İxtisas: İsm kurs: I fənn: Ana dili Mövzu 1: Leksikologiyanın predmeti və növləri

ərəb mənşəli sözlər

Azərbaycan dili leksikasının müəyyən hissəsini ərəb dilindən daxil olmuş sözlər təşkil edir. Dilimizin lüğət tərkibindəki sözləri fərqləndirmək üçün aşağıdakıları bilmək lazımdır:

1.vaxtilə apostrofla işlənən sözlər ərəb mənşəlidir: elan, şölə, məlum, etimad və s.

2.Sonu “mal” komponrnti ilə bitən sözlər ərəb mənşəlidir.icmal, şimal, ehtimal

3.Sonu-iyyat, -iyyət,-iyyə,-at, -ət, -anə, -ən,-i, -vi, -əcər şəkilçiləri ilə qurtaran səzlər, əsasən, ərəb mənşəlidir. Əməliyyat, vəkalət, Gəncəvi, qəflətən, südəcər

4.”mə” ön şəkilçili mədaxil, məxaric tipli sözlər ərəb mənşəlidir. Mədaxil, məxaric

5.Sonu iki samitlə qurtaran sözlər, əsasən, ərəb mənşəlidir.xətm, rəmz, cəlb, əsr.

6.İ və Ü saitləri ilə başlayan sözlər, əsasən, ərəb mənşəlidir. Ibadət, icad, ülfər, üsul, üfüq, imam, ünvan və s.

Dilimizdə islənən ərəb mənşəli sözlərin fonetik tərkibi aşağıdakı kimidir:

Ikihecalı sözlərdə

1.Tərkibində a və e saitləri olan sözlər.məs:qane, mane və s.

2Tərkibində a və i saitləri iştirak edən sözlər.məs: abid, alim və s

3.------------e və a saitləri iştirak edən sözlər.məs: ehsan, mehman və s.

4.------------ö və a--------------------------------məs: övraq, rövnəq və s.

5.------------ü və a-------------------------------məs: dünya, vüsal və s.

6.------------ü və u------------------------------məs: şüur, vücud və s.

Üçhecalı sözlərdə

1.Tərkibində a, i və ə saitləri olan sözlər.məs: ailə, aqibət və .s

2.-------------ə, a, ü -------------------------məs: təkamül, təcavüz və s.

3.-------------ə,ə, ü---------------------------məs:təəccüb, tənəzzül və s.

4.-------------ə,i,a----------------------------məs: təbliğat, təşviqat və s.

5.-------------ə,a,i----------------------------məs: məxaric, mədaxil və s.

6.-------------ə,u,a---------------------------məs: mətbuat, məlumat və s.

7.-------------e,i,a---------------------------məs:etiraz, etiram və s.

8.-------------ü,ə,i---------------------------məs: müəllim, müstəntiq və s.

9. ü, ə, ə-müəyyən

10.ü, i, ə-----ünsiyyət

11.e, u, a-------Beydulla

12.ə, a, e----sənaye

13.ə, ə, i----əbədi

14.i, e, a---isrehza

15.ü, a, i---mübariz

16.ü, e, a----Züleyxa

17.ü, a, a---mükafat

18.ü, i, akülliyyat

19.ü, u, a----hürufat

20.ü, u, ə---üfunət

21.ü, ü, ə---mürüvvət

Dördhecalı sözlərdə

1.Tərkibində a, i, a, ə saiti olan sözlər məs: malikanə və s.

2.------------ə, i, a, ə---------------------məs:fəqiranə və s.

3.------------ə, ə, i, ə---------------------məs:bələdiyyə, mədəniyyət və s.

4.------------i, i, a, ə---------------------məs:istiqamət, istifadə və s.

5.-----------a, i, i, ə----------------------məs:hakimiyyət, qabiliyyət və s.

6.-------------e, a, i, ə-------------------məs:ezamiyyət və s.

7.------------ə, u, i, ə------------------məsuliyyət

8.------------i, a, i, ə------------------insaniyyət

Tərkibində qoşa a, ə, i olan sözlər( maarif, təəssüf, bədii ) də ərəb mənşəli sözlərdir.

Tərkibində ə, a və a, i yanaşı işlənən sözlər ərəb mənşəlidir.