İxtisas: İsm kurs: I fənn: Ana dili Mövzu 1: Leksikologiyanın predmeti və növləri

İxtisas: İSM

Kurs: I

Fənn: Ana dili

Mövzu 11: Azərbaycan dilinin frazeologiyası

Ədəbiyyat

1. A.Qurbanov.Müasir Azərbaycan ədəbi dili.B.2003

2. Müasir Azərbaycan dili 1.hissə B.2007

3. N.Abdulzadə.Azərbaycan dili (milli kurrikulum)

4. H.Həsənov.Müasir Azərbaycan dilinin leksikası B.1988

5. S.Cəfərov.Müasir Azərbaycan dili B.1982

6.B. Xəlilov. Müasir Azərbaycan dilinin leksikologiyası.B, 2008.

• 
  Müəllim: Şəhla Fətəliyeva FeehlaHYPERLINK "mailto:[e-mail]"@gmail.com
  
• 
  Plan
  

1. Frazeologiya haqqında ümumi məlumat.

2. Sərbəst birləşmələrlə sabit birləşmələrin fərqli xüsusiyyətləri.

1. Frazeologiya ( yunan sözü olub frasis- ifadə, və loqos-məlum sözlərindən ibarətdir) dildə mövcud olan bütün sabit söz birləşmələrinin məcmusu deməkdir. Dildə olan bütün sabit söz birləşmələrinin, bölünməz ifadə və idarələrin məcmusu frazeologiya deyilir.( A. Qurbanov )

Frozeologizmlərin öyrənilməsi ilə məşğul olan sahə dilçilikdə frazeologiya adlanır. (H. Həsənov). Frazeologiya frazeologizmlərin qanunauyğun inkişafını, mənşəyini və yaranmasını, xüsusiyyətlərini, forma və məzmun zənginliyini, işlədilmə imkanını, semantik və qrammatik strukturunu, söz və sərbəst birləşmələrlə əlaqəsini vəs tədqiq edir. Onun tədqiqat obyekti məna, quruluş və funksiyaca rəngarəngdir.

Dilçilik ədəbiyyatlarında frazeologizmlər “frazeoloji birləşmələr”, “ idiomlar”, “frazeoloji qruplar”, “frazeoloji tərkiblər”, “frazeoloji vahidlər”, “frazeoloji ifadələr”, “frazeologizmlər”, “frazemlər” vəs. Terminlərlə izah olunur. Belə müxtəliflik “frazeologiya” məfhumunu dəqiq anlamaq üçün çətinlik törədir. Prof. H.Həsənov dildəki sabit leksik səciyyəvi birləşmələrin “frazeologizm” termini ilə verilməsini, A.Qurbanov isə frazeoloji vahidlər kimi verilməsini məqsədəuyğun göstərmişdir.

A. Qurbanov frazeoloji vahidlərə belə tərif vermişdir: “Dildə bu və ya başqa məna, yaxud məzmunu ifadə edən, hər bir sabit birləşməyə, bölünməz ifadə və idarələrə frazeoloji vahid deyilir”

Frazeoloji vahidləri təşkil edən sözlər onun tərəfləri, yaxud komponentləri hesab olunur qulaq asmaq, ürəyi qopmaq, gözü götürməmək vəs.

Frazeoloji vahidlər həm ümumi, həm də xüsusi olur. Ümumxalq tərəfindən işlədilən frazeoloji vahidlər ümumi frazeoloji vahidlər adlanır: məsələn, gözü götürməmək, gözün aydın.

Bədii əsərlərlə yaratdıqları frazeoloji vahidlər isə xüsusi frazeoloji vahid adlanır.

Qoymayın, tez olun, tutun Eldarı!

Ona da göstərək daş zindanları.

( S. Vurğun)

Xumar- xumar baxar qanımı içər,

Xəyal könlümdə, gözümdə gəzər.

( M.P. Vaqif)

Burada daş zindan göstərmək frazeoloji vahidi həbs etmək ifadəsinin qarşılığı kimi verilir.

Frazeoloji vahidlər sözlər kimi dil vahididir, müstəqil mənaya malikdir, cümlənin quruluşunda əsas tikinti materialı rolunu oynayır. Leksik tərkibinə və qrammatik quruluşuna görə dildə hazır şəkildə mövcuddur. Frazeoloji vahidlərlə sözlər arasındakı oxşar əlamətlər aşağıdakılardır.

1. Həm frazeoloji vahidlərlə, həm də sözlərlə leksik məna əsas əlamətdir.

2. Hər ikisi bütöv bir leksik vahid kimi tələffüz olunur.

3. Vahid sintaktik funksiya ifadə edir.

4. Hər ikisi bir məfhumu ifadə edir.

5. Hər ikisinin omonimi, sinonimi və antonimi olur.