Istanbul Üniversitesi Matbaası

Özel Gruplara Adaletli Davranma

Toplumun bazı bireyleri özel ilgiye muhtaçtır. Örneği, zekâ özürlüler, sakatlar, yaşlılar muhtaç olduklarından bakılmayı hak ederler. Güç okuyan, zihnen yetersiz, kör ve sağır çocukların özel eğitimi ve özel bakımı için yatırımlar yapılır. Hiçbir kimse zekâsından sorumlu değildir. İhtiyaçları olduğundan özel muameleyi hak edenleri nimetlerden yararlandırmamak haksızlıktır. Özel eğitim masraflıdır, ama farklı öğrencilere farklı eğitim verilmesi adalet ilkesi gereğidir.

Bu gibi uygulamalar kaynakların eşit dağıtılması kuralına bağlı bir hak ediş değildir; bu, hünere, gayrete ve katkıya bağlı bir hak ediş de değildir. Bu gibi uygulamalar “eşit fırsat tanıma” kuralı ile savunulur. Bu, kaynaklar/imkânlar/yararlar dağıtılırken elverişsiz durumdaki bu gibi insanları daha elverişli duruma getirme çabasıdır. Böylece, kaderin getirdiği eşitsizlikler kısmen azaltılabilinir. Müstesna bakımın ne ölçüde sağlanabileceğini ise imkânlar ve kaynaklar sınırlar ve bir yerde durulur.

Bu gibi guruplar için tasarlanan yardım programlarında hizmet dağıtımı söz konusu grubun tüm bireylerinin yararına hazır olmalıdır. Benzer zümreler arasında ayırım yapılmamalıdır. Söz konusu işlemle ilgili olarak aralarında fark olduğu gösterilene kadar ihtiyacı aynı olanlara eşit muamele edilmelidir. Belirli bir durumla ilgili unsurların farklı olduğu zümreler arasında ise ayırım yapılmalıdır. Buna uymayan kural ve yasalar adil sayılmaz. Kim eşit durumdadır, kim değildir? Bu mukayese için, yani eşit muamele edilmesini gerektiren söz konusu durumla ilgili hangi hususların dikkate alınacağı önceden belirlenmelidir.

Bir takım özel gurupların tıbbi araştırmalarda denek olması da bir adaletsizlik sorunu olarak karşımıza çıkar. Tıp araştırmalarının yararlı sonuçlarından tüm toplumlar ve gelecek nesiller yararlanacak olsa da, belirli gruplar, örneği ceninler, çocuklar, zekâ geriliği olanlar, akıl hastaları ve cezaevindekiler gönüllü rızalarını veremeyeceğinden, üzerlerinde deney yapılmasına izin vermenin haksızlık olduğu düşünülür. Fakat verilen bilgiyi anlayamasa ve rızasını veremese de hasta olan bir kişiye hastalığının etiyolojisi, patogenezi, korunması, teşhis veya tedavisi ile doğrudan ilgili bir araştırma yapılmasının ona haksızlık olmayacağı görüşü de vardır. Bazıları da, verilen bilgileri kavrayan, duygularını anlatabilen çocuklar üzerinde onlara fazla külfet getirmeyen deneylerin yapılabileceğini savunmaktadır. Bu gibi konularda verilecek kararları insanların değerleri belirler. İnsan üzerinde deney konusu kitabın ilgili bölümlerinde ayrıntılarıyla ele alınacaktır.