İxtisas: Kitabxanaçılıq və informasiya Kurs: II fənn: Elmi,bədii,texniki və kənd təsərrüfatı biblioqrafiyası Müəllim: Rəsulzadə Aysu Telman qızı

Mövzu 8. Biblioqrafık informasiyanın funksional-mahiyyət quruluşu

Plan:

1. Biblioqrafik informasiyanın əsəs ictimai funksiyaları

2. Biblioqrafik informasiyanın genetik quruluşu

Biblioqrafik inlbrmasiyanın osa. ictimai lunksiyaları onu n daxili funksional-mahiyyot quru:uşunun açılmasında əsas ünsür rolunu oynayır. Bunun iiçün gcnctik vo montiqi baxtm a osaslanan iki iisul müoyyən olunmuşdur. Bunları ayrı-ayrılıqda no/ordən kcçirək. Fuııksional quruluşuıı geııetik əsasları. Biblioqrafik informasiyanın axları.şdan, kommunikasiyadan və qiymətbndirmədən ibarət olan ictiınai l'unksiyalannm bu cür ardıcdlığı təsadüf'i dcyii. Bu, sadodən ınürokkobo, gcnctik osasdan törəmo istiqamətindo gcdon qanunauyğunluğu əks ctdirir. Belo ardıcıllıqla müoyyon olunur ki, axuınş funksiyası ge~ netik olaraq nisbi müstoqilliyə malikdir vo yalnı/ axtaıış moqsodi güdən, öziində qiym ətbndirmo vo koınm unikasiya əlamotləri əks ctdirınoyon xiisusi vasifolorlo h ryata kcçiriliı 37 Bir qayda olaraq, biblioqralik axtarış zam am konkıct snnnd Ibndu əsas götürüliir. Genetik sırada ikinci olan kom m ur.ikasiya i’unksiyası iso axtarışm da im kanlarm ı (izündə birlo.'jdirə b ibr. Yə’ni kommunikasiya iunksiyasımn real hoyata keçnilməsi moqsədini güdvin vasitəbr axtarış üçün d^ yararlı ola bilər. Kommunikativ furtksiyalı biblioqrafik vosaitbr oslində sonədbşdirilmi.'j bilik m ənbobrinin m övcudluğu vo m o/m un torkibi ilo əlaqodardır vo konkret bir fondla məhdudlaşmır. Sənad axtnmt və kütbsini dah a geniş m iqyasda əhato edir. Nəhayət, qiymətləndirm? I’unksiyasını həyata keçiron biblioqrafik vosaitin də axtarış vo kom m unikasiya funksiyalı imkanlara malik olması (bə'/ən gi/.li (brm ada) labüddür. Bu o deməkdir ki, yalmz qiymətbndirici (tövsiyəedici) olan vo özündə heç bir axtarış və kom raunikasiya ünsürbrini daşımayan biblioqrafik vəsait yaratmaq mümkün deyil. Axtaınş va kommunikasiya 1 unksiyalarımn əlamətlərinin homin vəsaitdo iştirak etmosi onu tərtib edənbrdon asılı deyil. Belə ki, biblioqrallar sırl' tövsiyo vəsaiti yaradarkon onun kommunikasiya vo axtaıış cohətbri barədə fikirbşməyə və bu prosesdə onlan nə/oro almaya b ib rb r. Bununla borabər, həmin anlara cəhd edilir. Tövsiyə bib-lioqıafik vosaitino səıiövhəlorin vo adların olilba göstəricibrindən ibarət yardımçı aparatın verilməsi buna rnisal ola bilor. Bebliklə, biblioqrafik inl'ormasiyanın genetik quruluşu əsastnda belə bir ümumi qanunauyğunluq aşkar edilir ki, real biblioqrafik prosesdə hər bir əsas ictimai funksiya növbəti funksiyadan asılı olm ayaraq əməlo golo bilor, lakin ö/ündərı əvvolkinin imkania-rını oks etdirmoyo bilmə/. Aşağıda biblioqrafik inlbrmasiyamn lunksionalgenetik quruluşunun oyani ifadəsini əks etdiron sxem (şək. 2) verilir: S Ş.ıkil 2. Biblioqral'ik inlbrma.sıyanın gcnetiic quruiuşu Buıada osas ictimai lunksiyaların genetik törəmə ardıcıllığı təsvir olunur, hər bir i'unksiya sahəsinin həm nisbi müstəqilliyi, həm özündən ovvolkini əks etdirmasi va həm də özündən sonrakı ilə törəmə münasibəti olması göstərilir. Bir osas ictımai funksiyadan digərinə keçid biblioqral'ik informasiyada ikitərəfliliyin biır qütbündən o biri qiitbüna hərəkəti, toləbatçılar haqqındadaha fərqli təsəvvür əldo olunması və bununia da əks əlaqə sayasində sənədlərin Ibrma və m ə/m un xüsusiyyətlori, konkret informasiya mahiyyoti nəzərə alınmaqla, onların daha fərqli uçotunun aparılması demokdir. Keçidin bu cəhəli kommunikasiya və qiymotiəndirmo arasındakj sorhoddə xüsusilə nəzərə çarpır vo ona göro şokil ,2-do onları bir-hirindən ayıran dairə daha tünd xətlo göstərilir. M ə'lumdur ki, biblioqrafik informasiya ümumilikdo tolobatçılar üçün nə/ərdə tutulur. Lakin bununla borabər, axtarış və kommunikasiya funksiyalarını həyata keçirən vasitələr sənndləri Ibrma və məzmun əlamotlərinə göro əks eldirir və bu /aman müxtəlif informasiya tələbalçısı qruplarmm spesifik xüsusiyyətbri nəzoro ahnmır. Bciəljkb, sərədlərin axlarışı və onların haqqında xəbor verilməsi vo/iiələri bütiin tələbatçılar üyün eyni dərəcədə həyata keçirilir və ancaq sənodlərdən asılı olur. Qiymotlon39 dirrnə funksiyas? isə əksinə, təbbatçjnı nəzordo tu lur, sənədbrin scçılmrs 'i təbbatçılarm qruplar ü/rə və fərdi olaraq səciyyəbndi :1məsi ilə əlaqələndirir. Biblioqrafik im’orm asiyam n mahiyyət quruluşunun genetik mövqedən açılması onun ictimai iunksiyalannm tarixi inkişafı prosesini göstərir və m ə’lum olur ki, axtarış funksiyasım yerinə yetirən vasitələrin ilk rüşeymbri ən qədim kitabxanalann kataloqlarından ibarət olmuşdur. Bir qədər sonra sənəd axmını və kütləsini geniş məkan ü/rə mükəmməl əks etdirən koramunikativ fünk.siyalı vəsaitlər yaranır. Daha sonra isə elmi-tədqiqat, idarəetmə, istehsalat, təhsil, tərbiyə və başqa sahəbrə xidmət edən, informasiya tələbatçılarına məqsədyönlü biblioqrafik tə’siı* göstərən qiymətbndirmə funksiyalı biblioqrafik informasiya mənbəbri meydana gəlmişdir, Biblioqrafik informasiyanın müj'əssəl təsviri (necə deyərbr, uçot-qeyd) xarakterə malik mövcudluq formaları onun axtarış və komm unikativ əsaslarınm inkişafı və təkmilbşdirilməsi nəticəsində əmələ gəlmişdir. Biblioqrafiyanın kitabşünashğın təsviri sahəsi olması haqqmda konsepsiya da bu əsas ü/ərində formalaşmışdır. Biblioqrafik informasiyanm qiymətbndirmə funksiyasmm həyata keçirilməsi vasitələrinin iclima’ /əruriliyi tarixən biblioqrafiyanın mül’əssəl təsviri m ah h y əl daşıyan v ə/ifəb r yerinə yetirməsi haqqmdakı mülahı/əbrin qəti xarakter aldığı bir şəraitdə yaranmışdır. Bu mülahi/ələrdə isə qiym ətbndirm ə funksiyasını həyata ’rmak məqsədi güdən ycni istiqamətli tə/ahiirbr biblioqv 'iyaya aid olmayan, ondan kənarda baş verən və biblioqra qaydalara uyğun gəlməyən başqa bir janr hesab edilirdi. Əslində isə qiymətləndirmə funksiyası biblioqrafik informasiyanm genetik quruluşunun axırıncı pilləsidir və eyni /am anda onu xidmət etdiyi bütün fəaliyyət sahələri ib ü/vi şəkildə birbşdirir. Bununla da biblioqrafiya ib onun xidmət etdiyi sahəbr arasmdakı sərhəd p o /u lu r və şəkil 2- 40 də axırıncı daiıənin kəsik xətb verilməsi də bunu bir daha təsdiq edir. M əh / ona görə də biblioqrafik inlormasiyanın (l'əalivyətin) harada başa çatdığını və elmi, ədəbi-tənqidi informasiyanın, həmçinin, bilavasitə tərbiyə-təbliğat, pedaqoji və başqa i'əaliyyət sahələrinin nə zaman, harada başlanmasını ınüəyyənləşdirmək çətinləşir. Genetik quruluşun nəzəri şərhi göstəıir ki, bu jiir çətinlik yalnı/ qiymətbndirmə funksiyası ilə bağhdır.