İxtisas: tspx kurs: II fənn: Uşaq anatomiyası, fiziologiyası və gigiyenası Mövzu: Fənnin məzmunu və vəzifələri. Ədəbiyyat siyahısı: Zeyniyev N. R., Axundov A. H., N. H. Sultanova, E.Ə. Yolçuyeva., T.Ə

Anatomlar anatomiya elmini meyitlər yarmaqla, müxtəlif orqan və hissələrə ayırmaqla öyrənirlər. Anatomiyanı öyrənmək üçün yarma metodundan istifadə edilir. Anatomiya yunanca tərcümədə “bərabər hissələrə ayırıram” – mənasını daşıyan “anatemno” sözündən yaranmışdır. Anatomlar insan orqanizminin və onun orqanlarının quruluşunu ətraflı öyrənirlər.

Fizioloqlar insan orqanizmində orqanlar və orqanlar sistemlərinin funksiyalarını öyrənirlər(qaraciyər, mədə, böyrək, beyin və s.). Fiziologiya elmini hərtərəfli öyrənmək məqsədilə təcrübə heyvanlarından (it, dovşan, ev sişanı, dəniz donuzu və s. ) istifadə olunur.

Gigiyena insan orqanizmində orqanların normal sağlamlığını qoruyub saxlamaq üçün əlverişli şərait yaratmaq, mühit şəraitinin təsirini öyrənmək, onun əməyini, qidalanmasını və istirahətini düzgün təşkil etmək haqqında elmdir.

Anatomiya, fiziologiya və gigiyena elminin tarixi çox qədimdir.İnsan orqanizminin quruluşu və funksiyalarına dair məlumatlar b.e.ə. yaşamış məşhur yunan həkimi, təbabətin atası sayılan Hippokrat (460-377) və Aristotel (b.e.ə.384-322) anatomiyanın və b. elm sahələrinin inkişafında böyük rol oynamışlar. Yunan həkimi Hippokrat insan orqanizmində kəllənin bəzi sümüklərini, kəllə sümükləri arasındakı tikişlərin olmasını, arteriya damarları, sinirlər, vətərlər və s. haqqında məlumat vermişdir.

Qədim Yunanıstanın böyük təbiətşünas alimi və mütəfəkkiri, filosofu Aristotel ürəyin quruluşu, onun damarlarla əlaqəsi, sümüyü qidalandıran damarlar, yuxarı və aşağı boş venalar, sinirlər və vətərlər haqqında öz dövrü üçün müfəssəl məlumat verir. O, ürəkdən çıxan iri aorta damarının vahidliyini, qalanlarının isə onun şaxələri olduğunu göstərir. Aristotel ürəkdən çıxan damarları arteriya adlandırmışdır.

Herofil (b.e.ə. 304-cü illər) onikibarmaq bağırsağı və prostat vəzisini, uzunsov beyni və beyin qişalarını, sərt qişanı və venoz cibləri, hissi və hərəki sinirləri, duyğu orqanlarını və damar sistemini öyrənmişdir.

Erazistrat (b.e.əş 300-250) ürək qapaqlarını ilk dəfə tapmış, beyin mədəciklərini, sinirlə beyin arasındakı əlaqəni, beyin səthinin çoxlu qırışıqlardan ibarət olmasını təsvir etmişdir.

Ərəb alimi İbn əl Nafiz XII əsrdə kiçik qan dövranını, Bartolomeo Yevstaxi (1520-1574) orta və daxili qulağı öyrənir, Fallopi uşaqlıq borusunu, yumurtalığı, Varolis isə beyin körpüsünü təsvir edir. XVII əsrdə ingilis alimi Harvey (1578-1657) böyük qan dövranını kəşf etmiş, italyan alimi Azello (1581-1626) limfa sistemini öyrənmiş, Malpiki (1628-1694) kapilyar və böyrək kapsullarını kəşf etmişdir. Rusiyada anatomiya və fiziologiya elminin inkişafında A. İ. Şumlyanski, P. A. Zaqorski, P. V. Buyalski, N. İ. Piroqov, P. F. Lesqaft, V. T. Vorobyov, İ. M. Seçenov, İ. P. Pavlov və s. Azərbaycanda isə M. Topçubaşov, K. Balakişiyev, Ə. Qarayev, Q. Qəhrəmanov kimi alimlərin rolu çoxdur. Uşaq anatomiyası və fiziologiyası elmi ümumi anatomiya və fiziologiya elminin tərkib hissəsi olmaqla ondan müəyyən mənada fərqlənir, yəni, ümumi anatomiya və fiziologiya nisbətən cavan elmdir. Bu elm sərbəst bir elm kimi XVIII və XIX əsrlərdə formalaşmağa başlayıb. Onun əsasını qoyanlardan biri də rus alimi N. P. Qundobin olub. O özünün “Uşağın böyüməsinin xüsusiyyətləri” monoqrafiyasında uşaq orqanizminin sistem və orqanlarının anatomik-fizioloji xüsusiyyətlərini hərtərəfli şərh edir.