İstanbul ansiklopediSİ
Yüklə 5,06 Mb.
|
ESRAR — 5356 — istanbul
— 5357 — ESRAR «Esrar Kahveleri — Her nerede olursa olsun esrar kahvehanesi açmak yasakdır. Kahvehanelerde esrar içildiği haber alınır alınmaz tarassud edilir, kahvede bulunan esrar kabağı alınarak kahvehane kapatılır. Esrarkeşler kahvehanelerde tütün arasında esrar içerler. Bu gibi kahvehaneler girildiği zaman derhal esrar kokusu insanın yüzüne çarpar, ve esrar çekenlerin kimler olduğu yüzlerinden anlaşılır. Esrar kabağı hindistan cevizinden mamul, yukarısından bir kamışa merbut, altında küçük bir deliği ve serin (başlığın, lülenin) geçeceği bir delik vardır. Serin deliği zift ile kapanır, diğer delik esrarkeş tarfmdan parmakla tutulur, duman fazla geldiği takdirde parmak çekilir, fazla duman buradan hârice çıkar. Esrar kahvehaneleri Yedikulede, Tahtakalede, Galatada, Tophanede, Azâpkapusunda bulunur.» (1336, M. 1917). Aynı tarihde neşredilmiş polis nizamnamesinde de şunlar yazılıdır: «Esrarhâneler kapatılır. Her hangi bir yerde esrarhâne açıldığı haber alınırsa zabıta derhal orasını basarak kabak ve şâir eşyalar müsadere edilip esrarhâneyi açan hakkında takibatı kanuniye yapılır. Bu şahıs gerek orada, gerek başka yerde dükkân açabilmek için tekrar esrar içirtmeyeceğine dâir zabıtaya noterlikçe tasdikli bir kefaletname vermeye mecburdur. Kefalet mikdarı 10 liradan 100 liraya kadardır..» (1917). Vâsıf Hiç'in de kaydettiği gibi yakın geç mişe kadar çok ağır bir suçun cezasının ne ka dar hafif olduğunu yukardaki satırlar da gös teriyor. ; Yakın geçmişde esrar kahvehanesi, tekke işletmiş en namlı sımalar şunlardır: Galatada Hacı Mihran, Feriköyünde Eyyublu (adı tesbit edilemedi), Sinemköyünde Gîrco, Yeni-şehırde Dayı Yani, Kadıköyünde Kulaksız Alâeddin, Kadıköyünde Acem Ali Bey, Kadıköyünde Acem Ali Beyin çırağı Süleyman, Tophanede Arabacı ismail, Tophanede Madam Katina. Kadın esrarkeşler de vardır, ve hemen hepsi ayak takımının fâhişelerihdendir. Bilhassa son zamanlarda aynı boydan kadınlar arasından esrar satıcıları da hayli faal olmuşlardır. Bunların en eskilerinden biri Fani adındaki bir rum karışıdır. 1967 de Cemile adında bir kadın da Istanbulda esrar satışını yöneten bir şebekenin reisliğini yapmakda, ve.bu şebeke faaliyetini bütün Türkiye üstüne yaymış bulunmakta idi. Esrar içmek ve satmak suçundan altışar yıl hapis yatmış olan Despina ve Suzi adında iki kadın da aranmış, bulunamamış, bunların da esrar satıcı kadın şebekelerine esrar toplamak için Bursa, Bilecik ve An-teb taraflarına gittikleri tahmin edilmişdi (23 nisan 1967, ABC Gazetesi). Esrar ayak takımının, hâneberduş ve pırpırı serseri güruhunun keyif maddesi ola gel-mişdir. Esnaf tabakasından ve kişizade gençlerden esrara kapılanlar da kısa zamanda kendi muhitlerinden çıkarak zelîl ve sefil, o güruh arasına düşmüşlerdir. Hâneberduş güruhu kendilerine mahsus argo ile konuşurlar. Esrarkeşler de aynı dille konuşur. Hâneberduş argosunda esrar ile ne-vîlerinin isimleri şunlardır: Duman, esrar
(Eesim: Sabiha Bozcalı) Dalga, esrar Diş, esrar Nefes, esrar Paspal, esrarın kötüsü Fino, esrarın iyisi Sarıkız, esrarın daha iyisi Gonca, esrarın en iyisi «Dalga» ve «Duman» aynı tabaka ağzında başka anlamlarda da kullanılmışdır; meselâ kötü durumlar için: «Hâlimiz duman!..» denilir; kayıdsız, dalgınlık için de: «Dalga geçme ulan!...» derler. Fakat bu deyimler üstünde de dikkatle durulursa yine esrara bağlanabilir, «Hâlimiz! esrar çekmiş kadar kötü», «Esrar çekmiş gibi davranma» demekdir. F. Devellioğlu «Türk Argosu» isimli eserinde Esrar karşılığı olarak yukarıdaki isimlere şunları ilâve ediyor : Ampes
Cıgaralık Cuk
Hurda, bir küçücük parça esrar Kabza, bir avuç esrar Kaynar Ot
Hâneberduşlar argosunda Esrar ile ilgili diğer kelimeler şunlardır: Baygın: Esrar keyfi içinde her emre mutî hâle gelmiş gene Cila: Esrar çekildikden sonra keyfe ayrıca revnak veren tatlı, bilhassa revani, baklava. Harman: Esrarsızlık yüzünden aklî muvâzenesi bozulmuş esrarkeş. Mastor: Esrar sarhoşu, bu sarhoşluğun had hâli. Esrar bâzı tarikat tekkelerine, bilhassa Bektaşi Tekkelerine de girmişdir; geçen asır ortalarında bir dalga âleminde kaatil olmuş Server Baba adında esrarkeş bir dervişin nefesleri bunu göstermektedir : Esrar sırrın cem'idir Sır tutarız dervişiz Dalga duman esrarla Mertebeye ermişiz Libâsımız çul çaput Güzelleri yapdık put Aşk ile olduk bulut Maşuka can vermişiz Pir evi dârülaman Keştii aşka liman Atup lengeri îman Postumuzu sermişiz Sağ sol eşbeh dilberler Birbirinden güzeller Cilve gülü dererler Biz onlan dermişiz Keyfin cilâsı dilber Teşrifi iydi ekber Lebi lâ'H muanber Sanki lokum yermişiz Soyunub vakti seher On onbeş perî peyker Germâbeye girerler Biz de berabermişiz Pîr evinde dellâkim Hem cabikü câlâkim Sorma bu abdal da kim Şahkulu Servermişiz Bas açık bürehne pâ Geldim şahım merhaba Dalga duman püf pUfle Mastorun Server Baba Çek bir nefes bir nefes Olma nahvetle nâkes Bilemez aşkı herkes Yakamaz herkes a'bâ Hey topuklu eşbehim Kalb delme tutmaz lebim Gel de rûşen kıl rehim Be aşkı âli aba Gel topuklu eşbeh gel Pâyin bîr hoş müşekkel Merdâne bas yok engel Gir sevaba sevaba Derya üstünde âteş Hey canım olma serkeş Dervişanedir peşkeş Çek dumanı çek caba ESRAK — 5358 — istanbul ANSİKLOPEDİSİ — 5359 — ESRÂB Mastorum gelmem tava Ateş virir çakmak kava CUâyi keyf baklava Taşar sığmayız kaba Ayak mühürleyerek Duman nefes 'çekerek Güzel gene baygın gerek Gir kalıba kalıba Dalgaları sayalım Sen şahı bir soyalım Put misâli koyalım Cümle uşşahın tapa Olma keyifden gaafil Topuk çakıl karanfil Çalar sûri İsrafil Hatimci şe'bâba Server Baba zindanda Nârı canim külhanda Ahvâlimiz meydanda Gelmez kalem kitaba Geçen asır sonlarında yaşamış bir halk şâiri ve ressam, Hasköy îskelesindeki kayıkçı kahvehanesinin sahibi ve Hasköy Yangın Tulumbası sandığının ikinci reisi, bir arkadaşını katlederek gene yağında küreğe mahkûm olmuş Kahveci Gürcü Nusret'in (B.: Nusret, Kahveci Gürcü) «Zindan Şiirleri» adındaki eseri, aslında şiirle, nazımla uğraşmış mahkûmların hal tercemeleri ile eserlerini ihtiva eden kendine has kıymetde eşsiz bir antolojidir; fakat Kahveci Nusret bu esere mahbushâne hayatı üzerine çok dikkate değer notlar ve kendisi tarafından yapılmış resimler ilâve etmiş-dir. Bilhassa gene mahkûmlara âid olan resimlerin çoğunun etrafına da dilek yolunda bir takım tılsım yazıları, dualar yazılmışdır. Gerek hal tercemeleri içinde, gerekse mahbushâne notlarında ve resimlerin etrafındaki yazılarda «Esrar» üzerine çok söz vardır; bundan da anlaşılıyor ki îkinci Sultan Abdülhamid devrinde mahbushâne - zindanda, bilhassa ağır suçlu mahkûmların esrar kullanmalarına göz yumulmuş, belki de zindana esrar sureti mah-susada sokularak azılı şerirlerin, kaatillerin esrarla uyuşturulması yolu tutulmuş, onlar da esrarın tesiri ile daldıkları hayal âlemleri ile avunmuşlardır; her koğuş adetâ bir esrar tekkesi hâlinde aksettirilmişdir; Nusretin gene mahkûm resimleri etrafındaki yazılardan esrar ile ilgili bazı parçalar alıyoruz: Yalı korsanı şakirdi Kavaklı Nurinin resminde : Yine bir gönce gül düşdü zuıdâne Selâm verdi sağa sola merdâne Müjde verin hemen cümle rindâne Çilei zindan yamandır yaman Tesellisi ancak salâbeti îman Bir de Duman Kabağa aşk olsun Curaya aşk olsun Mastora püf püf İlk nefes Babanın İkincisi karındaş canın Üçüncüsü dilber yârin Aşereye yazdım seni Bugün olmazsa gel yârın Kaatil Dellâk Edirneli Osmanm resminde: Bade çakdık duman çekdik aşk ile Aşereye -gir Osman Zindan olsun gülistan Dumana aşk olsun Kaatil Tatlıcı Şarık'ın resminde : Aşereye yazayım Sârıka aşk olsun Mastora aşk olsun Gelsin neman zamanı Püf püf Somuncu Babam Alıştır dumanı Kaatil Bozkııiı Davulcu Süleymanm resminde : Aşereye yazdım s«ni Gel bir nefes çek sen hele Zindanda gör gül bağçesin Duman ile duman ile Mastora hey hey Kanlı delikanlıya hey hey Edirneli Helvacı Selimin resminde ; Of of of aman Bitmedi tükenmedi çilei zindan Mihneti zindan zulmeti zindan yaman Zulmetde eerâğım olsun Helvacı Selim heman Curadan çek bir duman çek bir duman Dalgaya dumana zindana püf püf Aşereye yazdım aman . • . Kanunu zindan dalga duman Kaatil keşiş yamağı Foti'nin resminde : Kaatil gözlerin pek mestâne mahmur Foti Şahım keşiş eşbeHıim Viran gönülleri gel eyle mâmur Gel çek bir kaç nefes haşiş eşbehim Hiristosun aşkına , Zmdan içinde teselli heman Dumandır duman Hırsız Suçıkdılı Mekkâreci Husrevin resminde : Aşereye yazdım şahım Gel aşk için çek 'bir nefes Duman ile muhabbetle Cennet olur demir kafes Çek dumanı, hicabın at Soyun dökün mastor ol yat Kuş olsan uçamazsnı Çek curadan püf püf duman Bir can olur kuzu ejder Dört duvar kardaşı dilber Hırsızıma, aşk olsun Kaatil Gabruvalı Mito'nun resminde : Aşereye yazdım Mitom çekdi dumanı Kanlı gözler mestâne bakıyor baygın baygın Kutub nefesi sinmiş inkâr edilir mi hiç Hüneri marifeti o küçücük kabağın Kabağa curaya püfe aşk olsun Zincirlikuyu Medresesi softalarından hırsız Molla Mehmedin resminde : Çekelim meydânı aşke bir hû Cünûnu sevdaya hey hey Mastor rindâne hey hey Cura duman asere Râhi irşad göstere Şu misafir dilbere Aşağıdaki satırları Kahveci Nusretin zindan hayatı üzerine olan notlarından alıyoruz: «Bizim üçüncü koğuş tekâyânın birincisidir. Cümle bisâtı pak olduğundan ve cümle dört duvar karındaşları canlarımız ehli hâl ve cümle can yoldaşları tazelerimiz sahibi cemal olduğundan birincidir. Kabak dahi gümüş pullu Yedikuleli Mastor Hakkı Usta işi birincidir..», «Dumanı Somuncu Babamız alıştırıp nefeslen-dikde kanundur ki dizi dibinde diz çökmüş muntazır Emin Beye verip o bey dahi alup ne-feslenip ayağa kalkar ve pâ bürehne tâvûsî reftâr ile nazikâne hiram ve ranzada döşeklerde edîbârie teşrifine muntazır karındaş canları dolaşıp cümlesini nefeslendirir ve bu minval üzere dört devirden sonra karındaşlarımız yâri gaarı can yoldaşları ile tamam dalgaya vardığında Somuncu Babamız çerâğı uyutur..» «Rindânı zindan sağı ve solu ile asla mukay-yed olmaz, cümle karındaşlar kendi dalgasında muhabbetinde olur..», «Dört duvar karındaşları görür görmezlenir, bilir bilmezlenir..», «(Bir müddet sonra) Somuncu Babamız Hû!.. der, bekler ve defa Hû deyip çerâğı uyandırır, yine aşere olur, lâkin bu defa kabakçı tazeyi ismen davet eder, Terlikci Râsim Sah, Hanzâde Idris Şah yahud ki Mekkâreci Hus-rev Şah der, kimi davet etmiş ise o dahi ranzada pâ bürehne başkaca nümayiş ile hirâm ederek kabağı dolaşdırır, hassatan leyâlii şi-tâda böyle üç nöbet aşere mukarrerdir», «Amma yaz amma kış bir de ikindi aşeresi olur, dört devirdir..», «Değirmenin suyu nerden gelir, mastor odur ki pîr himmeti kutup kerametidir der..», «Aşerede şorolosu akçesini karındaş canlar verir, o garibandan olsa ve şorolo bitli (paralı) olsa akçeyi yine o garib verir, merdi meydanlık sânıdır», «Akçesi olmayana aşere akçesini döşek komşusu verir ama arada asla minnet olmaz..», «Somuncu Baba çerâğı uyutub istiğrakı tam oldukda karındaşlardan bir âşık savu hazin ile zemine münâsib âşıkane semai, divan, kalenderi okur amma karârı tecâvüz etmez..», «Tazelerden birinin koğuşa bidayeti teşrifinde olan aşerede de nizam budur ve ona dört duvar karındaşım Babamız tayin eyler ve aşere akçesini o karındaş verir..», «Aşereye girmeyen karındaşa tazyik olmaz, onlar ranzada ayrı yerde olurlar amnıâ onları zindancılar alır, tekâyâdan olmayan ko-
•J'-v"-'^, ESKAR — 5360 — İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ ESRARKEŞ TURİSTLER guşa verirler, lâkin zindanda cümle kavgalar da oradan çıkmışdır, zîra tekâyâya pirimiz sultânımız Hacı Bektaş Velî nefesi sinmişdir, tekâyâde senlik benlik olmaz, kavga da olmaz, tazelere tasarruf da olmaz, dalga duman âlemidir, senin benimdir, benim senin, yoksa bu mihnet ve zulmeti zindan çekilmez, yaman ve bî amandır, tesellisi dumandır». Zindana yeni girmiş gençlere «Nushai Kudüm» (Ayakbasdı Muskası) diye muskalar yazılıp verilmişdir, onlar da «Esrar» dan bahse-dilmişdir, bir örnek kaydediyoruz: «Gel Baba önünde ayak mühürle (B.: A-yak Mühürlemek ( cild 3, sayfa 1426), kitabı muhabbeti okutayım sen gonca güle; Höerei zindanda, meclisi rindanda, bade bir yanda duman bir yanda, bu nushai kudüm hükmünce perverde ol şahını». Kahveci Nusretin zindan hâtıraları arasında dikkate değer .önemli bir nokta esrarkeş mahkûmların büyük velî Hacı Bektaşi kendilerine pir kabul etmiş olmalarıdır, fakat biz onlara bektâşi diyemeyeceğiz, «Bektaşi Taslak-cısı» dernek doğru olur, şu tekerlemeyi de o hâtıralar arasından naklediyoruz: Aşere kimden kaldı? Pirimiz Sultan Bektaş Velîden Kabak kimden kaldı? Serendibli Şeyh Uryânîden Dalga kimden kaldı? Kal'ai Kahkahâ'da Dalyan Baba Zmdânîden Duman kimden kaldı? O dahi Şeyh Zmdânîden Şorolo yar kimden kaldı? Eflâtûni ilâhîden Kavga kimden kaldı? ile Kaabil'den Yılmaz Çetiner Cumhuriyet Gazetesinde yayınlanmış «Sahte Cennetler» isimli yazısında (4 Temmuz - 21 Temmuz 1968) bir evdeki esrar çekme meclisini şöyle naklediyor : «Baba Musa, pompalaya pompalaya iki -üç derin nefes çektikten sonra, sağ elinin kirli parmaklarıyla marpucun ağzını okşar gibi sildi ve yanındaki genç adama doğru uzattı. — Asıl bakalım delikanlı!.. «Yağlı saçları ensesinden aşağı inen, sakallı, üstü başı pis mi pis «ihvan», hiç iğren- meden yapıştı marpuca ve gözleri kayarak hırsla emmeye başladı. Yanakları bir şişiyor, bir içeriye çöküyordu bu sırada. Sonra, o da ayni şekilde, marpucu temizleyip yanındaki-ne aktardı. Kıymetli, nazlı bir emanet gibi dudaktan dudağa, elden ele dolaşmaya başladı sarı kehribar. «Ufak bir odanın içinde, altı kişi halka olmuş oturmuşlardı. Köşeye dayalı ufak masa ile iskemleden başka her şey yerle bir gibiydi. Minderler, renkli yastıklar ve hayli tozlu, eski bir kilim. Loş bir ışıkla aydınlanan insanların yüzleri kirli sarı, karanlık ve yorgun görünüyordu. «Ortada yuvarlak, büyük bir kabak vardı. Üzerine, kıymetli bir nargile marpucunun ipek kordonlu borusu saplanmıştı... «îhvan» ların her nefes çekişinde, içindeki su fokur-duyor, hafif bir duman yükselerek kıvrıla kıv-rıla havaya karışıyordu. «Kabağın etrafında oturanların tek kelime konuştukları duyulmuyordu. Başlan öne eğikti hepsinin. Kimi hafifçe yana yatmış, kimi çömelmişti... Bir noktaya devamlı, hareketsiz bakıyor, düşünüyorlardı. Esrarkeşlerin «dalga» dedikleri keyif hali buydu işte. «Suyun fokurtusu ile iniltiler sessizliği zaman zaman bozuyordu. Kehribar marpuç üç -beş tur attıktan sonra Baba Musa, ağır ağır başını kaldırdı. Sanki kuyudan iple yukarıya çekermiş gibi!.. — Bastır bakalım yavrum, evlâdım...
«Bir diğeri arkadan lâfa kanştı: — îkisi var, Saim abi!.. «Bastır, tavla, ateşle ve ikisi var kabağın üzerindeki esrarın tazelenmesi demekti. Tekkelerde, Bitirimhanelerde âlem yapılırken, bir kişi mütemadiyen ortada dolaşır ve hizmetle meşgul olurdu. Yalnız esrarın, tütünün yenilenmesi değil, «Keş» lerin tavşan kam çayla demlenmesi de onların göreviydi. «Baba Musa'nın karşısında Remzi oturuyordu. Onun yanında genç bir öğrenci uzanmıştı. Uzun saçlı, sakallı delikanlı ise tanınmış bir ailenin reddedilmiş oğluydu. Diğer esrarkeşler de bir takım sabıkalılardı herhalde. «Kadın yoktu aralarında; eskiden daima kadınsız topluluklar arardı esrar kullananlar. «Baba Musa, 75 yaşındaydı... Birçok de- fa tekke açmış, kapamış, mapushaneye düşmüş, yine de bırakamamıştı Sarı kızı. Hem içer, hem satardı. «Esrarkeşlerin, kabak veya nargileden sonra tatlı yemeleri usûldendi. Baklava, revani., lokum ve ne bulurlarsa aralarında müsavi bir şekilde pay ederler; hiç bir ihvanı mahrum etmezlerdi bundan. Tatlı yiyip üzerine bir de sigara tellendirmeye «cila vermek» denirdi, Iş-te o zaman keyiflenir, dalgaya girerdi «keş» ler. «Esrar içildikçe baş yavaş yavaş dumanlanır, gözler süzülür ve birtakım hayaller belirirdi.. Dalgın ve düşünceli görünüş «dalga» ya geçince başlardı. Zamanın nasıl ilerlediğini far-ketmez.. keyfi azaldıkça sigaradan veya kabaktan bir kaç nefes çeker, böylece «dalga» yi devam ettirirlerdi. «Sarı kız keyfi durgunlukla beraber, cesaret verici olurdu.. Ayni zamanda müthiş iştahları açılır, cinsî duyguları kamçılanır., büyük ruhî değişiklikler geçirirlerdi. Kendini beğenme, fazla teessür, şüphecilik gibi. Sonra, hayâlleri genişlerdi. O kadar ki, kendini kuş zannedip havada uçmaya kalkar; yolda önüne çıkan ufak bir su birikintisini deniz zannedip adımım atamazdı. «Baba Musa tekrar kendisine gelen marpucu ağzına götürdü. Ve avurtlarını çökerte çökerte suyu fokurdattı... Sarı kızın dumanını kısa bir süre bütün vücudunda dolaştırdıktan sonra seslendi içeriye: — Saim evlâdım... hazır mı cilâlıklar?.. «Bir iki dakika geçmeden tepsi içinde, An-tep baklavası geldi ortaya. Nefis bir tereyağ kokusu sardı etrafı. Nar gibi kızarmış baklava dilimlerine sivri, kıvrık tırnaklı pis eller titreyerek uzandı. Filin hortumuyla çekilmiş gibi bitiverdi bir anda... ikinci tepsi geldi arkadan, aynı iğrenç eller onu da hakladı... «Sonra, her biri bir köşeye uzanan altı adam, büyük bir keyif içinde «dalga» ya girip, «Sahte Cennet» in merdivenlerini çıkmağa başladılar!» (Y. Çetiner, Cumhuriyet, 16 Temmuz 1968) Zamanımızda da esrar ibtilâsı daha ağır ve müdhiş uyuşdurucu maddelerin yanında küçümsenmeyecek kadar yaygındır; bu arada Be-atnik ve Hippi isimleri ile anılan en yaşlısı otuz yaşından agağı gene turisler îstanbulu gaayet kolay esrar tedârik edilen bir şehir olarak kaafile kaafile akın etmekde, birer esrar tekkesi hâline konulmuş otellerde aylarca kal-makda idiler (B.: Esrar, Esrarkeş turistler). ı
Bilhassa 1963 yılından sonra hür Avrupa memleketlerinden (ingiltere, Fransa, Almanya, Belçika, Hollanda, isveç, Norveç, Danimarka) kızlı oğlanlı, güzel güzel, çoğu alâmeti farika halinde yalın ayak ve hırpanî kılıklı (Be-atlis'ler, Bitnik'ler); bir kısmı da acâib kıyafetli ve evvelkilere nisbetle kılıkları az düzgünce (Hippi'ler) turistler îstanbula âdeta akın edercesine gelmeye başlamışlar; kızları büyük çoğunlukla erkek kisvesinde, oğlanları uzun saçlı, tüysüz ise kız, tüylenmiş ve bıyık sakal salmış ise Hazreti Isa sîmâsı nümayişinde, kızı da oğlanı da fuhşun her yolunda gaa-yetle yatkın ,büyük şehir Istanbulda tızman tırıl kalenderlerle, «onları günâha sokup kendileri sevaba ererek» gaayetle muhabbetli tenha, harâbezar köşesi, herşeye müsâid havada müsâid havada otel odası köşesi, hattâ hamam halvetleri köşesi âlemleri yapdıkdan başka esrar ibtilâsı ile zabıta takibine uğramışlar ve bu yönden İstanbulun günlük gazeteleri onlardan sık sık bahsetmiş ve resimler yayınla-mışdır (B.: Hırpanî turistler). Kız ve oğlan esrarkeş hırpanî turistler hakkında aşağıdaki manzume, zararsız hâne-berduş serserilerden ayakdaşları arasında «Mektebli», «Bitik (Âşık)» ve «Çerkeş» lakab-ları ile anılan Mehmed Gökçınar'ındır (B.: Gökçınar, Mehmed): Aşk olsun bu nîmete Püf püf deki himmete Şehri İstanbuldaki Şu bete berekete Huri gılmanla doldu Döndü sanki cennete Can kurbân o hırpanî Sürü sürü âfete Cilve varken kim bakar Yakada, yende bite 5308 — ESRARKEŞ TURİSTLER Teklif ve tekeUüfe içkili ziyafete Hacet yokdur o Bitnik Güzelleri davete Hattâ ne afsun gerek Ne muhtaç keramete Nefesden bir Haber ver Müheyyadır ülfete Yalın ayaklı turist Kız ya oğlan âfete Paspal gonca bir dişe Hepsi fit muha'bbete Dil bilmeye hacet yok Anlaşır işarete Otellere boş ver sen Aynasızlar erkete Çak işmarı al götür Kalelerde halvete Dalga duman âlemi Uygundur kıyafete Hepsi hayran bizdeki Bâzulardâ kuvvete Aşkbazhk fennindeki Hünerle mehârete Çekdirince üç nefes Kalmaz recâ minnete Topukdan şahin başa Sarıl selvi kaamete Doyum olmaz zevkine Tâ yevmi kıyamete îşte böyle gün doğdu Berdûşaridan millete Kâm alınır felekden Dumanlar doğru tüte istanbul Hak berekât efendim Lutfolmaz bundan öte Conu ile îngirid Adriyenle Polete Sözler bile kesildi Gelecek yaz niyyete Aşağıdaki satırları günlük gazetelerden alıyoruz : «îstanbula geldikden sonra kaldığı otelde tamşdığı arkadaşı ile esrar çekerken yakalanan ve bir ay Sultanahrned Cezaevinde yatan fransız öğrencisi 20 yaşındaki Marcel Guiraud tahliye edildikden sonra şunları söylemişdir: — Artık esrara tövbe., burada benim gibi sefil kıyafetli bir çok gence rastladım, kaldığımız otelde ve kahvelerde esrar içmeye baş* ladık; dünyâda esrar satın alınabilecek en ko- Esrarkeş Turistler Mizah Mecmuası: kapağında Karikatür: Necmi Hiza; Akbaba, 1967 ANSİKLOPEDM lay yer Istanbüldur, insana istemeden getirip satıyorlar... demişdir» (Hürriyet, 5 eylül 967) «Jean Glaude Martel ve Bernard Bergel adında iki fransız üniversite öğrencisi Sultaıi-ahmed Camiinin avlusunda esrar içerlerken sivil polisler tarafından yakalanmışlar; 20 yaşındaki Martel ile 19 yaşındaki Bergel Akbı-yık karakolunda uzun süre bir köşede sızıp kalmışlardır..» (15 eylül 1967) «îstanbuldan temin ettikleri 2,841 kilogram esrarla yakalanan Jozetth Forte adındaki fransız öğrenci ile îstanbulda tamşdığı Alman sevgilisi Hans Müller dün 3. Ağır Ceza Mahkemesinde müebbed hapis isteği ile yargılanmaya başlamışlardır» (Hürriyet Gazetesi; 3 Temmuz 1968). «Sultanahmed civarında bir otele dün gece baskın yapıldı; altı ay evvel îstanbula bir iranlı sevgili ile gelmiş olan Alman öğrenci kız, 16 yaşında görünen Heide karyola bikini ile çıplak ve (esrar dalgası içinde idi), karyolasından yere inemiyordu, 50 santim yüksekliği bir uçurum görüyordu, ayağının altındaki kulüp cıgarası paketinin içinde de esrar vardı. Bir yatak çarşafının altında çml çıplak uzanmış, ayakları pislikden ayak olmakdan çıkmış, koluna bilezik yerine kemik takmış fransız öğrenci tüysüz ve kız gibi uzun saçlı Rouge Henri Claude yatağından kaldırıldığı zaman esrarın tesiri bir anda hiç olmuşdu, oturdu ve acı acı düşünmeye başladı; bir tutam esrar onu dilediği âlemde, dilediği insanlarla dolaştırıyordu. «Uzun boylu alman öğrenci Ernst August Mewes, ne yapacağını şaşırmışdı. Bir sıra musluklar bulunan bir yerde de şortlu çıplak kızlar yıkanıyordu. «Polis ve Türk gazetecileri ile bu baskına katılan bir fransız gazeteci bu manzara karşısında şaşırmış: — Fransaya dönenler Sul-tanahmedde bir otel var diyorlar, başka bir şey demiyorlar, merak ettim, kalkdım geldim., demişdir. «Bu otel Babil Kulesidir; alman, italyan, fransız, isviçreli, isveçli, ingiliz, aşusturyalı, Japon, her milletden kızlı oğlanlı gençler burada, esrar, ve kendilerine erkek, aşk arıyorlar...» (Ağustos 1968) «Tam baş belâsı oldular; bitli turistler Gülhâne Otelini bir fuhuş yuvası ve esrar tekkesi hâline getirdiler. Yurt dışına atılmalarına ESRARKEŞ TURİSTLER karar verilen esrarkeş bitnikler hâdiseler çıkardılar. Bir polis yetkilisi fuhuş yuvası hâline getirilen bu tip otellerin kapatılacağını, ve etrafa her türlü ahlâksızlık ve hastalık saçan çıplak ayaklı bitli turistlerin topunun yurt dışına atılacağını bildirdi» (29 ağustos 1968; Hürriyet). «Bir gecede 39 Beatnik ve Hippi toplandı, Sultanahmedde Hippiler yas ilân etti. Eteği dizinin kaç santim yukarısında değil de külotunun .kaç parmak altında olarak ölçülen yarı çıplak ecnebi kızları, saçı sakalı bit dolu efe-mine oğlanlar, Sultanahmed çevresindeki bütün lokanta, pastahâne, kahvehane ve otel sâ-hibleri, yumurta ökçeli ve ceketleri omuzlarında türedi zamparalar, çat pat ingilizce bilen plâtonik âşıklar, esrar pazarının iş bilir bezirganları kara kara düşünüyorlar. Olur mu ya... Yapılır mı bu... Pis giyiniyorlar, esrar içiyorlar, fuhuş yapıyorlar ve kötünün kötüsü Türk gençlerini de kendi çamurlu yollarına çekiyorlar diye, elin gariplerini kulağından tutup yurt dışına atmaya ve de efendim yeni gelecekleri sınırdan içeri sokmamaya karar vermek. Olur mu?..» (4 eylül 1968; Faruk Şen-soy, Akşam Gazetesi) «Beatnikler sınır dışı edildi. Fransız Jean Fine bağırıyordu: — Yine geleceğiz!., diye. «Bozguna uğramış bir ordudan arda ka-lan ve esir düşen askerlere benziyordu. Napol-yonun Rusya seferinden sonraki korkunç bozgundan bir sahneyi andırıyordu Beatniklerih dönüşü. «Alman Manfred Welker ise, polis arabasına binmesi için uyarmada bulunan polise: — Faşist!., diye bağırdı. «Tümü 29 kişi idiler. Aralarındaki bir kız kaval çalıyordu. Bir başkası sigarasından derin, derin çektiği dumanın dışarı çıkmaması için nefesini tutuyordu. «Ve sonra ikişer ikişer polis otobüsüne bindirildiler, îçerde, ingilizce, fransızca: — Sevgili istanbul, güzel günlerimizin Sultanahmed'i!., diye mırıldanmalar başladı. Bunun arkasından aşk şarkıları devam etti. «Hudud dışı edilen ilk Beatnik kaafilesi polis kayıtlarına göre l Portekizli, l Amerikalı, l isviçreli, 3 italyan, 3 ingiliz, 9 Fransız^ 4 Alman, 2 Avusturyalı, 2 Kanadalı, 2 Holân- L
ESRARKEŞ TURİSTLER İSTANBUL
ANSİKLOPEDİSİ — 536S ESRAR
Yalın ayaklı ve hırpanî Beatnikler ile kılıkları onlardan azıcık düzgünce Hippilerin îs-tanbuldaki yaşayışları üzerine İstanbul basınında en güzel notları genç gazeteci Ergun Çağatay Hürriyet Gazetesinde «Hoş hayat... boş hayat...» başlığı altında yaymlamışdır; l eylül - 8 eylül 1968); E. Çağatay bu iş için aylarca önceden çalışmaya başlamış, sakal bırakmış ve Kapalıçarşıda dolaşarak parasız kalan Beatniklerin sattıkları eşyayı toplamış, sonra hududa kadar gitmiş, onların kılığına kusursuz olarak girmiş ve bir ara da, Polonyalı olup Kanadada yerleşmiş bir iş adamının serseri oğlu Robet Janos Ostrowski adı ile Be-atniklere karışıp İstanbula gelmişdir. Aşağıdaki satırları E. Çağatay'ın notlarından alıyoruz : «Hakikî hikâyenin Edirne civarında oto -stopculuk yaparken Barbara ve David adında iki Amerikalı gençle tanışmamla başlar. Barbara sarışın, uzun saçlı, güzel bir kız, Da-vidle yolda tanışmış. Bir şoför bizi aldı, güle oynaya İstanbula getirdi. «îstanbulda (Sultanahmedde) The Tent (Çadır Palas) Oteline indik; bu otelin şöhreti bütün dünyaya yayılmışdır, Çadır adını da otelin misafirleri Beatnikler takmıştır. «Otelde sudan başka her şey var; Coea Cola, Fruco, Esrar, Morfin, LSD. Sabahları yüz yıkamak için Sultanahmed Meydanındaki umumî ayakyollarma gidiyoruz. «Odada sarma esrarlı sigara elden ele dolaşıyor, sigara çubuğunu eline alan ilk önce derin bir nefes çekiyor, sonra çektiği dumanı kaçırmasın diye iki eliyle ağzını burnunu kapatıyordu. «İkinci sigara birincisinden de dolgundu, ama kısa zamanda o da bitti ve odayı derin bir sessizlik kapladı. Kimse konuşmuyordu. Herkesin gözleri bir noktaya takılmış, herkes uzandığı yerde donmuş, kalmıştı. «Odanın içinde bir süre etrafıma bakındım. Karşımdaki yatakta kolları yana düşmüş Barbara, yanındaki yatakta onun seyahat arkadaşı David ve en uç yatakta bize sigaraları saran, Londralı Charles yatıyordu. Benim yatağımın kenarında, sırtını duvara dayamış oturan Wally ise iri yarı bir zenci idi. Öğrencilik günlerinde Colorado Üniversitesinin meşhur basketbol yıldızıymış. «O sırada kapı çalındı ve içeri Belçikalı bir genç girdi: — Bok isteyen var mı? (Bok, beatnik ar
«Belçikalı odanın ortasına kadar yürüdükten sonra, cebinden çok muntazam selofan kâğıtlara sarılmış plâkalar çıkararak fiyatlarını söylemeğe başladı: — Bu yirmi beş lira... Ortadaki kırk li
«Selofan kâğıtları açarak esrar plâkalarını teker teker kokladım. Tuhaf bir kokusu vardı, âdeta kekik kokusunu andırıyordu: — Ben bu işten fazla anlamam., diyerek
«Wally:
— Adama bak yahu!.. Leblebi satar gibi Esrar satıyor!., dedi. «1968 yılında Sultanahmedde adam istediği anda aspirin bulamaz, ama esrar bulur. «Sultanahmed parkında çimenlerin üzerine rahatça uzanmıştık. Etraftan geçen tek tuk kişi bize garip garip bakıyor, arada bir içlerinden lâf atanlar oluyordu. Kimisi, «Soysuzlar» diyor, kimisi, «Tuh! Allah belânızı versin», daha başkaları, «Tımarhane kaçkınları»; «Sizi bu memlekete sokanlarda kabahat» diyenler olduğu gibi bizi yarım saat seyredenler de çıkıyordu. «Gece meydanı geçerken karşı kaldırımda kapanmak üzere olan bir pastanenin önünde toplanmış bir grup insan dikkatimi çekti. Hararetli hararetli bir şeyin pazarlığını yapıyorlardı. Gruptan bizi gören iki kişi ilk önce arkamızdan bağırdı, sonra bize yetişmek için koşmağa başladılar. Onların bağırmalarına aldırış etmeden Sultanahmed Meydanından Gül-hane Parkına inen yoldan Çadır Palasa gidiyorduk, adamlar bizi köşebaşında yakaladılar. Bir tanesi yarım yamalak Almanca biliyordu.
«Biz ne istiyorsunuz demeden onlar mak-fsatlarmı açıkladılar. Almanca konuşan, «Kız» derken, biz onun ne demek istediğini anlamıştık. David konuşmayı, «Olmaz» diye kısa kesti. Fakat adamların gitmeğe pek niyeti yoktu, bu sefer para değiştirmek ister misiniz diye lâfı uzattılar. Aramızda kısa bir pazarlık oldu, adam cebinden bir tomar para çıkararak: - — Verin bakalım dolarları., dedi ve son ra :;.-- • • •• - - ' —. Eğer kız arkadaşınızı bu gece bize devrederseniz, size esaslı para veririz!., diye az evvel yarım kalan teklifim tamamladı. Ben gülerek:, —ı Ne kadar vereceklermiş? diye Da-vide sordum. David sorumu Almancaya tercüme edince, adamdan daha ilgi çekici bir teklif geldi. — İsterseniz esrarla takas ederiz!.. «Sonu tehlikeli olabilirdi, alayı fâzla uzatmadık. Otelin merdivenlerini çıkarken Barba-ra'nm arkasından baktım. Güzel kızdı. Eğer •bu adamlarla hakikaten böyle bir pazarlığa gi-rişseydik acaba kaç kilo esrar ederdi ? «Akşam oldu mu Sultanahmed meydanının hali başka olur. Sıra sıra lüks en sön model otomobiller, içinde kalantor beyler, bir sağa gider bir sola. Kimisi Ayasöfyanın önünden dönerek, Dikilitaş'ın çevresinde bir tur attıktan sonra yine sağa sola, ara sokaklara dalar. Hepsinin maksadı, niyeti aynı, gündüzleri suratlarına tükürdükleri beatnik kızlarını gece otomobillerine almak. Her ne hikmetse, gece ışığında daha güzel, daha cazip oluyor. .Otomobili olmayanlar da beatnikierin uğradıkları pastahane ve lokantaların en sadık, en iyi müşterileridir. Saatlerce bir köşede oturur, geleni gideni, masa aralarını kollayarak acaba bize de bir kız düşer mi diye beklerler. «Bizde halk arasında Beatniklerin vücud-larını satarak fuhuş yaptıklarına bir kanaat vardır. İlk zamanlar bu kanaatin yanlış olduğuna hükmetmişdim. Fakat Danimarka hükümetinin resmî bir temsilcisi bana şunları söyledi : .— -Esrar denilen zehirin kurbanı: olanların yapamayacakları şey yoktur; hele parasız. kalıp kendilerine esrar veya .diğer uyuşturucu madde alamayanların kız arkadaşlarını sattıkları yalan değildir; Danimarkaya yolladıkları- mın arasında henüz on yedi yaşında olan kızlara rastladım; onlar bir erkeği, arzu ettiklerinden değil, sırf içlerini kemiren esrara kavuşmak için bunu yaparlar; ve yanlız kızlar da değil, erkeklerin arasında dahi kendini satanlar, çıkar... dedi..». (Ergun Çağatay, Hürriyet). Şu Manzume de hâneberduş Mehmed Gök-çmarındır. :
.. ESRAR, ESRARKEŞLERİN DESTANI. — Osman Cemal Kaygılı «îstanbulda Semai Kahveleri ve Meydan Şâirleri» isimli .eserinde: «... bir de Esrarkeşlerin Destanı vardır ki bir esrarkeşin çok tuhaf, çok gülünç hülyalarını gösteren mizahî bir destandır» diyor, ve metnin küçücük, tek kıt'alık örnek dahi vermiyor. Osman Cemalin bu kaydinden başka bu destan hakkında bilgi edinemedik. ESRAR BABA (Kalkandelenli) — Geçen asrın ikinci yarısında yaşamış şâir bir bektâşi babası;.'Istanbula Balkan Harbi içinde haylice yaşlı olarak gelmiş ve Merdiven Köyünde Şah-kulu Tekkesinde yerleşmiş idi; bekârdı, uzun boylu, güzel yüzlü, gaayetle vekarlı, terbiyeli, kendi yolunda bilgili, hoş-sohbet, rind-meşreb, gaayetle zinde bir zat olub pirlik çağında tekkede bağçıvanlık yapardı. «Esrar» şiirlerinde-ki mahlasıdır, asıl adı tesbit edilemedi; Hay- ESRAR DEDE — 5367— EŞBEH
dar adında bir uşağı vardı, mürâhiklik çağında Kalkandelende iken babanın hizmetine girmiş, birlikde muhacir olmuşlar, Merdiven Köyü tekkesinde de yanaşması, yamağı olmuşdu, o bile adını kesin olarak söyleyememiş, Saı^ri yahud Salih olacakdır demişdir. Esrar Babanın gazel ve nefes şiirleri tamamen kaybol-muşdur; Haydar da okur yazar idi, onun velinimeti Esrar Baba sânında bir nefeSi vardır ki şudur •. Esrar Baba hû demine revrâne Âferinler senin gibi rindâne Cazibe! aşkın ile katıldık Başı açık yalın ayak kervâne ..«ağ Terk eyleyüb nahvet ile vahşeti Üryan olub sende 'mldum halveti Âguuşinde derk îyledim vahdeti Sen çerağı aşka oldırm pervane Sebil olsun 'bâdei lâ'lim Baba İki can bir olmak ieün merhaba *ki çınlak cana yeter bir aba Sırrı askın itti beni dîvâne Şahkulunun dergâhıdır hanemiz Esrar Baba postu bizim ianemiz Şânıü seher kıl kadar yok ârenıiz Haydar Maşuk nefesidir dîvâne Esrar Baba 1322 (1904) de 80-85 yaşlarında Kadıköyünde Aziziye Hamamında yıkanır iken ölmüşdür, şu târih kıtVsı da uşak Haydarındır : uermâbei safâde bir dellâki pâkize f ıkar iken o piri göçdü Esrar Baba ha Mücevher târihini o mahbûba söylettim «Âğuuşimde Esrarım bir demi sır oM» yâhft» (Hicrî 1338) Bibi.: Haydar, Not. ESRAR DEDE — Onsekizinci asrm ikinci yarısında yaşamış mevlevî dervişi ünlü bir şâir; Istanbulda doğdu, ömrü hemen tamamen Galata Mevlevîhânesinde geçdi; asrının büyük şâiri ve o mevlevîhânenin şeyhi Şeyh Galibin en yakım, mahremi dostu oldu. Hicrî 1211 (M. 1796 -1797) de vefat etti, o mevlevîhânede Fasih Ahmed Dedenin kabri yanma defnedildi. (B.: Ahmed Dede, Fasih; cilt l, Sayfa 350). Ölümüne Sürurî şu tarihi söylemişdir: «Hayfler göz yumu'b Esrar Dede sır oldu» İ211 Esrar Dedenin aşağıdaki gazelini Fatîn tezkiresinden aldık: Bu şeb mestâne bezmi fikre ol ruhi revan geldi Kıyâs etdim ki cismi mürdeye şevkiyle can geldi Mola can içre saklasam hadengi gamzei yâri Bıı tîrin her biri ol kaaşı yâdan armağan geldi Gönül şad şevk Ue raksân olursa var yeri zîrâ 3u şeb âguuşi hülyaya o şûM mûmiyan geldi Görüb bu dûdi ahun dâmeni dildârı terk etdi '{akibi bed likaa fehm itti Kim işler duman geldi Nisâr etdim o şûhi bî vefaya cümleten varım P&fcat can nakdi kalmışdı anı da aldı yan geldi Rakibi kînecûye karşı ey şûhi sebük meşreb iîana böyle hafifçe aşinalık pek giran geldi Senin şevki kudûmunla kadehler başladı devre Meyin de aksi rûyinle biraz 'benzine kan geldi O .şahin naili azarı olmuş gaaliba Esrar Deri dildardan zîrâ bugün pek şâdüman geldi ESRAR DEDE SOKAĞI — 1934 Belediye /tehir Rehberine göre Haliç Fenerinin Haydar Mahallesi sokaklarından; Karadeniz Caddesi ile Cibâli Caddesi arasında uzanır; Kıvrım Sokağı ile kavuşağı vardır, Şâir Baki Sokağı ile dört yol ağzı yaparak kesişir (1934 B.Ş.R. Pafta 8/96). Cibâli Caddesi tarafından gelindiğine göre iki araba geçecek genişlıkde paket tası döşeli, az meyilli yokuş olarak başlar, sağ kolda bir bahçe duvarı yolu daraltır, daha sonra tekrar genişler, sağ kolda arkada Şâir Baki Sokağındaki Âşık Paşa Camii görülür (B.: Âşık Paşa Camii, cild 2, Sayfa 1148); sol kolda da kesme taş duvarlı bir avlu içinde: altı köşeli, kubbeli Asude Hanım türbesi ve naziresi görülür. Aralık bir çıkmazın başında aa kesme taşdan kitâbesiz bir çeşme bulunmak- tadır. Yokuş} yol, Kıvrım Sokağı ile olan ka-vuşağından sonra düzleşir. Üzerinde 7 kadar beton ev vardır (Kasım 1967); Hakta göktürk: ESRAR EFENDÎ — Geçen asrın ilk yarısında yaşamış bir musikişinas ve şeyh; sarayda Eenderundan yetişmişdir; sesi çok güzeldi, sarayda hanende gençler arasına ayrıldı, sonra onlara çavuş oldu; sarayda iken tekkelere devam ederdi, tarikata intisab. etmişdi, saraydan çıkarıldıkdan sonra derviş oldu, hicrî 1259 M. 1834 de Aydınoğlu Tekkesi şeyhi iken vefat etti (B.: Aydınoğlu Dergâhı, cild 3, sayfa 1520).
ESTÎĞÜN (Nihal) — Hayırsever bir hanım; iki kızını evlendirdikden sonra Sakatlar Derneğine âza olmuş ve günlük işini, dilenci olmamak şartı ile sakatlara yardım teşkil et-mişdir; 1965 yılı eylülünde adı şu güzel hareketi ile istanbul basınına geçmişdir: Küçükçekmecede Yenimahallede oturan ve dar gelirli bir ailenin evlâdı olan 18 yaşında Muhterem Çınar adında bir küçük delikanlının sekiz yaşından beri mefluç olduğunu ve evden dışarı çıkamayarak derin ızdırab içinde yaşadığını öğrenmiş, Kızılay delâleti ile peda-li el ile çevrilir bir bisiklet tedârik ederek Muhterem Çınara götürmüşdür. Asîl yardımını burada bırakmayan Nihal Hanım M. Çınara kese kâğıdı yapmasını da öğretmiş, ve mefluç genç günde 5 kilo kese kâğıdı yapıp satmak sureti ile bir geçim işi de bulmuşdur ve bu işden ilk kazancı olan 460 kuruş ile koruyucusuna şeker alıp hediye etmişdir. Nihal Estigün Hanımın hal tercemesi elde edilemedi. ESTORARİ (Luici) — 1272 ile 1280 arasında (1855-1863) istanbul Ebniye idaresinde konturat ile çalıştırılmış bir italyan mühendisidir; yangın yerlerinin haritasını yaptırtmak riçin getirtilmişdi; 1273 den sonraki yangınların tanzim edilen haritaları altında bâzan yalnız, bâzan da bir islâm mühendisi ile müşterek olarak bu Italyamn mührü vardır, mührün- tarihi; 1272 olduğuna göre Luici Estötari- nin o tarihde işe başladığı anlaşılır. Yapdığı en önemli haritalardan biri 1271 de yanmış Aksaray civânnuı. haritasıdır. 1280 de her ne sebebden ise bir miktar tazminat verilerek: mukavelesi feshedilmişdir. Bibi.: O. N. Ergin, Mecellei Umûri Belediye ESVABCI SOKAĞI — Üsküdarda Doğancılar semti yollarından, Ehrern Sokağı île Gündoğdu Caddesi arasındadır (1934 Belediye Ş.R. pafta 27). Gündoğdu Caddesi tarafından gelindiğine göre bir arabanın rahat geçeceği genişlikde kabataş döşeli, önce düz, sonra yokuş bir yoldur. Sol başda Ahmediye Camii vardır. 2 - 3 katlı, kagir ve beton evler arasından geçer, kapu numaraları 3 -13 ve 2 -30 dur (Mayıs 1967). Hakkı GÖKTÜRK EŞBEH — «Levend edalı; serbest tavırlı; kabadayı; mağrur» (Şemseddin Sami Kaa-mûsu Türkî); eski metinlerde çok geçer; kalender meşreb şâirler ise bu sıfatı, yukardaki anlamlarla birlikde bilhassa alımlı, çalımlı güzel delikanlılar sânında kullanmışlardır; bu arada istanbul civanlarının tasviri yolunda pek çok parça vardır; örnek olarak aşağıdaki ga-, zel beyitleri ile şarkıları Enderunlu Vâsıf m divânından alıyoruz : Yanayım mı hasretinden, geceyim mi ülfetinden Hele derdi firkatinden sana bin şikâyetim var Geziyordun eşbeh eşbeh, didi her kim görse peh peh, Beri gel ki sana ey meh, dahi çok hikâyetim var Lebin olmuş ayni şerbet, gönül istek etti gaayet, İdemem tahammül elbet, öperim hararetim var (Gazel) • . .- *
Dîdeler serfcos, mestâne nigeh, Olamaz sen gibi şuh eşbeh, Kimi görüb dimez efendim peh peh, Başkadır sende eda vü etvar. (Şarkı) * Aldı gönlüm şimdi bir Kumbaracı eş'beh civan Gamzei bî rahmi kıldı âkibet sinem nişan Bir taraf dan çeşmi bîdâdı ider aklım ziyan Böyle bir dayı revişli âfeti devri zaman. EŞDOST SOKANI İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ S369 — EŞEK
Parlayub cıkdı Ocakdan ansızın ol gül izar Şöyle yalın yüzlü dilber kim dahi par par yanar Dûdi ahi âşıkaanından kıvılcımlar çıkar Böyle bir dayı revişli âfeti devri zaman (Şarkı) Bunca demdir bağlıdır sâna başım Döndü deryaya gamınla göz yaşım Gel benim dayı revişli yoldaşım Girme uşşâkın bir avuç kaanına Aşk ile tahmir olumrtuşdur özüm Gel bu yolda sen benim dinle sözüm Şahbazım eşbehim îki gözüm Girme uşşâkın bir avuç kaanına (Şarta)
Güzellerden biri Yorgancı Yâkub Bin içinde birdir zeberdest mahbub Kulopu ocaklı 'bir güzel beydir O şaha kul olmak şahlıkdan yeğdir Bûsi paye izin bahşişdir peşin Öpdüm ayağını eşbeh serkeşin (Bir Şehrengîzden) EŞDOST SOKAÖI — 1934 Belediye Şehir Rehberine göre Eminönü ilçesinin Bayazıd Bucağının Kalenderhâne Mahallesi sokaklarından olup Mustafa Kemal Caddesi ile Bur-malı Mescid Sokağı arasında ve Bozdoğan Su kemeri boyunca uzanır (1934 B.Ş-.R. pafta 4/ 50); istimlâk edilmiş, şehir haritasından silinerek meydanlığa katılmışdır (Aralık 1967). Hakkı GÖKTÜRK EŞEĞE TERS BÎNDlREREK TESHlK CEZASI (Kapkaççı hırsızlara ve yankesicilere) — Eve girmeyen, çarşı boylarından, dükkânlardan ayak üstü kapkaç yolu ile öteberi çalîp kaçan hırsızlarla yankesicilere istanbul'da Tanzimat devrine kadar devam etmiş, Tür-kiyenin bâzı şehirlerinde de imparatorluğun son günlerine kadar sürmüş bir cezadır. Yeniçeriler yahud halk tarafından yakalanan suçlu hemen en yakın yeniçeri kolluğuna götürülür, orada çorbacı divanında sorguya çekilip suçu sabit oldukdan sonra elleri arkasına bağlanıp semersiz bir eşeğe ters bindirilir, kolluk neferlerinin muhafazasında üç gün sabandan akşama kadar çarşı ve pazar boylarında dolaştırılıp halka teşhir edilirdi, bâzan boynuna «Sârik-tir» veya «Yankesicidir» diye bir yafta asılır, neferlerden biri de her duraklamada «Falan oğlu falan, ırgaddır, yanaşmadır, kayıkçıdır, dellâkdir, seyisdir..» diye adını ve hüviyetini bağırarak ilân ederdi; teşhirin son günü de «Yüzü ak olsun!..» denilerek yüzüne çanak çanak yoğurt çalınırdı, ilk suçu ise yoğurtlamadan sonra serbest bırakılır, ikinci suçu ise kolluk önünde falaka dayağına yatırılır, kötü yolunda devam ederse dayakdan sonra zindana atılırdı; ve ekseriya kapkaççı hırsız veya yankesici ilk teşhir cezasından sonra artık Istan-bulda duramazdı. Geçen asır sonlarında yaşamış büyük halk şâiri Üsküdarlı Âşık Râzinin evrakı metrukesi arasında «Çardak Kolluğu Çorbacısı Galatalı Hüseyin Ağanın Destan Mecmuası» defterinde 30 kıt'alık Benli Ömer Destanının üç kıt'ası böyle bir vak'anın tasviridir.
Bibi.: Galatalı Hüseyin, Destan Mecmuası EŞEK — Ceşidii cinsleri ile malûm hayvan ; Istanbulda yüz yıllar boyunca hem yük, hem binek hayvanı olarak kullamlmışdır. Bay- ' ram yerlerinde çok süslü palanlar vurulmuş eşeklerle çocuklar dolaştırılmadır; bâzı mahalle sakaları tarafından, sureti mahsusada yaptırılmış tahta kasacıklarla iki yanma ikişer gaz tenekesi ile su taşıtılmışdır. Turşucular, ciğerciler gibi bâzı seyyar esnaf da mallarını bir eşeğe yükleterek dolaşmışlardır; mese- lâ şu çok meşhur; mahalleler içinde dolaşan bir turşucu ne zaman ağzını açıp da ! Tur sucu!..» bağıracak olsa eşeği anırmaya başlarmış, adamcağız dayanamamış: — Be eşek!., demiş, turşuyu ben mi satacağım, sen mi satacaksın!.. Seyyar esnafdan bir kısmı da eşeği ile tekerlekli küçük arabalara koşarlar; eşek arabaları ile bilhassa sebze ve narenciye satılır, kalaycılar da semtlerinde kap toplamak, dağıtmak için eşekle dolaşırlar. Sarıyerde sulara, Beykoz'da çayıra, Bü-yükadada çamlıklara gidilirken eşeklere binmek birer rnesîre geleneği idi. Şatâretli kaafi-lelere rastlanırdı; yakın geçmişde bilhassa frenklerin ve tatlı su frenklerinin yazın pazar tatillerini Büyükadada geçirenleri mutlaka eşeklere binerlerdi; madamaîarm, madmazelle-rin eşekler üstünde türlü işvebazhkları da ayrı bir âlem olurdu. Gülhâne Parkında da yazın çocukları gezdiren eşekler bulundurulur. Umumî nakil vâsıtalarının bulunmadığı, devirlerde evleri iş yerlerine uzak olan esnaf eşeğe binerek gidip gelirlerdi. Eski istanbul halkınca eşeğin en makbulleri Merzifon, Kıbrıs ve Mısır eşekleri idi. Zarif fıkralardandır: Yusuf Kâmil Paşa Mısıra giderken uğurlayıcıları arasında bulunan nüktedanlığı ile meşhur Kanlıcalı Nihad Beye: — Mısırdan sana ne getireyim? diye sor- muşdu. Nihad Bey de: — Bir Mısır eşeği getirilip ihsan buyuru-
Yusuf Kâmil Paşa Istanbula dönüşünde Nihad Beyin eşeğini unutdu ve bu sefer karşılayanlar arasındaki şâire:
istanbul civarının konar göçer oba çingeneleri pek çok at ve eşek beslerler. Gizli çalışan sucukçulara satılmak üzere gizli mezbahalarda at ve eşek kesildiğini istanbul gazeteleri sıkça yazarlar ki o gizli mezbahalarda kesilen atlar ve eşekler oba çingenelerinden alınır. Ünlü yazar Refî Cevad Ulunay uzunca bir zaman yazlı kışlı Kartal ile Pendik arasındaki çiftliğinde oturmuşdu, her sabah çiftlikden Yunus tiren istasyonuna Kıbrıslı adındaki eşeğine binerek gelir, akşamları da yine onunla dönerdi; yaşlıca bir misafiri geleceği zaman da istasyona gönderirdi. Nebil Kaptanın aşağıdaki kıt'ası Yenikapu Mevlevîhânesinin eşeğe binmiş genç bir dervişi sânında yazümışdır :
1937 de istanbul Şehir Meclisi büyük şehirde eşek ile her türlü nakliyâtı yasak etmiş-di, haber gazetelerde şöyle yayınlanmışdır: «Eminönü ve Beyoğlu kazalarında eşekle nakliyatın rnen'i hakkında Şehir Meclisi tarafından verilen kararın tatbiki için tesbit olunan mühlet temmuzun otuz birinci günü akşamı tamam olmaktadır. Ağustosun birinci gününden itibaren bu iki kazada eşekle her türlü nakliyat menedilecektir. Bu karar Beşiktaş, Fatih ve Kadıköy kazalarında da şubatın birinden itibaren tatbik olunacaktır.» (Cumhuriyet, 23 Temmuz). Bu yasak 1967 de çok tavsamış durumda idi. EŞEK — «Türkçe isim; yüke ve binmeye yarar mâruf hayvan; merkeb, himar. Mecazen: Ahmak, akılsız, idraksiz, kaba, münasebetsiz adam; eşeklik: Kabalık, budalalık, münasebetsizlik» (Kaamusu Türkî). istanbul ağzında «eşek» tezyif yollu hitab-ların en hafifidir; hitaba kuvvet vermek için şedde ile «Essek» denilir, ve ekseriya tezyife muhatabın babası da katılarak: «Eşşoğlu Essek!..» denilir. istanbul ağzından yayılmış darbı meseller: Eşek bile makamla anınr (münasebetsiz konuşanlar için) Sırmalı palan da vursan, eşek yine eşekdir (türediler için) Ölme eşeğim ölme, yaz gelince sana tirfil biçeyim (uzak ümidler için) EŞEK, «ESSEK» — Yüklə 5,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|