Istanbul Üniversitesi Matbaası

3. Aydınlatılmış Onam / Onay hakkı: Hastanın bilgilendirilmiş (aydınlatılmış) onayı temel hasta haklarındandır. Aydınlatılmış onam / onay unsuru ayrıca her türlü girişimin ön koşulu ve hekimin hastasının özerkliğine gösterdiği saygının ölçütüdür. Hastanın tıbbi müdahale için, üstü örtülü ya da açık onayının alınması eski bir olgudur. II. Dünya Savaşı’ndan sonra, deneklerden onam alınması çok önemli bir etik unsur olarak belirse de; burada sözü edilen aydınlatılmış onamdan kasıt, tıbbi karara hastanın da katılımının sağlanması, hekimin hasta ile işbirliğine girmesidir. Hekimin tanı, tedavi seçenekleri, sonuçları, hastalığının gidişatı gibi konularda, hastanın anlayabileceği bir dille bilgilendirme ve açıklamada bulunması ve sonuçta tıbbi müdahale için onun onamını alması etik bir yükümlülüktür. Hastanın bilgilendirilip, aydınlatıldıktan sonra tedaviyi reddetme hakkı vardır. Hekimin hasta ile ortak bir karar noktasında buluşabilmesi yani aydınlatılmış onamını alabilmesi için, hastaya mevcut tüm tıbbi bilgiler aktarılmış olmalıdır. Sıra dışı durumlar hariç günümüzde aydınlatılmış onam alınması artık hekim için vazgeçilemez bir etik yükümlülüktür. İradesini kullanabilen ve yasal yeterliliği olan hastanın önerilen her türlü tıbbi girişimi reddetme veya durdurma hakkı vardır. Bu durumda hekimin görevi, reddedilen veya durdurulan tıbbi girişimin getireceği sonuçları hastaya dikkatli bir şekilde açıklamaktır. Günlük tıbbi pratik içinde onay hakkı, daha çok önemli tıbbi girişimler (cerrahi müdahale, uzun süreli ilaç tedavisi, ışın tedavisi, girişimsel tanı yöntemleri vb.) için kullanılır. Hastanın iradesini beyan etmesinin mümkün olmadığı ve acilen tıbbi girişim yapılması gereken durumlarda ise, daha önceden bu girişimi reddettiğini gösteren bir açıklaması yoksa, hastanın onayı olduğu varsayılarak girişim yapılabilir. Bu duruma genellikle acil servislerde veya bir cerrahi girişim sırasında başka bir cerrahi girişime gerek duyulan vakalarda rastlanır. Yasal ehliyeti bulunmayan hastaların ise yasal temsilcilerinin onayı alınır. Hastanın bilgilendirilmiş onayı bilimsel araştırmalara dahil edilmesi için de ön koşuldur. Bu onayın mutlaka yazılı olması gereklidir. Hastaların tıp eğitimine katılmayı reddetme hakları da vardır. Hastaların eğitim amacıyla kullanılmaları için sözlü onaylarının alınması gerekir.