəsilələrə (Bromeliaceae, Orchidaceae) aid növlər üzərində aparılmış elmı-tədqiqat işlərinin nəticələri imkan verir ki, bu bitkiləri Azərbaycanda daxili interyerlərin yaşıllaşdırılması işlərində geniş istifadə edək.