İyaz b. Ganm 5 Bibliyografya : 5

JAESCHKE, GOTTHARD

(1894-1983) Türkiye Cumhuriyeti tarihî üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan Alman tarihçisi.

8 Nisan 1894'te Silezya'nın Reichbach bölgesinde doğdu. Moravya asıllı bir aile­ye mensuptur. Niesky, Potsdam ve Ber­lin'deki orta öğreniminden sonra Frei-burg Breisgau Üniversitesi'nde hukuk ve şarkiyatçılık eğitimi gördü; 1914'te de Berlin'deki Seminar für Orientalische Sprachen'ın Türkçe bölümünü bitirdi. 1. Dünya Savaşı'nın başlaması üzerine as­kere gitti ve ağır şekilde yaralandı. Teda­visinin ardından Berlin'de katıldığı hu­kuk imtihanını kazanıp devlet hizmetine girdi. 1917'deGreifswald Üniversitesi'n­de Die Entwick!ung des osmanischen Verfassungsstaales von dert Anfangen bis zur Gegenwart başlıklı teziyle hukuk doktoru oldu. 1924-1926yıllarında İzmir'­de, 1926-1927'de Tiflis'te konsolos yar­dımcılığı yaptı. Tiflis'te bulunduğu sırada Kafkasya, Özellikle de Azerbaycan mese­lesiyle ilgilendi. 1927'de Ankara'da Alman Büyükelçiliği'ne elçilik kâtibi olarak tayin edildi; bu arada Atatürk'le tanıştı. 1931de Berlin'e dönerek Seminar für Orienta­lische Sprachen'da Türkçe öğretmenliğine başladı ve Rus işgali sebebiyle ensti­tünün kapatıldığı 1945'e kadar bu göre­vini sürdürdü. HitlerAlmanyası'nda 1933 yılında gerçekleştirilen üniversite tasfiye­sine rağmen görevine devam etmesi ve resmî yayınlarda yazılar kaleme alması onun nasyonal sosyalist iktidarla uzlaşa­bildiğini göstermektedir. 1947-1959 yıl­ları arasında Münster Westfalen Üniver­sitesi'nde konuk Öğretim üyesi sıfatıyla Türkoloji, İslâmiyat, Türk hukuku ve Türk inkılâpları konularında dersler verdi. 29 Aralık 1983'te Essen-Ketwig'de öldü.

1955'te Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Danışma Kurulufahrî üyeliği, 1959'da Türk Tarih Kurumu şeref üyeliği payeleri ve 1981 'de 100. Yıl Atatürk kültür ödülü verilen Jaeschke, Osmanlılar'ın son döne­minden başlayarak 1960'li yıllara kadar Türkiye'deki gelişmelere hem bizzat şa­hitlik yapmış hem de bunları çalışmaları­nın merkezine yerleştirmiştir. Büyük bir yekûn tutan, çoğu makale olmak üzere kitap, yayın tanıtımı, çeviri şeklindeki eserlerinin hemen tamamı Osmanlı Dev-leti'nin son dönemi, I. Dünya ve Kurtuluş savaşları. Atatürk inkılâpları. Türkiye'de dinî, siyasî ve iktisadî hayat gibi konulara dairdir. Bir kısmı müstakil ciltler, bir kıs­mı makaleler halinde yayımlanan sekiz bölümlük Türkiye kronolojisi serisi en Önemli çalışması olup modern Türkiye hakkında araştırma yapmak isteyenlerin başvurmaları gereken bir kaynak niteli­ğindedir.

Eserleri.

1. Die Entv/icklung des os­manischen Verfassungsstaates von den Anfangen bis zur Gegenwart. ⁴⁴⁶

2. Die Türkei seit dem Weltkriege I. Geschichtskalender 1918-1928. ⁴⁴⁷

3. Die Türkei seit dem VVeltkriege II. Türkischer Geschichls-kalender für 1929 mü neuem Nachtrag zu 1918-1928.⁴⁴⁸ Niyazi Recep Aksu tarafından Türkçe'ye çevrilmiştir.⁴⁴⁹

4. Die Türkei seit dem Weltkriege III. Geschichtskalender für 1930. ⁴⁵⁰

5. Die Türkeiin denJahren 1935-1941. Geschichtskalender VI (Leipzig 1943).

6. Die Türkeiin denJahren 1942-1951. Geschichtskalender VII (Wiesbaden 1955). VI. bölümle birlikte Gülayşe Koçak tarafından Türkçe'ye çevril­miştir. ⁴⁵¹

7. Die Türkeiin denJahr­en 1952-1961. Geschichtskalender VIII (Wiesbaden 1965).

8. Türk Kurtuluş Sa­vaşı Kronolojisi: Mondros'tan Mudan­ya'ya Kadar (30 Ekim 1918-11 Ekim 1922) (Ankara 1970).

9. Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi II: Mudanya Mü­tarekesinden 1923 Sonuna Kadar (11 Ekim 1922-31 Aralık 1923) (Ankara 1973).

10. Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri.⁴⁵² Bu eserin sadece Türkçe'si neşre­dilmiştir.

11. Der islam in der neuen Türkei. Eİne rechtsgeschichtliche Un-tersuchung (Leiden 1951). Hayrullah Örs tarafından Türkçe'ye çevrilmiştir.⁴⁵³ Ayrıca şu makaleleri de önemli çalışmalanndandır: ⁴⁵⁴ Die Türkei in den Jahren 1933 und 1934. Geschichtska­lende.⁴⁵⁵

Bibliyografya :

Bibliographie der Deutschsprachigen Ara­bisük und Islamkunde (ed Fuat Sezgin), Frank­furt 1992, XV, 48-49; K. Kreiser, "Gotthard Jâsch-ke (1894-1983): zur Entstehungder tûrkischen Zeitgeschichtsforschung", Turkologîe heute-Traditİon und Perspektİue: Materiatien der dritten Deulschen Turkologen -Konferenz, Le-İpzig, 4-7 Oktober 1994 (ed. Nurettin Demir-E. Taubel, Wiesbaden 1998, s. 185-194;B. SpUİ-er, "ZumGeleit", Wl, XV (197-1). s. 1-4; a.mlf., "Schriftenverzeichnis Gotthard Jâschke", a.e., XV (1971), s. 5-25; a.mlf.. "Gotthard Jâschke (1894-1983). Zum Gedenken", a.e., XX1I1-XXIV (1984). s. 498;a.mlf.. "Gotthard Jâschke" (trc. Mihin Lugal), TTK Belleten, XLV1[|/189-192 (198-1], s. 309-338; W, Schwartz. "Ergânzung zum Schriftenverzichnis Gotthard Jâschke seit 1973", Wl, XXI!I-XXIV(I984), s. 499-502; Ce­mil Koçak. "Gotthard Jaeschke", TT,l(] 984), s. 234-236; "Kayıplar: Prof.Dr. Gotthard Jâschke", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 11/4, An­kara 1985, s. 257-275.

JAHN, KARİ

(1906-1985) Avusturya kökenli Hollandalı Türkolog. 26 Mart 1906'da Avusturya-Macaris­tan İmparatorluğu'nun Brünn şehrinde doğdu. Silezya asıllı bir ailenin çocuğudur. Liseyi bitirdiğinde Brünn Üniversitesi'nin kimya bölümüne kaydolduysa da bir yıl sonra Prag'a giderek tarih, sanat tari­hi, arkeoloji ve şarkiyata yöneldi. Adoif Grohmann ve Max Grünert'ten Sâmî dil­leri ve edebiyatları, özellikle de Arap­ça, Jan Rypka ve yine Grünert'ten Fars­ça ve Türkçe okudu; ayrıca yoğun bîr şekilde Slav dilleri ve edebiyatlarıyla ilgilendi. 1929'da Leipzig Üniversitesi'-nin şarkiyat bölümüne girdi ve August Fischer, Heinrich Zimmern. Johannes Friedrich, Hans Stumme gibi ünlü ilim adamlarının öğrencisi oidu. 1931 yılında Prag'a dönerek A. Grohmann'm yanında Studien zurarabischen Epistologie başlıklı teziyle doktor oldu; arkasından kı­sa bir süre için Berlin'e gidip Willy Bang Kaup ve H. H. Schaeder'den ders aldı. 1932 sonlarında İtalya ve Kuzey Afrika'­ya gitti. 1933 yılında vlyana'da Zeki Velidi Togan ile tanıştı ve onun etkisi altında Orta Asya tarihiyle, daha çok da tarihçi devlet adamı Reşîdüddin Fazlullah-ı He-medânî ile ilgilenmeye başladı.

Jahn, 1934 yılında Türkiye'ye yaptığı ilk seyahatinden sonra 193S'te Prag Üniver­sitesi Kütüphanesi'nde çalışmaya başla­dı. 1936'dan itibaren Prag'daki Deutsche Karls-Universitat'te Türkçe okutmanı ol­du. 1938'de doçentliğe yükseldi. 1942'de Halle'de kütüphane idareciliği yaparken üniversitede ders vermeye başladı. Ancak ertesi yıl tercüman olarak askere çağrıl­dı. II. Dünya Savaşi'ndan sonra Utrecht Üniversitesi'nde Türk ve Slav filolojisi öğ­retim üyeliğine tayin edildi. 1951 yılından itibaren Leiden Üniversitesi'nde Johan­nes Heindrik Kramers'in ölümü üzerine boşalan Türkoloji ve İranistik öğretim üye­liğini de üstlendi ve her iki üniversitedeki görevlerini 1969'da emekli oluncaya ka­dar sürdürdü. 1969-1983 yıllarında Viya­na Üniversitesi'nde misafir profesör sıfa­tıyla Orta Asya tarihi üzerine ders verdi. 1970'te Avusturya İlimler Akademisi'ne ⁴⁵⁶ muhabir üye seçildi ve bu kurum onun çok sayıda eserini yayımladı. 1983 yı­lında Hollanda'ya döndü ve uzun bir has­talık döneminden sonra 7 Kasım 1985 ta­rihinde Utrecht'te öldü. 1955'te Central Asiatic Journal adlı dergiyi çıkarmaya başlayan ve ölümüne kadar editörlüğü­nü yürüten Kari Jahn, XXIV. Milletlerara­sı Şarkiyat Kongresi'nde ⁴⁵⁷ kurulan ve ondan sonra her yıl top­lanan Permanent International Altaistic Conference'a (PIAC) sürekli katılıp bu top­lantıların üçünü organize etmiş, 1979 yı­lında Indiana University Prize for Altaic Studies altın madalyasıyla ödüllendiril­miştir.

Telif, tercüme, tahkikli neşir ve maka­le şeklinde çok sayıda eser bırakan Kari Jahn'm büyük yekûn tutan makaleleri, başta kendi kurduğu Central Asiatic Journal ile Anzeiger der Österrelchi-schen Akademie derWissenschaften in Wien ve Journal of Asian History olmak üzere çeşitli dergilerde yayımlan­mıştır. Çalışmalarının çoğu Reşîdüddin Fazlullah-ı Hemedânî ve özellikle onun Câmi u't-tevârîh"ı hakkındadır. Jahn, objektiflik açısından çağdaşlarının çok önünde giden ilk dünya tarihçisi olarak tanıttığı Reşîdüddin'in 680. ölüm yıldönü­münde (Kasım 1969) Tahran ve Tebriz'de milletlerarası bir sempozyum düzenlen­mesine de ön ayak olmuştur.

Eserleri,

1. Geschichte Gâzân- Hân's aus demTa'rih-i Mubürak-i Gâzâni des Rasid al-Dîn.⁴⁵⁸ Doçentlik tezi olan kitap Câmi'u't-te-vârîh'm I. cildinin neşridir.

2. Geschichte der İlhâne Abâğâ bis Gaihatü des Rasîd aî-Din (1265 bis 1295).⁴⁵⁹ Câmi'u't-tevârîh'm Abaka Han, Ahmed Teküder, Argun Han ve Geyhatu ile ilgili bölümü­nün neşridir.

3. Histoire üniverselle de Rasîd al-Dîn Fadl Allah Abul-Khair, i, Histoire des Francs.⁴⁶⁰ Câmiu't-tevârîh"m Franklarla ilgili kısmının Fransızca şer­hi ve tercümesidir. ⁴⁶¹

4. Rasid al-Dins History of India (TheHague 1965). Câmi'u't'tevârih'm Hindistan'la ilgili kısmının İngilizce tercü­mesidir.⁴⁶²

5. Die Geschichte der Oğuzen des Rasîd ad-Din (Wien 1969). Câmi'u't-tevârîh'in Oğuzlar'la ilgili kısmının şerh ve tercü­mesidir.

6. Die Chinageschichte des Rasid ad-Din men 1971. Câmihi't-te-vârîh'in Çin'le ilgili kısmının Sinolog Herbert Franke'nin yardımıyla yapılmış şerh ve tercümesidir.

7. Die Geschichte der Kinder Israels des Rasid ad-Dîn (Wien 1973). Câmfu't-tevârîh'm İsrâiloğullan tarihiyle ilgili kısmının şerh ve tercüme­sidir.

Kari Jahn'ın bazı önemli makaleleri de şunlardır: "Vom frühislamischen Brief-wesen. Studien zur islamischen Epistolog-raphie der ersten drei Jahrhunderte der Higra auf Grund der arabisehen Papyri ⁴⁶³ Cihan Ta­rihçisi Olarak Raşidüddin ⁴⁶⁴ The Stili MiSS-ing YVorks of Rashid al-DIn" ⁴⁶⁵ "Universalgeschichte İm islamishen Raum ⁴⁶⁶ Die altesten schriftlich überlieferten türkisehen Mâr-sehen ⁴⁶⁷ Die Erweiterung unseres GeschichtsbİIdes durch Rashid ad-Din.⁴⁶⁸

Bibliyografya :

Necîb el-Aklki, el-Müsteşrikün, Kahire 1980, [1, 324; Bibliographİe der Deutschsprachigen Arabistİk und Islamkunde (ed. Fuat Sezgini. Frankfurt 1992, XV, 52-54; I. Laude-Cirtautas, "Kari Jahn (1906-1985)", C/U, XXX (1986), s. 1-6; VValther Heissig. "Kari Jahn (1906-1985)", !sl.7 LXIV (19S7), s. 4-5; Ramazan Şeşen, "Câ-miu't-tevârîh", Di A, VI!, 132-134.