Istanbul Üniversitesi Matbaası

Yararsız Tedaviler

Doktorun etkisiz olduğunu düşündüğü bir takım tedavi yöntemlerini hastanın kendisi talep edebilir. Örneği, bel fıtığının akupunktur, ya da bir yakı ile tedavisini isteyebilir. Hekim uygun bulmadığı, kabul edilmiş standart tedavilere ters düşen istekleri reddetme hakkına sahiptir. Yararsız olduğu kanıtlanmış boşuna tedaviler doktorun yarar sağlama yükümlülüğünü ortadan kaldırır. İstenilen yararı sağlamayacak olan bir tedaviyi hasta istese de doktor reddedecektir. Örneği, tüm vücuda metastazı olan kanser hastası ameliyat edilmez.

Sonuç alınamayacağı kanıtlanmış olan yararsız bir tedavinin durdurulması da istenebilir. Örneği, 85 yaşında, uzun süredir bitkisel hayatta olan bir hastaya yapılan yararsız, etkisiz boşuna tedaviler sonlandırılabilinir. İmkânların sınırlı olması, yarar sağlamayan tedavilerin sonlandırılmasındaki başlıca sebeptir. Adalet ilkesi sınırlı kaynakların kullanımında ahlaklı olmayı gerektirir. Hastaya yararı ile bedeli, külfeti değerlendirildiğinde, külfeti ağır basan tedaviler kesilebilir. Fakat bu kararı kim vermelidir? Hasta yakınları vekil karar vericiler olarak yaşam desteğinin devamını isteyebilir ve “Doktor Tanrı rolünü oynamasın” diyebilir. Böyle bir durumda çözümü güç bir etik ikilem ile karşı karşıya gelinmiş demektir. Hasta yakınlarının amacı yararsız tedavi kararlarını yönlendiricidir. Aklını, melekelerini kullanan bir kişi olarak yaşamın sürdürülmesine önem veriliyorsa, sürekli bitkisel hayat sonlandırılacaktır. Eğer sadece hastanın canlı ve hayatta kalması, böylece ailesine, topluma sembolik olarak yarar sağlanması isteniyorsa, yaşam desteğine devam edilecektir. Yine de şu soru yöneltilebilinir: Diğer yararların yokluğunda, sadece canlılığın sürdürülmesi yeter bir amaç mıdır? Yaşam kalitesi kavramı kişiden kişiye değişecektir. Tercihi belirleyen, maddi imkânların yanı sıra insanların değerleridir.

Hasta, yarardan çok zarar verebilecek, ya da riski yararından çok olduğu bilinen bir takım tedavileri isteyebilir. Örneği, bir ameliyatta hasta için ölüm ya da felç olma tehlikesi varsa, hasta istese de doktor uygun görmediğinde ameliyat etmeyi reddetme hakkına sahiptir.

Doktorun, vicdanına aykırı hasta isteklerini tatmin etme ahlakî yükümlülüğü de yoktur. Örneği, hiçbir zaman çocuk sahibi olmak istemediği gerekçesi ile genç bir hanımın geri dönüşü olmadığını bile bile tüplerini bağlatma istediğini doğru bulmayan bir doktor, müdahaleyi yapmayarak pasif bir babacı tutum sergileyebilir, yani böyle bir isteği uygulamama hakkına sahiptir.

Hastanın sağlık durumu tıbbi girişime uygun olmadığında da doktor hasta isteğini geri çevirebilir. Örneği, sistemik durumu müsait olmayan; yüksek ateşi, tansiyonu ya da şekeri düşürülemeyen hastalar ameliyata alınamaz. Solunum yetersizliği, kalp yetmezliği olanlara genel anestezi yapılamaz. Müdahalenin vereceği zarar beklenen yarara ağır bastığında hastaya müdahale edilmez.