İxtisas: İsm kurs: I fənn: Ana dili Mövzu 1: Leksikologiyanın predmeti və növləri

İxtisas: İSM

Kurs: I

Fənn: Ana dili

Mövzu 12: Frazeologizmlərin növləri

Ədəbiyyat

1. A.Qurbanov.Müasir Azərbaycan ədəbi dili.B.2003

2. Müasir Azərbaycan dili 1.hissə B.2007

3. N.Abdulzadə.Azərbaycan dili (milli kurrikulum)

4. H.Həsənov.Müasir Azərbaycan dilinin leksikası B.1988

5. S.Cəfərov.Müasir Azərbaycan dili B.1982

6.B. Xəlilov. Müasir Azərbaycan dilinin leksikologiyası.B, 2008.

• 
  Müəllim: Şəhla Fətəliyeva FeehlaHYPERLINK "mailto:[e-mail]"@gmail.com
  
• 
  Plan:
  

1. 
   Birləşmə idiomlar
   
2. 
   Uyuşma idiomlar
   
3. 
   İbarələr
   

Həqiqi mənalı sözlərin qarşılığı olub, onu məcazi məna ilə bildirən sabit söz birləşmələrinə idiomlar deyilir.

İdiomlar quruluşu və semantikasına görə sabit söz birləşmələrinin mürəkkəb sözlərə daha yaxın olan ən maraqlı və həm ədəbi, həm də şifahi dildə çox işlənən bir qrupunu təşkil edir.

Qovuşma idiomların tərkibindəki sözlər tamamilə məcazi mənada işlədilir. Qovuşma idiomları tərkibinə daxil olan sözlərdən birinciləri qrammatik dəyişikliyə uğramadığı kimi, onların arasına başqa bir söz də girə bilmir. Gözdə-qulaqda olmaq. Qovuşma idiomların məcazi mənalı mürəkkəb sözlərdən bir fərqi də ondan ibarətdir ki, mürəkkəb sözlər təklikdə işləndikdə də müəyyən bir məfhum ifadə edən söz kimi özünü göstərir, lakin qovuşmaların bir məfhum ifadə etmək xüsusiyyəti çox zaman cümlə daxilində daha tez nəzərə çarpır. Bel bağlamaq, dil açmaq

Qovuşma idiomların nitq hissələrinə mənsubiyyəti o biri idiomlara nisbətən genişdir. Bunlar şərti olaraq isim, sifət, fel, zərf və nida kimi nitq hissələrinə mənsub ola bilir.

İsmə ekvivalent olan qovuşma idiomları aşağıdakı qrammatik qaydalar əsasında formalaşır.

1. 
   Birinci növ təyini söz birləşməsi əsasında: açıq ürək.
   
2. 
   İkinci növ təyini söz birləşməsi əsasında: balıq sevdası.
   
3. 
   Cümlənin idiomlaşması hesabına. Gözün üstə qaşın var
   

Sifətə ekvivalent olan qovuşma idiomları aşağıdakı qrammatik qaydalar əsasında formalaşır.

1.Birinci növ ismi birləşmə əsasında: ağciyər.

2.Mənsubiyyət şəkilçisi olan ismə sifətin əlavəsi əsasında: dalıbağlı, qəlbiqara.

3.Mənsubiyyət şəkilçisi olan ismə yönlük haldakı ismin əlavəsi əsasında: üzüyola.

4.İdiom olan ismə lı⁴ şəkilçisinin əlavəsi əsasında: açıqürəkli.

Felə ekvivalent olan qovuşma idiomları.

1. Yönlük hallı isimlərə köməkçi felin əlavəsi əsasında: topa tutmaq,gözə gəlmək.

2.Qeyri- müəyyən təsirlik hallı isimlərə felin əlavəsi əsasında: dil tökmək, kök salmaq.

3.Sifətlərə fellərin əlavəsi əsasında: ağ etmək, şit eləmək.

4.Mənsubiyyət şəkilçisi olan təsirlik hallı isimlərə fellərə əlavəsi əsasında: ləzzətini qaçırmaq.

5.Mənsubiyyət şəkilçili çıxışlıq hallı isimlərə fellərin əlavəsi əsasında: dibindən baltalamaq.

Zərfə aid.

1.İkinci növ təyini söz birləşmələrinin abstraktlaşması əsasında: göz görəsi, dilucu.

2.Mənsubiyyət şəkilçili olan ismə düzəltmə sifətlərin əlavəsi: ağzı dolu, üstüörtülü.

3.Mürəkkəb bir ismə ilə qoşmasının əlavəsi əsasında: canla- başla.

4.Biri adlıq o biri mənsubiyyət şəkilçili yönlük hallı eyni sifətin təkrarı əsasında: düz- düzünə.