İssn 2222-7849 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi национальная академия наук азербайджана azerbaijan national akademy of sciences

NƏTICƏLƏR VƏ MÜZAKIRƏ
Kənd təsərrüfatında heyvandarlığın inkişaf etdirilməsi üçün bitkilərin yem məhsuldarlığının öyrənilməsinin çox böyük əhəmiyyəti vardır. Qeyd etmək lazımdır ki, dağlıq bölgələrdə heyvandarlıq təsərrüfatı ilə məşğul olanlar yem tədarükünü yay və payız fəslinin əvvəllərində görürlər [Şəkil 2, 3, 4, 5].

Tədqiqat obyekti kimi 28 bölgədə yem istehsalı öyrənilmişdir (Şəkil 1). Aparılmış araşdırmalar nəticəsidə müəyyən edilmişdir ki, öyrənilən ərazinin Sərdabe bölgəsində quru yem istehsalı ən yüksək - 8390.4 kg/h və ən az quru yem istehsalı isə Neiyr bölgəsində - 734.6 kg/h qeid olunmuşdur. Öyrənilən ərazinin orta yem məhsuldarlığı 3974 kg/h təşkil edir (Cədvəl 1). Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, müxtəlif bölgələrin bitkilərinin yem məhsuldarlığı və bitki növlərinin tərkibi müxtəlifdir. Eyni zamanda, bitkilərin yem məhsuldarlığı iqlim və torpaq şəraitindən, ərazinin dəniz səviyyəsindən hündürlüyündən də çox asılıdır.

Dağınıq dağlıq su-bataqlıq şəraiti xüsusilə ekologi cəhətdən öyrənilməsi az diqqət mərkəzində olmuşdur. Dünya səviyyəsində isə bu məsələ ilə bağlı tədqiqat işləri geniş şəkildə həyata keçirilmişidir.
Cədvəl 1.

Savalan dağının su-bataqlıq bitkilərinin yem məhsuldarlığı.

S/n	Yem istehsal olunan bölgələrin bitki örtüyünün formasiyaları	Dəniz səviy. hünd. ( m)	Yem istehsalı g/m2	Yem istehsalı Kg/h
1	Pheleum phleoides L -Trifolium pratense L - Melilotus officinalis (L) Desr .	1440	500,568	5005,68
2	Scirpus lacustris L - Festuca ovina L.	1360	626,08	6260,8
3	Trifolium repens L.- Trisetum flavescens L.	1889	261,8	2618
4	Eleocharis uniglumis R.Br- Ranunculus persicus DC.	1898	326,4	3264
5	Eleocharis uniglumis R.Br - Potentilla canescens Besser.	1835	659,592	6595,92
6	Eleocharis uniglumis R.Br - Origanum vulgar L.	1840	536,72	5367,2
7	Eleocharis uniglumis R.Br - Trisetum flavescens L.	1838	506,776	5067,76
8	Equisetum arvense L. - Hordeum violaceum Boiss.Ethuet.	1730	268,64	2686,4
9	Eleocharis uniglumis R.Br- Polygonum alrestve C.A.Mey.	1533	288,04	2880,4
10	Eleocharis uniglumis R.Br - Poa sp - Trifolium repens L.	1784	488,8	4888
11	Cyperus longus L - Poa trivialis L-Eleocharis uniglumis R.Br	2300	261,6	2616
12	Eremopoa persica (Trin)Roshev - Phleum phleoides L.	2905	125,2	1252
13	Eleocharis uniglumis R.Br - Mantha longifolia (L)Hudson- Trifolium pretense L.	2480	327,56	3275,6
14	Hordeum violaceum Boiss.Ethuet - Agropyron repens (L) P.Beauv.	2400	553,16	5531,6
15	Eleocharis uniglumis R.Br- Lolium percicum Boiss&Hohen-Trifolium repens L.	1660	524,56	5245,6
16	Trifolium repens L -Bromus tomentellus Boiss -Hordeum violaceum Boiss.Ethuet.	1644	502,288	5022,88
17	Trisetum rigidum L - Carex strigosa L - Trifolium repens L.	1565	73,464	734,64
18	Carex orbicularis L - Carex divulsa L- Eremopoa persica (Trin) Roshev.	1560	218,96	2189,6
19	Butomus umbellatus L - Aeluropus littoralis (Gouan) Parl - Artemisia fragrans Willd.	1847	428,4	4284
20	Cynodon dactylon (L) Pers - Artemisia fragrans Willd - Poa trivealis L.	1829	762,92	7629,2
21	Eleocharis uniglumis R.Br - Centurea iberica Trev.ex spreng.	1866	839,04	8390,4
22	Eleocharis uniglumis R.Br - Plantago maritima L.	1755	501,84	5018,4
23	Ornithogalum sp. - Eleocharis uniglumis R.Br.	2100	207,2	2072
24	Poa araratica Trautv - Hordeum violaceum Boiss.Ethuet - Carex divulsa L.	2223	274,8	2748
25	Carex divulsa L - Hordeum violaceum Boiss.Ethuet.	2320	419,96	4199,6
26	Trifolium repens L - Poa pratensis L - Carex divulsa L.	2378	225,28	2252,8
27	Carex nutans L - Carex divulsa L .	2268	141,52	1415,2
28	Poa araratica Trautv - Hordeum violaceum Boiss.Ethuet - Carex divulsa L.	2668	281,64	2816,4

ƏDƏBIYYAT

1. 
   Ərdəbil ərazisinin inkişaf planı. Ərdəbil əyalətinin proqram və büdcə təşkilatı nəşriyyatı , 1999, 85 c.
   
2. 
   Cabir Şərifi. Ərdəbil regionunda yarmbozqır otlaq çəmənliklərinin tanınması, sinifləşdirilməsi və bitki növlərinin ekoloji araşdırılması. İran Gülüstan universitetinin nəşriyyati: 1997, c.64-79.
   
3. 
   Əli-reza Nəqinejad. İranın mərkəzi Əlborz dağının su-bataqlıq bitkilərinin ekoloji araşdırılması. İran, Tehran universitetinin bioloji fakültəsinin nəşriyyatı: 2008. c. 173-179.
   
4. 
   Cabir Şərifi. Ərdəbil və Astara bölgələrinin bitki örtüyünün ekoloji analizi. İranın meşəliklər və otlaqlar institutunun nəşriyyatı: 2009. 90 c.
   
5. 
   Aziz Cavanşir. Savalan dağının ekoloji və iqlim məlumatı. Təbriz-Cəhadsazəndəgi nəşriyyatı: 1990. c. 42-63.
   
6. 
   Mohəmməd Rəza Moqdəm. Iranın otlaqları və dağlıqotlaqları. Tehran universitetinin nəşriyyatı: 2370- 1999, c. 177-182.
   
7. 
   Cabir Şərifi. Otlaqların qorunmasının yem istehsalının yaxşılaşdırılmasına təsirinin araşdırılması. İranın meşəliklər və otlaqlar institutunun nəşriyyatı: 258-2001. 120 c.
   
8. 
   Mansur Mesqaqi. İranın dağlıqotlaqları. İmam Reza universitetinin nəşriyyat: İSBN 964-6582-05-2, 2004. c. 99-104.
   
9. 
   Mosa Akbərlu. İranın qərbi Azərbican əyaləti səhəsində, çəmənlər örtüyünün ekoloji araşdırılması. İran Gülüstan universitetinin nəşriyyatı: 2009. c. 38-45.
   

Şəkil 2. Su-bataqlıq ərazisindən bir görünüş

Şəkil 3. Savalan dağının otlaq və çəmənliklərində yem istehsalı

Şəkil 4. Savalan dağının şimal ətayətlərində su-bataqlıq bitki

örtüyü

Şəkil 5. Savalan dağının şimal ətəklərinin otlaq və çəmənlikləri

Джабир Шарифи, Ш. Гасымов, Адиль Джалили

КОРМОВАЯ ПРОДУКТИВНОСТЬ ВОДНО-БОЛОТНОЙ

РАСТИТЕЛЬНОСТИ ГОРЫ САВАЛАН
В статье приводятся исследования кормовой продуктивности, растительной формации водно-болотного растительного покрова гора Савалан. На изученной территории определены 28 растительных формаций и выявлены их значения в кормовом производстве.

Ключевые слова: гора Савалан, водно-болотная растительность, растительная формация, кормовая продуктивность.

Cabir Sharifi, Sh. Qasimov, Adil Calili

WATER–BOG PLANTING FORAGE PRODUCTIVITY

OF THE SAVALAN MOUNTAIN
In the article investigated cover of the water-bog planting forage productivity, plants formations of the Savalan mountain. In this territory defined formation of the 28 plants and havbeen investigated importance in the forage production.

Key words: Savalan Mountain, planting of the water-bog, formation of the plant, forage productivity.

Redaksiyaya daxil olma tarixi: 27.05.2011

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Mərkəzi Nəbatat Bağının əsərləri,2011, IX cild
UOT: 582.772.2
BƏZİ PALID (QUERCUS L.) NÖVLƏRİNİN ÇİÇƏKLƏMƏ

VƏ MEYVƏ VERMƏ XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Qarayev S.Q.
AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağı
Məqalədə Abşeron şəraitində introduksiya edilmiş 12 palıd növünün çiçəkləmə və meyvə vermə xüsusiyyətləri öyrənilmişdir. 3 növün-şabalıdyarpaq palıd, uzunsaplaq palıd və daş palıdın çiçəkləyib, normal meyvə verdiyi məlum olmuş və növlərdən yaşıllaşdırmada istifadə olunması məqsədəuyğun hesab edilmişdır.

Açar sözlər: palıd növləri, introduksiya, çiçəkləmə, meyvəvermə, qozalar, temperatur.

GİRİŞ
Bitkilərin bioekoloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsində çiçəkləmə və meyvəvermə mərhələsinin tədqiq edilməsi mühüm yer tutur. İntroduksiya edilmiş ağac və kol bitkilərinin çiçəkləmə və meyvə vermə xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi mövcud şəraitdə həmin bitkilərin becərilməsi və çoxaldılması üçün qiymətli məlumatlar verir. Eyni zamanda bitkilərin yerli şəraitə nə dərəcədə uyğunlaşdiqlarini, introduksiya prosesinin effektliyini qiymətləndirməyə imkan verir [2].

Palıd cinsinə daxil olan növlərin əksəriyyəti uzunömürlü, çətiri böyük, dekorativ görünüşlü, güclü inkişaf etmiş kök sisteminə malik olan ağaclardir. Palid növləri meşəsalmada, yaşıllaşdırmada, torpaq sürüşmələri və erroziyanın qarşısının alınmasında istifadə edilə biləcək çox qiymətli bitkilərdir.

Palıd növlərinin çiçəkləmə və meyvəvermə xüsusiyyətlərini bir çox tədqiqatçılar müxtəlif vaxtlarda öyrənmişlər [5, 6].

Biz də Abşeronun quru subtropik iqlim şəraitində, yaşıllaşdırma üçün perspektivli sayılan bəzi palıd növlərinin çiçəkləmə və meyvəvermə xüsusiyyətlərini öyrənmişik.