Istanbul Üniversitesi Matbaası

Cerrahide “Antisepsi” uygulanması LİSTER


Resim 1: Joseph Lister

19. yüzyılın ikinci yarısında İngiliz cerrah Joseph Lister (1827-1912) ameliyatlar sırasında hastanelerde oluşan enfeksiyonların nedenlerini araştırıyordu. Enfeksiyonlar cerrahinin belini büken en önemli zorluktu. Lister kırıklarda yara açıksa enfeksiyon olduğunu, yara açık değil ise hava ile temas etmediğinden irinleşme ve enfeksiyonun meydana gelmediğini çok iyi gözlemlemişti. Cerrahların bu çok önemli problemi için çareler arıyordu. Bir arkadaşı vasıtası ile Pastör'ün şarapçılıkta bozulmalara sebep olan etkenin havadan gelen canlı organizmalar olduğunu bulduğunu öğrendi. Cerrahi operasyonlardaki enfeksiyonların da havadaki canlı organizmalar olduğunu düşünmeğe başladı. Pastör’le mektuplaştı. 1860 yılında bu konuda çalışmalara başladı. Özellikle açık kırıklarda meydana gelen enfeksiyonu önlemek için yaranın hava ile temasını keserek mani olmağa çalıştı. Netice alamadı. Operasyon yapılan organı da Pastör'ün usulü ile pastörizasyon yapamayacağına göre dezenfektan bir madde kullanmalıydı. Asit feniğin % 40’lık çözeltisini (fenol) kullanmayı denedi. Havadaki hastalık yapan etkeni öldürmek için bu dezenfektan maddeyi havaya püskürttü, netice olumsuzdu. Ellerini antiseptik solüsyon ile yıkıyor, aletleri bu madde ile temizliyor, hatta havaya bu maddeyi püskürtüyordu. Sonunda başardı ve enfeksiyonları denetleyebildi. 1865’de bir kangren vakasında başarı ile uyguladığı metodunu 1867’de Lancet dergisinde yayınladı. Bu bütün cerrahlar için çok önemli bir aşama idi. Cerrahi operasyonlardaki enfeksiyonlara mani olmak için ellerin, aletlerin asit fenik çözeltisi ile yıkanması, yaraların bu solüsyonla temizlenmesi ile çok iyi neticeler alınmaya başlandı. 1868 yılından itibaren tıp dünyası antisepsiyi geniş çaplı uygulamağa başladı. Zamanla asit fenik yerine başka antiseptik maddeler de ilave edildi ve geliştirildi.

Mikroplarla hastalıklar arasındaki ilişkiyi bilimsel olarak Pastör ispatlayacaktı. Enfeksiyonlar için tıpta önce dezenfektanlar, sonra antiseptikler uygulanmış fakat bunların seyreltilmiş olanlarının bile dokularda hasar yaptığı görülmüştü. Mikroorganizmaların yüksek ısıda öldüğünün ispatı ile 1886’dan itibaren ameliyat aletlerinin ve örtülerinin su buharıyla sterilizasyonu, 1887 den itibaren de steril lastik eldivenler kullanımı başladı. Bunlar hastalık yapan mikroorganizmalar dünyası ile mücadelede sadece ilk adımlardı.