Istanbul Üniversitesi Matbaası

Hekim Andı

Hipokrat andının öncüsü olan Mısırlı hekimin yemini “doğru olmak, sır tutmak, minnettarlık gibi” gibi erdemlerin vurgulandığı bir takım ahlak kuralları üzerine edilir:

“ Bu okulun hocalarıyla sevgili arkadaşlarımın karşısında ve İmhotep’in tasviri önünde, yüce varlık adına söz verir ve ant içerim ki, tıp uygulamam sırasında onur ve dürüstlük ilkelerine bağlı kalacağım. Yoksullara karşılıksız bakacağım ve hiçbir zaman verdiğim hizmetin üstünde bir ödeme isteğinde bulunmayacağım. Evlere alındığım zaman gözlerim orada olup bitenleri görmeyecektir. Bana aktarılan sırları saklayacağım gibi törelere zarar verecek ya da suça yardımcı olacak bir biçimde de davranmayacağım. Hocalarıma saygılı ve minnet borçlu olarak onların çocuklarına babalarından öğrendiğim bilgiyi aktaracağım. Verdiğim sözleri yerine getirirsem insanlar benden saygılarını esirgemesinler. Sözümde durmazsam utanç ve aşağılanmaya uğrayayım. “

Hintli hekim de meslek kurallarına uyacağına tanrılar huzurunda yemin ederdi. Bu yeminde, “sır saklamak” gibi yaygın ahlâk kurallarının ve erdemli eylemlerin yanı sıra “et yememek” gibi Hint toplumuna özgü inanç kurallarını da buluyoruz. Öğrenci, “öyle olsun” diyerek aşağıdaki sözleri tasdik ederdi:

“ İffetli ve kanaatkâr olmalısın. Doğruyu söyle. Et yeme. Bütün canlıların iyiliği için çalış. Yaptığın işte hayatını bile kaybedecek olsan, kendini hastayı tedaviye ada. Hastaya düşünceyle dahi hiç zarar verme. Başkasının karısına ya da malına mülküne göz koyma. Sade giyin ve sarhoşluk veren içkileri kullanma. Açık, yumuşak, doğru ve edepli konuş. Zaman ve mekânı dikkate al. Daima bilgini arttırma yollarını ara. Yanlarında erkeklerini bulundurmayan kadınları tedavi etme. Hiçbir kadından kocasının rızası olmadan hediye alma. Hekim, kendini ev sahiplerine tanıtacak bir şahısla beraber eve girmelidir. Kılık kıyafet, hal ve davranış ile ilgili her türlü örf ve adaba riayet etmelidir. Hastasının yanına vardıktan sonra hastanın hastalığı ile ilgili olmayan hiçbir söz veya düşünce hekimi meşgul etmemelidir. Hastanın ev hali dışarı aksetmemeli, hekim hasta evinde olup bitenlerden gelişi güzel söz etmemelidir. Duyulması hasta veya yakınları için mahzurlu ise ölüm ihtimalinden bahsetmemelidir. Bunları insanın ve tanrıların şahadetiyle tasdik ve taahhüt edebilirsin. Andını tuttuğun sürece tanrılar yardımcın olsun. Andı bozduğun an huzurlarında bulunduğumuz tanrıların bütün kutlu varlıkların hışmına uğrayasın. “

Eski Yunan uygarlığında hekimlik babadan oğla geçen ve Asklepiadlara ait bir aile sanatıydı. Asklepios’a bağlı hekim ailelerinin itibarını korumak amacıyla aileye alınan yabancı hekim adaylarına, “Asklepios ailesine yaraşır bir hayat süreceklerine dair” yemin ettirilirdi. Bu ant Hipokrat Andı olarak bilinmektedir. Tarihin en ünlü hekimi Hipokrat hakkında bilinenler çok azdır. Bir Asklepiad ailesinden olan Hipokrat’ın (460-370) İstanköy (Khos) adasında doğduğu ve buradaki Asklepion’da eğitim aldığı sanılmaktadır. Şehirden şehre dolaşıp gezgin hekim olarak mesleğini sürdürmüştür. Bazı kaynaklara göre Hipokrat ücretle ders veren bir tıp hocasıydı. M.Ö. III. yüzyılda İskenderiye’de Hipokrat Külliyatı (Corpus Hippocraticum) adı altında derlenmiş olan altmış kadar tıp metni değişik okullara bağlı farklı yazarların, muhtemelen öğrencilerinin çalışmalarıdır. Hipokrat’ın kendisine ait olduğu tahmin edilen en önemli eserlerinden bir kısmı şunlardır: Havalar, Sular ve Yöreler (Peri Aeron, Hydaton, Topon); Özlü Sözler (Aphorismoi); Tanı (Prognostikon); Bulaşıcı Hastalıklar (Epidimias); Kalbe Dair (Peri Kardies).

Hipokrat tıbbın babası sayılır, çünkü toplumun hekiminden beklediği ideal hekimin vasıfları Hipokrat’ın şahsında toplanmıştır. Hastaların hekimlerinden beklediği nitelikleri kendinde toplayan “iyi doktoru” temsil eden Hipokrat devrinin hekim ahlakını belirleyen “ideal doktor” simgesidir. Hipokrat aynı zamanda tıp mesleğinin ebedi değerlerini temsil eder. Örneği, yardıma hazır olmak, temiz yaşam, şefkat, yurt sevgisi, ustalık vb. Canlandırdığı bu ideal hekim tipi ile Hipokrat tıbbın babası olarak tanınmıştır. Hekimliğin idealleri ile uyumlu davranışlar sergileyen hekim görevini yerine getirmiş sayılır. Hekimliğin ülküleri aynı zamanda tıp eğitiminin düzenini de belirler ve tıp eğitimi ideale uygun bir hekim yetiştirme amacını da taşır. Bir Asklepiad olan Hipokrat hekimliği kutsal bir sanat olarak görürdü.
Hipokrat Andı:

“ Şifa verici Apollon ile Asklepios, Hygeia ve Panacea ve bütün diğer tanrı ve tanrıçalara ant olsun ki elimden geldiği ve aklımın erdiği kadar bu yemini bütünü ile yerine getireceğim. Tıp hocamı anam babam kadar aziz tutacağım, elimdeki ve avucumdakini onunla paylaşacağım. Eğer bir ihtiyacı olursa yardımına koşacağım, oğullarına kendi kardeşlerim gözü ile bakacağım. Eğer isterlerse bu sanatı ücretsiz ve kendilerinden hiçbir karşılık beklemeden öğreteceğim. Öncelikle kendi oğullarıma, sonra hocamın çocuklarına ve nihayet tıp yasası uyarınca yazılı taahhüt ve andı ile beni hocalığa seçen talebeme ve yalnız bunlara mesleğimi öğreteceğim. Elimden geldiği ve aklımın erdiği kadar bu sanatın kaidelerini şifahi ve hasta başında dersler ile öğreteceğim. Gücümün yettiği, aklımın erdiği kadar hastaların tedavi ve perhizlerini onların menfaatlerine uygun olarak idare edeceğim. Bütün fenalıklar ve adaletsizliklerden kaçınacağım. Ne isteyenlere, ne de kendiliğimden kimseye zehir vermeyeceğim gibi kadınlara da çocuk düşünmek için vasıtalar temin etmeyeceğim. Hayatımı saffet ve samimiyet içinde sanatımı icra ederek geçireceğim. Mesaneden taş çıkarma ameliyesini yapmayacağım. Bu işi onunla meşgul olanlara bırakacağım. Girdiğim her eve ancak o evdeki hastaların faydasını temin için gireceğim. Her türlü fena ve ahlak bozan hareketlerden kaçınacağım gibi kadın ve erkek, hür veya esir hastaları iğfalden kaçınacağım. Gerek sanatımın icrasında, gerekse sanatın icrası dışında görüp işittiklerimden açıklanmasına lüzum olmayanları sır olarak saklamayı bir ödev bilerek ifşa etmekten sakınacağım. Eğer bu yemin ve taahhüdü bozmadan yerine getirirsem hayattan ve sanatımdan alacağım zevk ve insanlar arasında göreceğim saygı ve riayet bana helal olsun. Eğer bu yemini tutmazsam veya yalan yere yemin etmiş isem hayat ve sanattan alacağım zevk bana haram olsun, insanlar arasında şeref ve itibara erişmeyeyim. “

Hipokrat Andı ismiyle günümüzde yaşasa da, artık geçerliğini yitirmiştir.