Istanbul Üniversitesi Matbaası

Adalet İlkesi

Bütün insanların eşit olması ve eşit haklara sahip bulunması yasalarla teminat altına alınmış olsa da, bu çoğu kere bir temenniden öteye gidememektedir. Kişiler ve ülkeler arasında doğal eşitsizlikler olduğu gibi, ekonomik ve siyasi haksızlıklar yapılmakta, güç ve zenginlik dünyanın her yerinde çok oransız biçimde dağıtılmaktadır. Gelir oransızlığı, haksız vergi yükü gibi adaletsizliklerin yanı sıra, sağlık hizmetlerinin dağıtımında da dünyada oransızlık vardır. İnsanlar arasındaki tüm farklılıklara rağmen hiçbir kimseye farklı muamele yapılmaması, yasa karşısında eşit muamele görmesi, kamu hizmetinde eşit imkân ve eşit sağlık hakkı tanınması ümidi ve ideali daima var olacaktır. İlköğretimin tüm yurttaşlara verilmesinin gerçekleşebilmesi sağlık alanı için umut verici bir örnektir.

Doğruyu gözetme anlamında “hak” ve “haklılık” tarih boyunca tüm insan ilişkilerinde temel bir ahlak konusu olarak karşımıza çıkar. Yaşam ve sağlık hakkı gibi temel hakların dışında lâyık olana hakkının verilmesi bir adalet kuralıdır. Adil davranmak demek bir kişiye layık olduğunu, hak ettiğini vermek demektir. “Ürettiğinin, emeğinin karşılığını almak” kişinin hakkıdır. Tıp doktoru unvanını almayı hak eden kişi diplomasını aldığında hak yerini bulmuş olur. Bir şeyi hak etmek ya da yasa yoluyla talep edebilmek için belirli ahlak unsurlarına dayanmak gerekir. Emeğinin, ürettiğinin karşılığını alamayan bir kişi, adalete başvurarak yasa yoluyla hakkını talep edecektir.

Kişinin “şahsi gayretine” ve “topluma katkısına” göre pay alması gerektiğini düşünenler “her bir kişiye eşit pay” taraftarı olmayacaktır. Örneği, bir doktorun işe atanması ve terfisi onun başarısına ve marifetine göre yapılmalıdır. Profesörlük unvanı üstün çabası sonucunda başarılı olana verilmelidir. Üretilene hiç katkısı olmayan bir idarecinin emrindekilerin çalışmaları karşılığında ödüllendirilmesi haksızlıktır. Klinikte yapılan bir araştırmayı yayın haline getiren doktorun, bu çalışmaya hiç emeği geçmeyen klinik başkanının da adını koyması doğru değildir, çünkü çalışanlara haksızlık yapılmış olur.