Ixtisas: tspx kurs: II fənn: Orfoqrafiya və orfoepiynın əsasları

Müəllim: Şəhla Fətəliyeva FeehlaHYPERLINK "mailto:[e-mail]"@gmail.com

Dünya yazılarının hamısında hərflərin böyük forması yoxdur. Buna görə də bəzi sözlər eyni hərflərlə, yəni hərfin kiçik forması ilə yazılır. məs: gürcü yazısında böyük hərf olmadığından, hətta xüsusi isimlər də kiçik yazılır. Azərbaycan yazısında hərflərin həm kiçik, həm də böyük forması işlənir. Yazımızda sözlərin baş hərflərinin böyük yazılması heç də formal xarakter daşımayıb müəyyən vəzifəyə malikdir. Xüsusi ilə böyük hərflərdən semantik əsasda istifadə olunması bu və ya başqa omonim sözlərin fərqləndirilməsinə xidmət edir;

Məs: Qacar-başım ildırım töksə də fələk,

Qanlı qılıncla hökm edəm gərək

Qacar-Tutaq ki İldırım, Teymur, Çingiz xan

Hamısı mənəmmiş, nə olsun sonu?

(S.Vurğun)

Müasir Azərbaycan yazısında aşağıdakı hallarda sözün ilk hərfi böyük yazılır.

Mətnin və ya abzasın əvvəlində.

Misraların əvvəlində Mənzum əsərlərdə misraların əvvəlində gələn sözün ilk hərfi böyük yazılır:

Payız ömrümüzün xəzan çağıdır.

Bu çağın özünün gözəlliyi var.

Şeirin formasından asılı olaraq bəzən misraların birinci hərfi böyük yazılmır.

Durğu işarələrindən sonra

Nöqtə işarəsindən sonra

Sual işarəsindən sonra

• 
  Nida işarəsi cümlənin əvvəlində, nida sözlərindən yaxud xitablardan sonra işləndikdə;
  
• 
  Nida işarəsi cümlənin sonunda işləndikdə;
  

Çox nöqtədən sonra. Çox nöqtədən sonra gələn szün birinci tərəfi böyük yazılır.

Çox nöqtədən sonra sözün birinci hərfi hər yerdə böyük yazılmır. Əgər nöqtə cümlənin ortasında işlənirsə, onda çox nöqtədən sonrakı söz kiçik hərflə yazılır.

Xüsusi şəxs adları və təxəllüslər.

Xüsusi astronomik adlar.

Xüsusi coğrafi adlar. Bunlar iki cür yazılır:

• 
  İki sözdən ibarət olan mürəkkəb coğrafi adlarda ikinci söz coğrafi adı bildirirsə, onda hər iki sözün birinci hərfi böyük yazılır: Yaxın Şərq, Şimali Amerika və s.
  
• 
  İki sözdən ibarət olan mürəkkəb coğrafi adların tərkibində olan okean, ada, dəniz və s. sözlərin baş hərfi kiçik yazılır: Saki okean.
  

Küçə, prospekt və meydan adları. Bu zaman birinci hərfi böyük yazılır. Belə adların tərkibində olan küçə, meydan sözləri kiçik yazılır. Vaqif küçəsi, Gənclər meydanı və s.

Tarixi hadisə və sülalə adları.

Tarixi sənədlərin və yazılı abidələrin adları.

Tarixi gün adları. Bu zaman birinci hərf sözün ilk hərfi böyük yazılır.

Dövlət, respublika və vilayət adları. Bu zaman bütün sözlərin baş hərfi böyük yazılır.

Təşkilat, idarə və müəssisə adları. İlk hərfləri böyük yazılır. Belə mürəkkəb adlarda köməkçi söz işlənərsə, həmin söz kiçik hərflə yazılır: Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu.

Vəzifə və fəxri adlar.

Dırnaqda göstərilən adlar.

•