Istanbul Üniversitesi Matbaası

Tarihsel gelişim içinde hasta hakları:

Tıp tarihine bakıldığında hastaların bazı haklarının çok önceden beri var olduğu görülür. M.Ö. 2000’li yıllarda yazılan ünlü Hammurabi kanunlarında, cerrahın tedavi ettiği hastadan alacağı ücret belirlenmektedir. Aynı kanuna göre tedavi sırasında hastanın gözleri kör olursa ya da hasta ölürse cerrah elleri kesilerek cezalandırılır.

Günümüzün en önemli hasta haklarından biri olan hastanın onamı olmadan tıbbi işleme tabi tutulmaması ile ilgili olarak Osmanlı kadı sicillerinde de bir çok belgelere rastlanır. Örneğin önemli cerrahi müdahalelerden önce hastaların kadı huzurunda rıza beyanında bulunduklarına dair belgeler vardır. 1539 tarihli bir kadı sicili şöyledir: “Şehre Küstü mahallesi sakinlerinden Kimyas oğlu Mahli şöyle beyanda bulundu: Oğlum İbrahim’in kasığında taş vardır. Bu doktor ameliyatla çıkarır imiş. Dört altın vermek üzere anlaştık ve birini de verdik. Geriye kalanından Allah için vazgeçti. Oğlumun kasığını yarıp çıkarır iken, Allah’ın hükmü erişir de oğlum vefat ederse kendisi ile dava etmeyiz”. Yine 1622 tarihli bir başka sicilde şunlar yazmaktadır: “Şimdiki halde ben fıtık hastalığına müptelayım, tedaviye ihtiyacım var. Bu hastalığımı tedavi etmek için 500 Osmanlı gümüş akçesi karşılığında Saliha Hatun’u tuttum. 500 akçeyi peşin olarak ödedim. Tedavi sırasında uyanamayıp Allah’ın emriyle helak olursam, mirasçılarımdan olsun, başkalarından olsun, kan ve diyetim konusunda dava açan olursa, davaları sayın hakimler nezdinde makbul olup dinlenmesin”. Örneklerde görüldüğü gibi, hasta kendisine yapılacak tıbbi işlemi kabul ettiğini ve olası kötü sonuçlarda hekimden davacı olmayacağını beyan etmektedir. Bu sözleşme hekim için bir güvencedir. Aynı zamanda onay almadan yapılan ameliyatın hekime hukuki sorumluluk yükleyeceği anlaşılmaktadır. Bu örneklerden, bugün hastalara bildirgelerle, yönetmeliklerle tanınmış olan hakların günümüzdeki kadar gelişmiş olmasa da çok önceden beri var olduğu bellidir.