Istanbul Üniversitesi Matbaası

Hekimin hasta haklarının kullanılmasını engelleyen tutumu (Paternalizm / Babacılık / Mutlak Yararcılık):

Hekim –hasta ilişkisi, hekimlik felsefesi ve tıp ahlakının temellerini atan Hipokrat’tan beri güven ve gizlilik esasına dayanmış ve belli ölçülerde “kutsallık” taşıyan bir ilişki olarak yaşanmıştır. Bu durumda hasta-hekim ilişkisinde hekim “doğal ve kutsal otorite” konumuyla tüm ilişkinin belirleyicisi olmaktadır. Hekimlik geleneği; kendisi için “en iyi” ve “en yararlı”yı bilen hekimlere hastaların güven ve bağlılık duyması üzerine kuruludur. Yardım bekleyen, acı ve ızdırap çeken, yaşam mücadelesi içerisinde kişisel inisiyatifi kaybolmuş, en azından azalmış olan hastanın, bu çerçevede hekime karşı geliştirdiği saygı ve güven de, ileri noktada ilişkinin tek yanlılığını güçlendirmekte, hekim hastası üzerinde belli bir “otorite” konumuna gelmektedir. Hasta tıbbi ve bilimsel gerekçelerle kendi bedeni üzerinde yapılan girişimler hakkında hiçbir bilgi ve karar noktasında bulunmamakta, büyük bir inanç ve güvenle kendini hekimine teslim etmektedir. Bu ilişki tarzına kısaca paternalizm / babacılık denir. Paternalistik tutum içerisindeki hekim, tıbben yararlı olabilmek kaygısıyla hastasının dilek ve istemli eylemlerini yok saymakta; onu kendi belirlediği doğrular yönünde davranmaya zorlamakta, gerektiğinde hastaya doğru olmayan bilgiler vermekte, hatta yalan söyleyebilmekte; kimi zaman da kendisiyle ilgili bilgileri ondan saklayabilmektedir. Bu bağlamda genelde ortaya çıkan şikayet; hastanın; hekim karşısında sahip olduğu özerkliğinin, serbestisinin, özel yaşam haklarının kaybolduğuna ilişkin olup, bu tür bir ilişkinin hasta haklarının ihlaline yol açabileceğidir. Tıp uygulamaları eski çağlardan günümüze uzanan bir süreç olarak değerlendirildiğinde; hekimin önerdiklerine sorgusuz uyan hasta tipinden, hekimin hastalığının gidişatına ve tedavisine ilişkin bilgileri vererek yol göstermesini bekleyen hasta tipine doğru bir değişim yaşanmaktadır. Dolayısıyla artık günümüzde, hastalığı ve tedavisi ile ilgili gerekli bilgileri alma, uygulama ile ilgili karar verme hakkına sahip ve özerkliğine saygı duyulan hasta tipi söz konusudur.