V.Ştern yazırdı ki, inkişaf təlimin arxasınca gedir və ona uyğunlaşır. Bu belə olduğu halda, əqli yetişmə prosesinə müdaxilə etmək, ona mane olmaq lazım deyil, beynin təlim üçün yetişməsinədək səbrlə, passiv şəkildə gözləmək lazımdır. Məhşur İsveçrə psixoloqu J.Piajebu məsələyə öz münasibətini bildirərkən qeyd etmişdir ki, əqli inkişaf öz daxili qanunları üzrə gedir. Ona görə də, təlim bu prosesi əhəmiyyətsiz dərəcədə sürətləndirə və ya ləngidə bilər. Nə qədər ki, uşaqda məntiqi təfəkkür formalaşmamışdır, ona məntiqi düşünməyi öyrətmək ağlasığmazdır.
Təlim və inkişafın qarşılıqlı münasibətləri haqqında ikinci nöqteyi-nəzərin tərəfdarları, bihevioristlər (Ceyms, Torndayk) təlimlə inkişafı qarışdırır, bu prosesləri bir-biri ilə eyniləşdirdilər. Bu problemə aydınlıq gətirməyə çalışan üçüncü istiqamətin tərəfdarları (Koffka və b.) isə birinci iki nöqteyi-nəzəri birləşdirərək ona öz əlavələrini də daxil etməklə, belə hesab edirlər ki, təlim inkişafın ardınca addımbaaddım gedə bilməz, o inkişafın önündə də gedərək ona yeniliklər gətirə bilər. ХХ əsrin əvvəllərində bu problemə tamamilə yeni baxış rus psixoloqu L.S.Vıqotski tərəfindən gətirilmişdir. O, şəxsiyyətin inkişafında təlimin aparıcı rolu haqqında tezisi elmi-psixoloji baxımdan 1
1 bax. Ə.G.Seyidov Azərbaycanda pedaqoji fikrin inkişaf tarixindən. B., «Maarif», 1987, səh.280
80
əsaslandırmağa nail olmuşdur. Bununla əlaqədar olaraq L.S.Vıqotski uşağın əqli inkişafında iki səviyyəni fərqləndirmişdir.
