Ixtisas: Yerquruluşu, torpaq və şəhər kadastrı Fənn: Ərazinin mühəndis təchizatı Müəllim: Məmmədova Aygül Mustafa qızı Kurs: II
Yüklə 0,79 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. Hidrogeoloji axtarış işləri
- 6. Hidroqrafik tədqiqatlar
- Mövzu-2 Ərazilərin (inşaat meydançalarının) şaquli planlaşdırılmasına aid məlumatlar. Küçələrin şaquli planlaşdırılması PLAN
- Küçələrin şaquli planlaşdırılması
- Şək. Küçənin şaquli planlaşdırılması
- Şək. Küçənin eninə kəsiyi
- Mövzu -3 Küçələrin qovşaq hissələrində qırmızı horizontalların çəkilməsi PLAN
- Küçələrin qovşaq hissələrində qırmızı horizontalların çəkilməsi
- Şək. Küçə qovşaqlarının şaquli planlaşdırılması Kvartalların şaquli planlaşdırılmas
- Şək. Kvartalın şaquli planlaşdırılması Kvartal üzrə torpaq işlərinin hesablanması
- Şək. Torpaq işlərinin hesablanmasına aid kartoqramma h
|
Ixtisas: Yerquruluşu , torpaq və şəhər kadastrı Fənn: Ərazinin mühəndis təchizatı Müəllim: Məmmədova Aygül Mustafa qızı Kurs: II Mövzu-1 Giriş.Ərazinin mühəndis təchizatına təbii faktorların təsiri PLAN 1.Ərazinin mühəndis təchizatının vəzıfələri . 2.Ərazinin mühəndis təchizatına təbii faktorların rolu. 3.Ərazinin mühəndis təchizatına topoqrafik şəraitin geoloji və hidrogeoloji və digər faktorların rolu. Ədəbiyyat 1. Ə. Ə. Quliyev Ə. İ Şıxzamanov. Geodeziya kursu. Baki 1973
3. Didko B. F. Mişenev B. Ş. Perşay L. K. Селхозяайстиенные дороги Москва 1982
Ərazinin mühəndis təchizatı şəhərsalma işlərinin əsasını təşkil edir.Burada kompleks tədbirlər sistemi nəzərdə tutulmalıdır. O cümlədən sanitar gigiyenik qaydalar, mikroklimatik şərtlər, relyef və s. Relyefi bilmək şəhərləri layihələndirmək şəhərsalma işində də çox vacibdir. Başqa təbii faktorla yanaşı, relyef haqqında şəhərin müxtəlif təsərrüfat obyektlərinin yerini,torpaq işlərinin kəmiyyətlərini, əsaslı binaların bünövrəsinin konstruksiyasını, sahənin möhəmliyini müəyyən etməyə kömək edir.Bu məqsədlə şəhərlət və onların ayrı-ayrı sahələri tikilməzdən əvvəl relyefin ümümu xüsusiyyəti, relyef formaları, sətfin meyilliyi erozion parçalanmasl və s öyrənilir, layihələşdirmə içlərində nəzərə alınır. Şəhərlər və başqa yaşayış məntəqələri salarkən çalışmaq lazımdır ki, seçilmiş sahələrin relyefi və ətraf ərazinin təbii landşaftı mümkün qədər saxlanılsın və şəhərin planlaşdırılması və arxitekturası ona müvafiq olaraq uyğunlaşdırılsın. Dəmir yol və avtomobil yollarının layihələşdirilməsində, çəkilməsində və istismarında relyefi və onun xüsusiyyətlərin nəzərə almaq çox vacibdir.Bu məqsədlə relyefin xarici görkəmini, formasını, geoloji əsasını, hansı suxurlardan təşkil olunmasını, yamacların meyilliyini, formasını, səmtini və s, dəqiq öyrənmək lazımdır. Dağlıq ərazidə yolu çay dərəsi ilə aparmaq daha da əlverişlidir.Yaşayış məntəqələri baçlıca olaraq bu yerlərdə yerləşir.Yolun burada su ilə təminatı yaxşıdır, meyillik azdır və dərə yuxarı tədricən artır. Düzənlik ərazidə yollar çox vaxt suayrıcları ilə aparılır.Bunun üçün peneplen və düzəlmə səthlərinə müvafiq gələn sahələr daha əlverişlidir.Belə olduğu halda suayrıclarında təsadüf edilən bataqlıq, karst, müxtəlif mınşəli mənfi relyef formaları öyrənilməlidir.Onlar yolun çökməsinə, uçub dağılmasına, qışda qarın altında basdırılmasına səbəb ola bilər. Yolları qısaltmaq məqsədilə çox vaxt tünellər tikilir.Tunellərin yeri seçiləndə başlıca olaraq suxurların mökəmliyi, uçquna davamlılığı, əlverişli hidrogeoloji şəraitin olması, tunellərin ağızları sahəsində uçqun və sürüşmələrin, qar uçqunlarının olub-olması nəzərə alınır. Çayların üstündə körpülər tikmək üçün elə yerlər seçilməlidir ki, orada dərə və çayın məcrası dar olsun sahillər möhkəm süxurlardan təşkil olunsun, yol körpüyə düzbucaq altında yan alsın, çayın bu hissəsində şəlalə, intensiv akumlyasiya və ya eroziya sahələri olmasın, burada çaya çoxsulu qollar tökülməsin. Səhralarda şəhərlərin və başqa yaşayış məntəqələrinin tikilməsi üçün rütubətliyin nisbətən çoxluğu, havanın temraturunun aşağı və küləklərin zəif olması ilə fərqələnən dərələr daha əlverişlidir. Beləliklə, ərazilərin seçilməsinə təbii faktorların çox böyük təsriri vardır.Bu faktorlar aşağıdakılardır: 1. Təbii faktorlar. Təbii faktorlar ərazilərin mühəndis təchizatında çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir.Belə ki, şəhərsalma və kənd yaşayış məntəqələrinin salınmasında və digər memarlıq işlərində təbii faktorların rolu mütləq nəzərə alınmalıdır.Ona görə də, klimatik faktorların, topoqrafiyanın, geoloji və hidrogeoloji şəraitin, ərazini morfologiyasının tədqiqi torpaq və bitki örtüyüyünün, yerli tikinti materiallarının öyrənilməsi mühüm praktiki əhəmiyyət kəsb edir.Ərazidə içməli və suvarma sularının olması və onların tədqiqi mühəndisi təchizat işlərində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ərazinin klimatik faktorları, yaşayış məntəqələrinin hansı yüksəklikdə yerləşməsini müəyyən edir.Orada su mənbəyinin olmasını, artıq tullantı sularının oradan kənar edilməsini yaşıllıqların olmasını həmin ərazilərin sənaye müəssisələrindən uzaqlığını və s nəzərə alır. 2. Metroloji faktorlar. Kənd yaşayış məntəqərinin salınmasında metroloji faktorlar mühüm əhəmiyyət kəsb edir.Beli ki, həmin rayonun atmosfer yağıntılarının miqdarı, qar yatağının qalınlığı, havanın orta illik temperaturu, o cümlədən max və min qiymətləri, küləyin əsmə sürəti, max və min qiymətləri, günəş işığınn düşmə intensivliyi, havanın dumanlı olması və s nəzərə alınmalıdır. 3. Topoqrafik faktorlar. Topoqrafik faktorlar geodoziya xəritələri əsasında tərtib edilir.Yəni ərazinin horizontalli planı, ərazidə olan göllər, çaylar, kanalllar və s haqda məlumatlar, binalar, avtomobil və dəmir yolları haqda məlumatlar olmalıdır.Tərtib olunmuş planlar işin xüsusuiyyətindən asılı olaraq 1:1000, 1:2000, 1:5000, 1:10000 miqyasında olmalıdır.Planda horizontallar miqyasdan asılı olaraq 0.2, 0.25, 0.5 və yaxud 1 metrdən bir çəkilir. 4. Geoloji faktorlar. Ərazidə şəhərsalma və kənd yaşayış məntəqələri salınarkən mütləq həmin ərazilərin geolji şəraiti öyrənilməlidir.Əgər həmin ərazinin geologiyası haqda məlumat yoxdursa onda xüsusi şurflar qazılaraq geoloji tədqiqat aparılmalıdır.Həmin şurflar 5-10 metr dərinliyində qazılmalıdır. Yerin üst təbəqəsini təşkil edən ıv dövr çöküntüləri ayrıca təsvir edilməlidir.Çünki orada baş verə biləcək geoloji-fiziki hadisələr yəni yerin çökməsi sürüşməsi yatması uçqun baş verməsi səbəbi və s geniş göstərilməlidir.Ərazinin geologiyasının öyrənilməsində litoloji tədqiqatların böyük əhəmiyyəti vardır. Yəni həmin ərazidə olan qruntların tərkibi , strukturu, fiziki-kimyəvi tərkibi öyrənilməlidir. Məs, tökmə qrunt, qravi, şeben , mergel, qumsal, əhəngdaşı, torf, gil, gillicə və s . 5. Hidrogeoloji axtarış işləri. Bu axtarışda tikinti sahəsinin yeraltı suları və ayrı-ayrı sulu təbəqələri, onların qarşılıqlı əlaqələri, suların kimyəbi tərkibləri, yeraltı suların səbiyyəsinin dəyişməsi, debiti, axım sürətləri, yağıntıların miqdarı bə yerüstü sularla əlaqələri öyrənilməlidir Bu faktorlar qurğuların dayanıqlığına çox böyük təsir göstərir. Məs, Lənkəranda qrunt suyunun qalxması bir neçə binaların çökməsinə səbəb olur. 6. Hidroqrafik tədqiqatlar. Burada ərazıdə olan su mənbələri (göllər çaylar və s) haqda məlumatlar toplanır və onların xəritəsi tərtib edilir. 7. Əlavə axtarışlar. Bu axtarışlara layihə düzəldiləcək su mənbəyindən balıq təsərrüfatından torpaq vğ bitkilərdən əvvəllər necə istifadə edılməsi haqqında məlumat toplamaq və təsərrüfatların inkişaf istiqamətlərini aydınlaşdırmaq məsələləri daxildir . Mövzu-2 Ərazilərin (inşaat meydançalarının) şaquli planlaşdırılmasına aid məlumatlar. Küçələrin şaquli planlaşdırılması PLAN
Yerin təbii relyefini dəyişib, inşaat meydançalarında və ya suvarılan sahələrdə tələb olunan ehtiyacları ödəyə biləcək yeni (layihə) sahə ilə əvəz edilməsinə sahənin şaquli planlaşdırılması deyilir. İnşaat meydançasında aparılan şaquli planlaşdırma işlərinin məzmunu, üsulu və forması suvarılan sahələrin şaquli planlaşdırılmasından çox fərqlidir. İnşaat meydançalarında və ya ayrı-ayrı kvartallarda aparılan şaquli planlaşdırmada əsas məqsəd iki məsələni həll etməkdir.
Şəhər və qəsəbələrin üfiqi planlaşdırılmasına aid layihə və ya sxem tərtib olunan zaman paralel olaraq territoriyanın şaquli planlaşdırılmasına aid əsas məlumat hazırlanır, yəni küçələrin meylləri küçə oxlarının kəsişdiyi nöqtənin koordinatı layihə və qara yüksəklikləri göstərilir. Şəhər ərazisinin üfiqi və şaquli planlaşdırılması adətən 1:5000 topoqrafik plan üzərində tərtib edilir. Kvartalların şaquli planlaşdırılmasına iad texniki layihə 1:1000 və ya 1:500 miqyaslarında olan topoqrafik plan üzərində aparılır.Bu planda horizontallar 0,25- 0,50 m keçirilir.Texniki layihədə müfəssəl olaraq səhənin bütün elementləri, yəni yaşıllıq sahəsi, küçələrdə olan körpülər, kommunikasiya xəttləri və s göstərilməlidir. Şaquli planlaşdırmada əsas iki üsül vardır: a) layihə horizontalları (qırmızı horizontallar) üsulu. B) profil üsulu. Birinci üsul şaquli planlaşdırmada əsas üsul olaraq qəbul edilmişdir.Layihə horizontalları üsulunda layihə tərtib edildikdə küçə və kvartal sahəsində qəbul edilmiş meyllərə əsasən qırmızı horizontallar çəkilir.Bu horizontallar layihə səthini verəcəkdir. Şaqulu planlaşdırma layihə horizontalları 0,1-0,25 m, bəzən 0,5 m keçirilməsi qəbul edilmişdir.Küçələrin layihələndirilməsində qəbul olunan meyllərin hüdudu 0,005-0,08, yəni 0,5%-8% qəbul edilmişdir.
Küçə oxunun meyli i = Hb-HA d düsturu ilə hesablanır Burada: Hb və Ha - küçə oxlarının görüşdüyü nöqtələrin layihə yüksəkliyidir (baş plandan götürülmüşdür). Küçənin planlaşdırılması şəkildə göstərilmişdir. 
Şək. Küçənin şaquli planlaşdırılması Küçənin şaquli planlaşdırılmasına aid layihəni tərtib etmək üçün küçə üzrə enliklər götürüb, eniklərin əsas nöqtələrinə aid yüksəkliklərini hesablayıb küçənin oxu üzrə qırmızı horizontallar çəkilir. 
Şək. Küçənin eninə kəsiyi Küçədə götürülmüş EC enliyi üzrə nöqtələrin layihə yüksəkliklərinin hesablanması aşağıda göstərilmişdir.Küçə oxu üzərində götürülmüş M nöqtəsinin layihə yüksəkliyini hesablamaq üçün M nöqtəsilə küçələrin kəsişdiyi nöqtə arasındakı məsafəni plan üzrə ölçüb (11 küçənin meylinə vurduqdan sonra HA üzərinə gəlməli, yəni 1. 2. 3. 4. Bu nöqtələrin layihə yüksəkliklərinə əsasən küçə və (lotokların) novçaların oxları üzrə qırmızı horizontallar arasındakı məsafə d = 
Yəni 10 m planda 1:500 miqyasa görə 10:5=2 olacaqdır.Sonra eyni yüksəklikdə olan qiymətlər düz və qırmızı xətlərlə birləşdirilir. Mövzu -3 Küçələrin qovşaq hissələrində qırmızı horizontalların çəkilməsi PLAN
Küçələrin qovşaq hissələrində qırmızı horizontalların çəkilməsi Küçələrin qovşaq hissələrində layihə (qırmızı ) horizontalların çəkilməsi mürəkkəb məsələlərdən biridir.Adətən küçələrin qovşaq hissəsində nəqliyyat vəsaitləri toplaşıb küçədə hərəkəti pozur, insanların normal hərəkətinə mane olur. Maşınların və adamların normal hərərkətini və yağış sularının axıb getməsini təmin etmək üçün küçələrin çarpaz hissəsi düzgün planlaşdırılmalıdır.Küçələrin çarpaz hissəsində şaquli planlaşdırmanın düzgün təşkil edilməsi onun relyefindən asılıdır. Bu məsələni həll etmək üçün qəti məsləhət vermək mümkün deyil, küçə oxlarının görüşdüyü yerdə şaquli planlaşdırma layihəsi konkret şəraitdə aparılmalıdır.Ümumi olaraq aşağıdakı sxemləri göstərmək olar (şəkil) Kvartalların şaquli planlaşdırılması layihəsi şəkildə göstərilmişdir
Kvartal üzrə şaquli planlaşdırma qurtardıqdan sonra qara və qırmızı yüksəklikləri hesablayıb, qırmızını (layihə yüksəkliyini) xəttin üstündə, qara yüksəklikləri isə xəttin altında yazmalı.Sonra h= Hqırm-Hqara düsturu ilə iş yüksəklikləri hesablanıb həmin rəqəmlərin yanında öz işarəsilə yazılır. Qırmızı (layihə) yüksəklikləri qırmızı horizontallara, qara yüksəkliklər isə topoqrafik horizontallara əsasən interpolyasiya edilib tapılırlar. Torpaq işlərini hesablamaq üçün kartoqramma düzəldib kvadrat təpələrinin layihə və təbii yüksəklikləri kartoqramda yazılır. 158,73 Birinci kvadratın A-1 küncündə - 0,16 --------- yazılmışdır. 158,73 rəqəmi 15 8,8 9 qırmızı tuşla yazılır, çünki A1 nöqtəsinin topoqrafik yüksəkliyidir. 0,16 iş yüksəkliyidir, yəni A1 nöqtəsi 16 sm qazılsa, layihə yüksəkliyi (158,73) alınacaqdır. Kvadrat daxilində iş yüksəkliklərinin orta qiyməti yazılır.
Yəni, hor. -------------- düsturu ilə hesablanır. Birinci kvadratda hor. = -0.15 m 4 üçüncü kvadratda hor.=+0,24 m olacaqdır. Torpaq işlərinin hesablamaq üçün qazma və tökmə işlərinin sərhədini, yəni sıfır iş xəttini kartoqramma üzərində müəyyən etmək lazımdır. Kvadrat təpələrinin iş yüksəklikləri müxtəlif işarədə (-) və ya (+) olduqda bunların arasında sıfır iş xətti keçəcəkdir.Sıfır iş xəttinin yeri
Düsturu ilə müəyyən edilir. Burada D kvadrat tərəfinin uzunluğu;
məsafədir.İkinci kvadratda (şək) yüksəklikləri solda hL=-0,10, sağda h2=+0,03, 0 10x20m düstura görə x= ------------- =15,4 m alınır.Yəni sıfır iş xətti kvadratın sol 0,10+0,03 təpəsindən sıfır iş yerinə qədər olan məsafə 15,4 m planın miqyasına əsasən həmin məsafəni götürüb sıfır iş nöqtəsi tapılır.Bu qayda ilə mənfi və müsbət yüksəklikləri olan kvadrat təpələri arasındakı sıfır iş nöqtələri tapılıb, sonra həmin nöqtələr qırmızı p xətlə birləşdirilir, bu xətt qazma və tökmənin sərhədi olacaqdır. Kvadrat təpələrində iş yüksəkliklərinin işarələri eyni olduqda torpaq işinin həcmi V= düsturu ilə hesablanır. Burada P kvadratın sahəsidir.Kvadratın bir tərəfi naturada 20 m qəbul edilsə birinci kvadratda torpaq həcmi düstura əsasən V1 = 1/4 P1 (h1+h2+h3+h4) qiymətlərini yerinə qoyduqda, V1 = V1 = - 0,15- 400 m2 = - 60m3 olacaqdır. Bu səbəbdən trapesiyalarda sıfır iş xətti üzərinə düşən nöqtələrin yüksəklikləri sıfır götürülür.Torpaq işlərinin həcmi aşağıdakı cədvəl üzrə hesablanır.
Qalan bütün kvadrat və kvadrat hissələrində qazma və tökmə bu qayda ilə hesablanıb sonra ayrı-ayrı toplanılır. Bu işi daha tez və asan görmək üçün qazma və tökmə sahələrini plan üzrə planimetr vasitəsilə hesablayıb,həmin sahələrdə olan iş yüksəkliklərinin orta qiymətinə vurmalı, yəni  =
 = P2 düsturları ilə hesablamaq olar.Burada P1 ─ qazmanın, P2 ─ tökmənin sahəsidir,  – iş yüksəkliklərinin cəmi, - orta qiymətidir.Torpaq işlərinin balansını tərtib edərək bütün torpaq işləri nəzərdə tutulmalıdır.Torpaq balansı aşağıdakı cədvəl üzrə aparılır
.Torpaq balansı aşağıdakı cədvəl üzrə aparılır. ( Mücərrəd misal ) cədvəlin forması
üçüncü kvadratda V3 V3=+0,24 x 400 = +96m3 Hərgah kvadratın üç küncündə h1, h2, h3 - müsbət, h4 - mənfi olduqda torpaq həcmi V4= Düsturu ilə hesablanır.Burada P- kvadratın sahəsi, P1-üç bucağın sahəsidir (şək., ikinci kvadrat), hərgah kvadratın təpəsində iş yüksəklikləri müsbət, digər qonşu təpələrdə mənfi olarsa, torpaq həcmi ayrı-ayrı trapesiya üzrə hesablanır. Məsələn, düstura əsasən 0,26x20
x1= ------------ = 13,7 m 0,26+0,12 0,24x20
x2 = -------------- = 16 m 0,24+0,06 Nəticədə trapesiya üzrə qazma və tökmənin sahəsi müəyyən edilir.  =  20 =103 
 =  20 = 297
Tökmənin həcmi .düstura görə  =  103 =4▪63  ;
Qazma
 = 297  =37;
Hər iki trapesiyada qonşu xətt sıfır iş xəttidir, sıfır iş xətti üzərində nöqtələrin iş yüksəklikləri sıfıra bərabərdir Hər iki trapesiyada qonşu xətt sıfır iş xəttidir, sıfır iş xətti üzərində nöqtələrin iş yüksəklikləri sıfıra bərabərdir.
Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
= HA+
.=
=
. =
(Hesabat şəkil üzrə aparılır). Alınmış qiymətlər enlik profilində yazılır.
Şək. Küçə qovşaqlarının şaquli planlaşdırılması Kvartalların şaquli planlaşdırılmas Kvartalların şaquli planlaşdırılmasını təmin etmək üçün qırmızı xətlərin yüksəklikləri hesablanır, sonra d=
düsturuna əsasən layihə horizontalları arasındakı məsafədə d hesablanır və eyni nömrəli qiymətləri birləşdirərək layihə horizontalları alınır.
P (h1+h2+h3+h4)
(+0,03+0,59+0,12+0,22) - 400
P1 h4
