IZMIRI, MEVLÂNÂ MEHMED
(ö. 1165/1751) Osmanlı âlimi.
Kırşehir'de doğdu. Babasının adı Veli, dedesininki Resul'dür. İlk öğrenimini
memleketinde gördü, ardından İstanbul'a gitti. Burada başta Mirza Fâzıl olmak üzere çeşitli âlimlerden ders okudu. İcazet aldıktan sonra İzmir'e giderek öğretim faaliyetlerine başladı. Bu arada müftülük görevine getirildi. İzmir'de vefat eden Mevlânâ Mehmed, îkiçeşmelik caddesinde bulunan Ulu Mezarlığa defnedildi.
Bizzat İzmîrî'nin kendi biyografisini anlattığı bir belgeyi gören Bursalı Mehmed Tâhir'in verdiği bu bilgiler yanında Amasyalı Âkifzâde Abdürrahim el-Mec-mû'unda, Menemen'de yetişip İstanbul'da Yûsuf Efendi'den ders alan ve Hâ-şiyetii'I-Mir'ât, Şerhu'l-Mültekâ, gibi eserlerin müellifi olan bir İzmirli Mehmed Efendi'den (ö. 1160/1747) bahsederse de Mir'âtü'1-uşûl hâşiyesiyle tanınan İzmîrî aslen Kırşehirli olup Menemen'le ilgisi bilinmediğinden söz konusu şahıs Mustafa İzmîrî olmalıdır.
Eserleri.
1. Haşiye falâ Mir3âti'l-uşûl.162 Molla Hüsrev'in eseri üzerine yapılan en meşhur haşiye olup özellikle kelâm ve mantık kavramları ile Arap gramerine dair konularda geniş açıklamalara yer verilmiştir.
2. Tercüme-i Târih-i Tabe.163
3. İbrâzü'z-zamâ'ir 'ale'J-Eşbâh ve'nez Dir.164 İbn Nüceym'in eseri üzerine yazılmış bir şerhtir.
4. Şerhu Mülteka'l-ebhur. 165
5. Risale fi'l-icükâl. 166
6. Şerhu Risâleti'l-Birgivî.167 Birgivî'nin hayız, nifas ve istihâzeyle ilgili bir risalesinin şerhidir.
7. Şerhu'l-hilâîiyy ât bey-ne'1-Eş'arî ve'1-Mâtürîdî.168 Müellif bu eseri önce muhtasar bir şekilde yazmış, daha sonra da şer hetm iştir.
İzmîrî'nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: Haşiye calâ îmti-hâni'l-ezkiyâ fi'n-nahv, Haşiye 'alâ Şerhi Îbni'l-Hâcib li-Muhtaşari'1-Mün-tehâ, Haşiye caJâ Envâri't-tenzîl li'l-Beyzâvî, Haşiye calâ Şerhi'ş-Şemâ'il, Haşiye caîâ Şerhi'1-Câmî fi'n-nahv, Haşiye calâ Şerhi'l-Fenârî fi'1-mantık, Haşiye alâ Hidâyeti'l-hikme, ed-Dürerü's-seniyye fî fezâ'iîi'd-Devleti'l-cOşmâniyye, Şerhu Zuhri'l-müte'eh-hilîn, İsticlâbü'î-murâdât Şerhu'l-cakü3idi'l-cedîde ii'l-keiâm, Zübdetü cilmi'l-kelâm.
Bibliyografya :
Mevlânâ Mehmed İzmîrî. İbrâzü'z-zamâ'ir Cale'l-Eşbâh ue'n-nezâ'ir, Süleymanİye Ktp., Hasan Hüsnü Paşa, nr. 367, vr. l°b; a.mlf.. Risale fi'14'Ükâf, Süieymaniye Ktp., Düğümlü Baba, nr. 449, vr. 174M841*; a.mlf., Şerhu Risateti'l-Birgiüî,Süleymanİye Ktp., İzmir, nr. 193, vr. l°"b; Âkifzâde Abdürrahim el-Amâsî. el-Mecmû', Millet Ktp., Ali Emirî Efendi, nr. 2527, vr. 96"; Osmanlı Müellifleri, I, 237-238; Hediyyetû'l-'ârifîn, 11, 328; Serkîs, Mu'cem, 1, 429-430; Brockelmann. GAL,\\, 293;Suppl.,II, 317; Keh-hâle. Mu'cemü7-mü'eZ/i/în, XII, 95.
İZMIRI, MUSTAFA
(ö. 1154/1741) Kıraat âlimi.
Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Babasının adı Abdurrahman, dedesininki Muhammed'dir. Talebelerinden Hâşim b. Muhammed el-Mağribî'nin kendisini Menemenî nisbesiyle zikrettiğine ve Bedâ'ihı'î-burhân adlı eserinin ferağ kaydında da aynı nisbe ile anıldığına bakılırsa İzmir'e bağlı Menemen'de doğduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca Rûmî nisbesiyle anılan ve Canbaş Dede lakabıyla tanınan İzmîrî, İstanbul'a giderek Yûsufefendizâde diye mâruf Abdullah Hilmi b. Muhammed b. Yûsuf ve Köprü-lüzâde Abdullah Paşa'dan kıraat tahsil etmiş, adı geçen talebesinin 30 Muharrem 1148'de (22 Haziran 1735) İstanbul'da kendisinden icazet aldığını belirtmesinden anlaşılacağı üzere 169 hayatının bir bölümünü bu şehirde öğretimle geçirmiştir. Hanefî mezhebine mensup olduğu bilinen İzmîrî, Hâşim b. Muhammed el-Mağribî'nin belirttiğine göre 1153 (1741) yılında hac görevini ifa etmiş, hac dönüşü uğradığı Mısır'da 1154'te (1741) ölmüştür 170 Bedt Fu'l-burhân'm ferağ kaydının sonuna müstensih tarafından düşülen notta Safer 1154'te (Nisan-Mayıs 1741) Mısır'da vefat ettiğinin belirtilmesi de bu bilgiyi doğrulamaktadır. Diğer kaynaklarda 1155 ve 1160 olarak kaydedilen ölüm tarihini Brockelmann bir yerde 1156, bir yerdede 1152 diye zikretmektedir.
Eserleri.
cUmdetü cirfân fî tahrîri evcühi'l-Kur'ân. Süleymanİye 171 ve İzmir Millî 172 kütüphanelerinde nüshaları bulunan eser Muhammed Muhammed Câbir ve Abdülazîz ez-Zeyyât tarafından neşredilmiştir. 173
2. BedâYu'1-bur-hân calâ cUmdeü'l-cirfân. Bir önceki eserin şerhi olup Edirne Selimiye 174 Süleymanİye 175 Hacı Selim Ağa 176 Atıf Efendi 177 İzmir Millî 178 ve Tire İlçe Halk 179 kütüphanelerinde nüshaları mevcuttur.
3. Muhtoşarü'n-Neşr fi'l-kırâ'âü'l-'aşr. İbnü'l-Cezerî'ye ait eserin muhtasarı olup bir nüshası Süleymanİye Kütüphanesi'nde kayıtlıdır.180 Bu nüsha üzerinde yapılan incelemede eserin Takrîbü hu-şûli'l-mokâşıd iî tahrîri mâ fi'n-Neşri mine'l-ievâ'id adıyla da anıldığı tesbit edilmiş, buna göre Osmanlı Müellifle-ri'nde Muhtaşarü'n-Neşri'I-kebîr ismiyle İzmîrî'nin bir eserine işaret edildikten sonra Takrîbü huşûli makâşıd adıyla ayrı bir eserden söz edilmesinin doğru olmadığı anlaşılmıştır.
4. Tahrîrü'n-Neşr min tarîkı'l^aşr. İbnü'1-Ceze-rî'nin adı geçen eserinde kaynak göstermeden aktardığı bazı bilgilerin kaynaklarının tesbit edildiği bir eser olup bir nüshası Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye'de bulunmaktadır.181
İzmîrrnin bunlardan başka İhtilâfü'l-berara bimâ sekete conhü'î-caşero adlı bir eserinden de söz edilmiştir.182 Brockelmann, İzmî-ri'nin Süleymanİye Kütüphanesi'nde 183 Risâletü'd-dâd adıyla kayıtlı bir eserinin bulunduğunu söylemişse de 184 risale üzerinde yapılan incelemede bunun müellifinin Mustafa b. İsmail el-İzmîrî olduğu görülmüştür.185 Yine Brockelmann, Haşînü adlı bir başka eseri de İzmîrî'ye nisbet etmiş 186 ancak Süleymaniye Kütüphanesi'nde 187 bulunan nüshasının mukaddimesinin incelenmesinden bu risalenin de İzmîrî'nin çalışmalarından nakiller yaparak Hâşim b. Muhammed el-Mağribî tarafından kaleme alındığı anlaşılmıştır.
Bibliyografya :
Hâşim b. Muhammed el-Mağribî. tfışnü'l-kâ-ri fi'ht-ilâfî't-mekiîri', Süleymanİye Ktp., Fâtih, nr. 68/12, vr. 62"; a.mlf., Temrtnü't-talebeti'l-berarâti'l-hiyera fi uücûht kırâ'âti'l-e'İmm.eü'l-caşere, Süleymanİye Ktp., Erzincan, nr. 72, vr. 42°; a.mlf.. Kitâbü'ş-Şeuâz, MÜİF Ktp., Üsküdarlı, nr. 34/5, vr. 436°; Osmanlı Müellifleri, 11, 28; Brockelmann, GAL, II, 582; SuppL, Ii, 274, 653; hâku'l-meknün, I, 170; Hediyyetü'l-'âri-/İn, II, 445; Ziriklî. el-A'tâm, Vlll, 138; Kehhâle, Mu'cemü'l-mü'ellifin, XII, 259-260; Salâh Muhammed el-Hiyemî, Fihrisü mahtCtiâtİ Dâri'l-kütübi'z-Zâhiriyye: 'ülûmü't-KLtr'ârt, Dımaşk 1403/1983, I, 171-172, 423-424; Alî Yardım. izmir Millî Kütüphanesi Yazma Eserler Katalo-ğu, İzmir 1992, I, 35,48-49.
Dostları ilə paylaş: |