İxtisas: 5301. 01 Daxili fiskal siyasət və dövlət maliyyəsi İqtisad elmləri üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiya

2.3. Bank nəzarət sistemində maliyyə sabitliyinin təminatı üçün əsas indikatorların təhlili
Məlumdur ki, bank ictimai təsisatdır. Onun dayanaqlıığında həm hüquqi, həm də fiziki şəxslər, həm dövlət, həm də digər banklar maraqlıdırlar. Bank fəaliyyəti ictimai xarakter daşıyır və buna görə də onun dayanaqlığı bankların fəaliyyətinin ictimai tələbatlara uyğunluğu ilə ölçülür. Yalnız özünə işləyən banklar sonda etibarı itirir, qeyri-dayanaqlı iqtisadi strukturlar kateqoriyasına keçir.

Bütün bunlar belə qənaətə gəlməyə əsas verir ki, bank sisteminin dayanaqlığı ictimai struktur olan sisemin inkişafının elə bir xüsusiyyətidir ki, o, ictimai tələbatlara uyğun olaraq onun fəaliyyətinin təkrar istehsalının genişlənməsi (əlbəttə, kəmiyyət və keyfiyyət baxımından) ilə müşayiət olunur.

Bank sisteminin müəyyən edilmiş funksiyalarından çıxış etmiş olsaq, onda, fikrimizcə, onun inkişafı aşağıdakı göstəricilərin köməyi ilə qiymətləndirmək olar:

1. 
   Pul vahidinin dayanaqlığı;
   
2. 
   Pul dövriyyəsinin dayanaqlığı;
   
3. 
   ÜDM-nin monetizasiya səviyyəsi;
   
4. 
   Inflyasiya səviyyəsi (məlum olduğu kimi, bir tərəfdən inflyasiya bank fəaliyyətinin obyekti olan pul vəsaitlərinin artmasına səbəb olur, digər tərəfdən də inflyasiya vaxtı keçmiş kreditlərin artmasına və hətta onların tam qaytarılmamasına gətirib çıxara bilər);
   
5. 
   Iqtisadiyyatın pul-kredit tənzimlənməsinin səmərəliliyi.
   

Bank sisteminin dayanaqlığı haqqında əhəmiyyətli informasiyanı həmçinin aşağıdakı göstəricilər verə bilir:

1. 
   Bank sisteminin aktivlərinin (passivlərinin) ÜDM-yə nisbəti;
   
2. 
   Bank sisteminin məcmu gəlirinin ÜDM-yə nisbəti;
   
3. 
   Iqtisadiyyatın real sektoruna təklif olunan kreditlərin ÜDM-da və məcmu bank aktivlərində payı;
   
4. 
   Bankların əldə etdikləri qiymətli kağızların ÜDM-yə nisbəti;
   
5. 
   Bank sisteminin rentabelliyi, o cümlədən iqtisadiyyatın digər sektorlarının rentabellik göstəriciləri ilə müqayisədə;
   
6. 
   Bank sistemi resurslarının tərkibində əhalinin pul vəsaitlərinin ÜDM-yə və əhalinin pul gəlirlərinə nisbəti;
   
7. 
   Bank sistemi resurslarının tərkibində müəssisə və təşkilatların pul vəsaitlərinin ÜDM-yə nisbəti;
   
8. 
   Bank sistemində təmərküzləşmə səviyyəsi.
   

Təəssüf ki, kompleks şəkildə təqdim olunan göstəricilərdən dayanaqlığın qiymətləndirilməsi üçün istifadə edilmir. Lakin onlar ölkənin bank sisteminin inkişafının güclü və zəif tərəflərini, habelə onun fəaliyyətində bəzi sistmeli riskləri aşkar etməyə imkan verir. Dinamikada həmin göstəricilər bank sferasında neqativ hallardan, onun dayanaqlığın zəifləməsindən xəbər verə bilir.

Bank sisteminin inkişafını qiymətləndirmək üçün bank sektorunun inkişafını səciyyələndirən makroiqtisadi göstəricilərdən də faydalanmaq olar.

Bank sektorunun və onun strukturlarının fəaliyyətinin makroprudensial göstəricilərinə aşağıdakılar aiddir:

•