İzahli şƏRİƏt məSƏLƏLƏRİ Həzrət Ayətullahul-Üzma Seyyid Əli Hüseyni Sistaninin fətvalarına uyğun olaraq Bismillahir-rəhmanir-rəhim

QƏZA ORUCUNUN HÖKMLƏRİ
Məsələ 1665: Dəli olan şəxs ağıllanarsa, dəlilik zamanında tutmadığı orucları qəza etməsi vacib deyildir.
Məsələ 1666: Əgər kafir, müsəlman olsa vacib deyildir ki, kafir olduğu vaxtın orucunun qəzasını tutsun. Amma əgər bir müsəlman kafir olsa və ikinci dəfə dönüb müsəlman olsa, gərək kafir olduğu günlərin orucunun qəzasını tutsun.
Məsələ 1667: Sərxoşluq səbəbindən tutulmayan oruc, qəza edilməlidir. (Hətta məstedici olan şey müalicə üçün qəbul olunsa belə.)
Məsələ 1668: Üzrlü olduğu üçün bir neçə gün oruc tuta bilməyən şəxs, sonradan üzrünün nə zaman aradan qalxdığında şəkk edərsə, ehtimal verdiyi çox miqdarın qəzasını etməsi vacib deyildir. Məsələn; Ramazandan qabaq səfərə çıxıb, Ramazanın beşinci günü, yoxsa altıncı günü səfərdən qayıtdığını bilməzsə və ya məsələn; Ramazanın sonunda səfərə çıxıb, Ramazandan sonra müsafirətdən qayıdarsa, amma Ramazanın iyirmi beşində, yoxsa iyirmi altısında səfərə çıxdığını bilməzsə, hərçənd çox miqdarı, yə`ni altı günü qəza etmək ehtiyat-müstəhəbb olsa belə, hər iki təqdirdə, ən azı, yə`ni beş günü qəza edə bilər.
Məsələ 1669: Əgər bir neçə Ramazan ayından qəza orucu qalsa, şəxs hansının qəzasını əvvəl tutsa, maneçiliyi yoxdur. Amma əgər sonuncu Ramazanın qəzasının vaxtı dar olsa, məsələn; sonuncu Ramazan ayından beş gün qəzası qalmış olsa və beş gün də Ramazan ayına qalarsa, daha yaxşısı odur ki, əvvəl sonuncu Ramazanın qəzasını tutsun.
Məsələ 1670: Boynunda bir neçə Ramazan ayı orucunun qəzası vacib olan bir şəxs, tutduğu orucun hansı Ramazanın qəzası olduğunu müəyyən etməzsə, son ilin Ramazanın qəzası olaraq hesab olunmaz ki, nəticədə tə`xir kəffarəsi ondan götürülsün.
Məsələ 1671: Ramazan ayı orucunun qəzasını tutan şəxs zöhrdən qabaq orucunu batil edə bilər, amma əgər orucunun qəzasının vaxtı dar olsa, daha yaxşı odur ki, batil etməsin.
Məsələ 1672: Daha yaxşı olar ki, meyyitin qəza orucunu tutmuş olan şəxs zöhrdən sonra orucunu batil etməsin.
Məsələ 1673: Əgər şəxs xəstəlik, heyz, yaxud nifas səbəbindən Ramazan ayının orucunu tutmasa və tutmadığı orucları qəza edə biləcək bir zaman keçməmişdən əvvəl ölərsə, o orucların qəzası yoxdur.
Məsələ 1674: Əgər şəxs, bir xəstəlik üzündən Ramazan orucunu tutmasa və onun xəstəliyi gələn ilin Ramazanına qədər uzansa, tutmadığı orucların qəzası ona vacib deyil və gərək hər gününə bir müdd təam, yə`ni buğda, arpa, çörək və bu kimi şeylər fəqirə versin. Amma başqa bir üzrə görə, məsələn; səfərə çıxdığı üçün oruc tutmasa və onun üzrü gələn orucluğa kimi qalsa, tutmadığı orucları qəza etməlidir və vacib ehtiyat odur ki, hər bir gün üçün də fəqirə bir müdd təam versin.
Məsələ 1675: Xəstəlik səbəbindən Ramazan orucunu tutmayan bir şəxsin xəstəliyi, Ramazandan sonra sağalsa, amma sonra başqa bir üzrün çıxması nəticəsində sonrakı Ramazana qədər qəzasını tuta bilməzsə, tutmadığı orucları qəza etməlidir və ehtiyat vacibə əsasən hər gün üçün bir müdd təam da fəqirə verməlidir. Həmçinin əgər Ramazan ayında xəstəlikdən qeyri bir üzrü olsa və Ramazandan sonra o üzr aradan qalxarsa, xəstəlik səbəbindən bu orucların qəzasını gələcək Ramazana qədər tuta bilməzsə, hökm eynidir.
Məsələ 1676: Əgər Ramazan ayında bir üzrə görə oruc tutmasa, Ramazandan sonra üzrü aradan getsə və gələn orucluğa kimi qəsdən qəza orucunu tutmasa, gərək orucunu qəza etsin və hər bir gün üçün də fəqirə bir müdd təam versin.
Məsələ 1677: Əgər orucun qəzasında səhlənkarlıq etsə və vaxt dar olsa və vaxt darlığında bir üzr peyda olsa, gərək qəzasını tutsun və ehtiyat vacibə əsasən, hər bir gün üçün fəqirə bir müdd təam versin. Üzrü aradan gedəndən sonra oruclarını qəza etməyi qərara alan, amma qəza etməzdən qabaq vaxt darlığında üzr peyda olanın da hökmü bu cürdür.
Məsələ 1678: Əgər insanın xəstəliyi bir neçə il davam etsə, sağaldıqdan sonra axırıncı Ramazanın qəzasını tutmalı və əvvəlki illərin hər bir günü üçün fəqirə bir müdd təam verməlidir.
Məsələ 1679: Hər gün üçün fəqirə bir müdd təam verməli olan şəxs, bir neçə günün kəffarəsini bir fəqirə verə bilər.
Məsələ 1680: Ramazan orucunu bir neçə il tə`xirə salsa, gərək qəza etsin. Əvvəlki illərin tə`xirinə görə, hər bir gün üçün fəqirə bir müdd təam verməlidir. Amma sonrakı neçə illərin tə`xiri üçün ona heç bir şey vacib deyil.
Məsələ 1681: Əgər Ramazan orucunu qəsdən tutmasa, gərək onun qəzasını yerinə yetirsin və hər bir günü üçün iki ay oruc tutsun ya altmış fəqirə təam versin, yaxud bir qul azad etsin. Belə ki, gələn Ramazana kimi o orucun qəzasını yerinə yetirməsə, lazım ehtiyata əsasən, hər gün üçün bir müdd təam da kəffarə olaraq fəqirə verməlidir.
Məsələ 1682: Əgər Ramazan orucunu qəsdən tutmasa və gündə neçə dəfə cima, ya istimna etsə, kəffarə təkrar olunmayacaq. Həmçinin əgər orucu batil edən digər işlərdən bir neçə dəfə görsə, məsələn; bir neçə dəfə xörək yesə, bir kəffarə kifayətdir.
Məsələ 1683: Ata vəfat edəndən sonra ən böyük oğul, gərək lazım ehtiyata əsasən onun qəza orucunu, namaz hökmündə deyilən qayda ilə əmələ gətirsin və əgər vərəsələr razı olsa, hətta meyyitin malından belə hər gün üçün bir müdd təam fəqirə versin.
Məsələ 1684: Əgər ata Ramazan orucundan başqa digər vacib orucu tutmasa, yaxud əcir olub tutmasa, onun qəzası böyük oğula lazım (vacib) deyildir.

MÜSAFİRİN ORUCUNUN HÖKMLƏRİ
Məsələ 1685: Səfərdə dörd rük`ətli namazları iki rük`ət qılmalı olan müsafir gərək oruc tutmasın. Namazını tamam qılan müsafir, peşəsi səfər olan və ya səfəri günah səfəri olan şəxs kimi gərək səfərdə oruc tutsun.
Məsələ 1686: Ramazan ayında səfərə çıxmağın eybi yoxdur, amma bu, orucdan boyun qaçırtmaq üçün olsa, məkruhdur və həmçinin Ramazan ayında mütləq səfər həmin hökümdədir. Həcc, ümrə və digər zəruriyyət səbəbindən olan səfərlər istisnadır.
Məsələ 1687: Əgər Ramazan ayının orucundan başqa, vaxtı müəyyən olan bir oruc insana vacib olsa, belə ki, icarə, ya bu kimi şeylə vacib olmuş olsa, ya e`tikafın üçüncü günü olsa, o gündə səfər edə bilməz və əgər səfərdə olsa, belə ki, mümkündürsə, gərək on gün bir yerdə qalmaq qəsdi etsin və o günü oruc tutsun. Amma əgər o günün orucu, nəzirlə vacib olmuş olsa, zahir budur ki, o gün səfər etməyi caizdir və qəsdi-iqamət (on gün dayanmaq məqsədi) vacib deyildir. Hərçənd daha yaxşı odur ki, əlacsız olmayana kimi səfər etməsin və əgər səfərdədirsə, qəsdi-iqamət etsin. Amma əgər and içmək və ya əhd etməklə vacib olubsa, ehtiyat vacibə görə gərək səfər etməsin, əgər səfərdə olsa, qəsdi-iqamət etsin.
Məsələ 1688: Əgər şəxs müstəhəbb oruc tutmasını nəzir etsə və gününü müəyyən etməsə, onu səfərdə yerinə yetirə bilməz. Amma səfərdə müəyyən bir gündə oruc olacağını nəzir etsə, gərək onu səfərdə yerinə yetirsin, həmçinin, müəyyən bir gündə, istər səfərdə olsun, ya olmasın, oruc tutacağını nəzir etsə, gərək o gün səfərdə də olsa, oruc tutsun.
Məsələ 1689: Müsafir hacət istəməkdən ötrü Mədineyi-təyyibədə üç gün müstəhəbb oruc tuta bilər, əhvət budur ki, o üç gün çərşənbə (III - gün), cümə axşamı (IV - gün) və cümə (V - gün) günü olsun.
Məsələ 1690: Müsafirin orucunun batil olmasını bilməyən şəxs, əgər səfərdə oruc tutsa və gün ərzində məsələni başa düşsə, orucu batil olar və əgər axşama kimi başa düşməsə, orucu səhihdir.
Məsələ 1691: Əgər müsafir, müsafir olduğunu unutsa, ya müsafir orucunun batil olmasını unutsa və səfərdə oruc tutsa, orucu ehtiyata əsasən batildir.
Məsələ 1692: Əgər oruc tutan zöhrdən sonra səfər etsə, gərək ehtiyata əsasən orucunu tamamlasın, bu halda onun qəzası lazım deyil. Əgər zöhrdən qabaq səfər etsə, ehtiyat vacibə görə xüsusilə gecədən səfər niyyəti olsa, o günü oruc tuta bilməz. Amma bütün hallarda gərək, həddi-tərəxxüsə yetişməzdən əvvəl orucu batil edən bir iş görməsin. Əks təqdirdə, ona kəffarə vacib olar.
Məsələ 1693: Müsafir, zöhrdən əvvəl vətəninə və ya on gün qalmaq istədiyi bir yerə yetişərsə, istər fəcrdən əvvəl səfərə çıxsın, istərsə də oruc tutub səfərə çıxmış olsun, əgər orucu batil edən bir iş görməmişdirsə, ehtiyat vacəbə əsasən o gün oruc tutmalıdır, bu halda onun qəzası yoxdur. Əgər orucu batil edən bir iş görmüşdürsə, o günün orucu ona vacib deyildir, gərək (sonradan) onu qəza etsin.
Məsələ 1694: Əgər müsafir zöhrdən sonra öz vətəninə, ya on gün qalmaq istədiyi bir yerə yetişsə, günün orucu ehtiyat vacibə görə batildir və onu qəza etməlidir.
Məsələ 1695: Müsafir və oruc tutmağa üzrü olan bir kəsin Ramazan ayı günü cima etməsi, yemək və içməklə özünü tam doydurması məkruhdur.

ORUC TUTMASI ONA VACİB OLMAYAN ŞƏXSLƏR
Məsələ 1696: Qocalığına görə oruc tuta bilməyən və ya oruc tutmaq ona əziyyətli olan şəxsə oruc tutmaq vacib deyildir. Amma ikinci halda gərək fəqirə hər gün üçün bir müdd təam (buğda, arpa, ya çörək və ya bu kimi şeylər) versin.
Məsələ 1697: Qocalığa görə oruc tutmayan şəxs, əgər Ramazan ayından sonra oruc tuta bilsə, müstəhəbb ehtiyat odur ki, tutmadığı orucların qəzasını yerinə yetirsin.
Məsələ 1698: Əgər insanda susuzluq xəstəliyi olsa və bu susuzluğa dözə bilməsə, ya ona çox çətin olsa, oruc ona vacib deyildir. Amma ikinci surətdə gərək hər gün üçün yoxsula bir müdd təam versin. Əgər sonradan tuta bilsə, qəza etməsi vacib deyil.
Məsələ 1699: Doğum vaxtı yaxınlaşan qadının özünə ya həmlinə oruc zərər yetirsə, oruc ona vacib deyildir, gərək hər gün üçün fəqirə bir müdd təam versin və gərək hər iki halda tutmadığı orucların qəzasını tutsun.
Məsələ 1700: Uşağa süd verən qadının, istər uşağın anası olsun, istər dayəsi və istərsə ücrətsiz süd versin, südü az olsa və oruc tutması özünə və ya əmizdirdiyi uşağa zərər verərsə, oruc tutmaq ona vacib deyildir. Hər gün üçün bir müdd təam fəqirə verməlidir. Hər iki halda tutmadığı orucları gərək qəza etsin. Amma ehtiyat vacibə əsasən bu hökm, uşağa ancaq bu yol ilə süd verməyə aiddir, amma uşağa başqa yol ilə süd vermək mümkündürsə, məsələn; uşağa süd verməkdə bir neçə qadın iştirak etsə, yaxud əmzik və şüşə qab ilə süd vermək mümkün olsa, bu hökmün sübut olunması işkallıdır.

AYIN ƏVVƏLİNİN SÜBUT OLMA YOLU
Məsələ 1701: Ayın əvvəli dörd şeylə sübut olunur:
1. İnsan özü Ayı görsün.
2. Sözlərindən yəqinlik və ya xatircəmlik hasil edilən bir qrup şəxsin «ayı gördük» deməsi ilə və ya hər hansı bir şeylə insana üqəlayi mənşəyi olan yəqin ya da xatircəmliyin hasil olması ilə;
3. İki adil kişinin, «gecə Ayı gördük» – demələri ilə; Amma ayın vəziyyətinin bir-birinin tərsinə deyərlərsə, ayın ilk günü sübut edilmiş olmaz. Həmçinin əgər insan onların səhvə yol verdiklərinə yəqin edərsə və ya xatircəm olarsa və ya onların verdiyi şəhadət zidd, yaxud hökmündə olan bir məsələ ilə qarşılaşarsa ayın əvvəli sübut olunmaz məsələn; əgər şəhər əhalisnin çox hissəsi Ayı görmək üçün baxdıqları halda iki adil kişidən başqa heç bir kimsə Ayı gördüyünü iddia etməzsə və ya bir dəstə Ayı görmək üçün baxdıqları halda onların arasından yalnız iki adil şəxs Ayı gördüyünü iddia edərsə, başqaları isə görməzsə, belə ki, Ayın yerini bilmək və iti görmə və digər xüsusiyyətlərdə birinci iki adil şəxs kimi olan iki ayrı adil şəxs onların arasında olarsa, hava da açıq-aydın olsa, o iki nəfərin görməsinə ehtimal olunan bir maneə də olmasa, bu halda ayın əvvəli iki nəfər adil şəxsin şəhadəti ilə sübut olunmaz.
4. Şə`ban ayının əvvəlindən otuz gün keçməsi; bunun vasitəsilə Ramazan ayının əvvəli sübut edilmiş olur və Ramazan ayının əvvəlindən otuz gün keçməsi ilə də Şəvval ayının əvvəli sübut edilmiş olur.
Məsələ 1702: Şəriət hakiminin hökm etməsi ilə ayın əvvəli sübut edilməz. Amma əgər onun hökmündən və ya ayın (əvvəli) olmasını sübut edilməsi ilə ayın görünməsinə xatircəmlik hasil olsa, (ayın əvvəli sübut olunar).
Məsələ 1703: Ayın əvvəli münəccimlərin deməyi ilə sübut olmur, amma əgər insan onların dediklərindən yəqinlik hasil edərsə yaxud əmin olarsa, onların sözünə əməl etməlidir.
Məsələ 1704: Ayın yüksəkdə olması və ya gec batması, qabaqkı gecənin ayın ilk gecəsi olmağına dəlil deyil; həmçinin əgər ayın kənarında şəfəqin olması ayın ikinci gecəsi olmasına dəlil deyildir.
Məsələ 1705: Əgər Ramazan ayının, onun üçün sübut olmadığından oruc tumayan şəxs, sonradan qabaqkı gecənin ayın əvvəli olduğunu anlayarsa, o günün orucunu qəza etməlidir.
Məsələ 1706: Əgər bir şəhərdə ayın əvvəli sübut edilsə, bu, üfüqü həmin şəhərlə eyni olan digər şəhərlərə də aid olar. Burada üfüqün müttəhid olmasından məqsəd odur ki, əgər birinci şəhərdə ay görünsə, ikinci şəhərdə də bulud kimi maneə olmasa, görünəcəkdir. Bu da o zaman gerçəkləşər ki, ikinci şəhər birinci şəhərin qərbində yerləşərsə, en dairəsi xəttində ona yaxın olsun. Əgər onun şərqində yerləşərsə, o zaman sübut olunar ki, üfüqün vahid olması, hərçənd ayın birinci şəhərin üfüqündə qalma müddətinin iki şəhərin qürubu arasındakı təfavüt miqdarından artıq olması ilə belə, mə`lum olsun.
Məsələ 1707: Ramazanın axırı, yoxsa Şəvvalın əvvəl günü olduğunu bilməyən şəxs gərək oruc tutsun. Amma əgər gün ərzində Şəvvalın əvvəl günü olduğunu anlayarsa, orucu açmalıdır.
Məsələ 1708: Əgər həbs olunan şəxs, Ramazan ayı olmasını yəqin edə bilməsə, gərək gümanına əməl etsin. Amma əgər daha güclü güman tapa bilsə, zəif gümana əməl edə bilməz. Ən güclü ehtimalı əldə etmək üçün bacardığı qədər çalışmalıdır. Əgər heç bir yolla mümkün olmasa, qür`ədən (püşk atmaqdan) axırıncı yol kimi istifadə etməlidir – əgər ehtimalın qüvvətlənməsinə səbəb olarsa. Əgər öz gümanına əməl etməsi mümkün deyilsə, Ramazan ayı olduğunu ehtimal verdiyi bir ayı oruc tutmalıdır. Amma o ayı nəzərində saxlamalıdır, belə ki, əgər sonradan o ayın Ramazan ayı və ya ondan sonra olduğu mə`lum olarsa, ona bir şey vacib olmaz. Amma əgər Ramazan ayından qabaq olduğu mə`lum olarsa, gərək qəzasını etsin.

HARAM VƏ MƏKRUH ORUCLAR
Məsələ 1709: Qurban və Fitr bayramlarında oruc tutmaq haramdır. Həmçinin Şə`banın axırı, yoxsa Ramazanın əvvəl günü olmasını bilməyən şəxsə, Ramazanın əvvəli niyyəti ilə oruc tutmaq haramdır.
Məsələ 1710: Əgər qadının müstəhəbb oruc tutması vasitəsilə ərinin ondan ləzzət almaq haqqı aradan getsə, oruc o qadına haramdır. Həmçinin, vacib olan, amma vaxtı müəyyən olmayan orucda, məsələn vaxtı müəyyən olmayan nəzir orucu kimi, bu halda da vacib ehtiyata görə (ərin haqqı aradan gedərsə) orucu batildir; tutarsa da, nəzir orucunun əvəzini verməz. Habelə, ehtiyat vacibə görə, əgər əri onun müstəhəbb, yaxud vaxtı müəyyən olmayan vacib orucu tutmasını qadağan edərsə, hətta ərinin haqqı ilə ziddiyyəti olmasa belə, hökm eynidir. Ehtiyat müstəhəbb odur ki, ərinin icazəsi olmadan müstəhəbb oruc tutmasın.
Məsələ 1711: Övladın müstəhəbb oruc tutması, əgər ata-ananın övlada şəfqət və ürəyiyananlıq üzündən əziyyətinə ya inciməsinə səbəb olsa, haramdır.
Məsələ 1712: Əgər oğul, atanın və ya ananın icazəsi olmadan müstəhəbb oruc tutsa və gün ərzində atası ona icazə verməsə, əgər onlarla müxalifət etmək şəfqətdən yaranan əziyyətinə səbəb olacaqsa, gərək iftar etsin (orucunu açsın).
Məsələ 1713: Ona orucun e`tina ediləcək bir zərər verməyəcəyini bilən şəxsə, həkim «sənə orucun zərəri vardır» desə belə, oruc tutmamalıdır. Əgər bir şəxs, orucun ona e`tina ediləcək bir zərər verəcəyinə yəqin və ya zənn edərsə, həkimin «zərəri yoxdur» deməsinə baxmayaraq, oruc tutması vacib deyil.
Məsələ 1714: Əgər insan orucun ona e`tina ediləcək bir zərər yetirəcəyini yəqin etsə və ya xatircəmlik olsa və ya ehtimal versə və o ehtimaldan qorxu hasil olsa, belə ki, onun ehtimalı əql sahiblərinin nəzərində haqlı olsa, oruc tutması vacib deyil. Hətta o zərər şəxsin həlak olmasına, yaxud hər hansı üzvünün nöqsanlı olmasına səbəb olarsa, oruc tutması haramdır. Bundan başqa hallarda əgər rəcaən oruc tutsa və sonradan e`tina ediləcək bir zərəri olmadığı mə`lum olsa, orucu səhihdir.
Məsələ 1715: Orucun ona zərəri olmadığına inanan şəxs, oruc tutarsa və axşamdan sonra orucun ona e`tina ediləcək dərəcədə zərər verdiyini başa düşsə, vacib ehtiyata əsasən, gərək onun qəzasını yerinə yetirsin.
Məsələ 1716: Deyilmiş oruclardan başqa, digər haram oruclar da vardır ki, izahı müfəssəl kitablarda deyilmişdir.
Məsələ 1717: Aşura gününün orucu və «Ərəfə», yoxsa Qurban bayramı olmasına şəkk edilən gününün orucu məkruhdur.

MÜSTƏHƏBB ORUCLAR
Məsələ 1718: İlin bütün günlərinin orucu, deyilmiş olduğu haram və məkruh olan günlərdən başqa, müstəhəbbdir. Aşağıda sadalayacağımız günlərdə oruc tutmaq daha çox tövsiyə olunmuşdur:
1. Hər ayın birinci və sonuncu cümə axşamı günü və ayın onundan sonra birinci çərşənbə günü. Bu günlərdə oruc tuta bilməyən şəxsin həmin günlərin orucunu qəza etməsi müstəhəbbdir. Əgər insan əsla oruc tuta bilmirsə, müstəhəbbdir ki, hər bir günü üçün fəqirə bir müdd təam, ya 12/6 noxud sikkəli gümüş versin.
2. Hər ayın 13-cü, 14-cü və 15-ci günü.
3. Rəcəb və Şə`ban ayı tamamilə, ya bu iki ayın bir qədərini, hətta bir gün də olsa belə;
4. Novruz bayramı günü.
5. Şəvvalın dördündən doqquzuna kimi.
6. Zilqə`dənin 25-ci və 29-cu günü.
7. Zilhiccənin 1-dən 9-cu gününə (ərəfə gününə) kimi. Amma əgər zəiflik səbəbindən ərəfə gününün dualarını oxuya bilməsə, o günün orucu məkruhdur.
8. Qədir bayramı günü (Zilhiccənin 18-ci günü).
9. Mübahilə günü (Zilhiccənin 24-cü günü).
10. Məhərrəm ayının 1-ci, 3-cü və 7-ci günü.
11. Peyğəmbəri-Əkrəm, (səlləllahu ələyhi və alih)-in mövlud günü (rəbiyəl-əvvəlin 17-si).
12. Cəmadiyəl-əvvəlin on beşinci günü;
13- Həmçinin Həzrət Peyğəmbərin Be`sət günü (27 Rəcəb)
Müstəhəbb oruc tutan şəxsin, onu sona çatdırması vacib deyildir. Hətta əgər mö`min qardaşı onu yeməyə də`vət edərsə, də`vəti qəbul edib gün ərzində zöhrdən sonra olsa belə, iftar etməsi müstəhəbbdir.

İNSANIN ORUCU BATİL EDƏN İŞLƏRDƏN ÇƏKİNMƏSİ MÜSTƏHƏBB OLAN YERLƏR
Məsələ 1719: Beş nəfər üçün, Ramazan ayında oruc tutmasalar da orucu batil edən işlərdən çəkinmələri müstəhəbbdir:
1. Səfərdə orucu batil edən işlərdən görüb zöhrdən əvvəl vətəninə, yaxud on gün qalmaq istədiyi yerə çatan müsafir;
2. Zöhrdən sonra vətəninə, yaxud on gün qalmaq istədiyi bir yerə çatan müsafir;
3. Zöhrdən sonra sağalan xəstə və həmçinin zöhrdən əvvəl sağalıb, hərçənd, orucu batil edən bir iş görübsə də; Amma əgər orucu batil edən bir iş görməyibsə, ehtiyat vacibə görə oruc tutmalıdır.
4. Gün ərzində heyz və nifas qanından təmizlənən qadın.
5. Əvvəlcə orucu batil edən bir iş görüb sonra müsəlman olan kafir.
Məsələ 1720: Oruc tutan şəxsin şam və xiftən namazlarını iftardan əvvəl qılması müstəhəbbdir. Amma əgər bir şəxs onu gözləyərsə və ya yeməyə meyli çox olduğundan hüzuri-qəlblə namaz qıla bilmirsə, əvvəlcə iftar etməsi daha yaxşıdır. Ancaq mümkün olan qədər namazı fəzilətli vaxtında qılması daha yaxşıdır.

XUMSUN HÖKMLƏRİ
Məsələ 1721: Yeddi şeydə xums vacib olur:
1. Qazanc.
2. Mə`dən.
3. Xəzinə.
4. Harama qarışmış halal mal.
5. Dənizə baş vurmaqla əldə olan cəvahirat.
6. Müharibə qəniməti.
7. Məşhura əsasən, zimmi kafirin müsəlmanlardan satın aldığı yer; bunlarla bağlı olan hökmlər qarşıda genişcə açıqlanacaqdır.

1. QAZANC
Məsələ 1722: Əgər insan ticarət, sənət və ya digər kəsb – qazanc yolları ilə mal əldə edərsə, hətta əgər bir meyyitin oruc və namazını yerinə yetirərək muzd alıb bir mal əldə etsə belə, bu, onun özünün və ailəsinin illik xərclərindən çox olarsa, çox olan qismin xumsu (1/5-i) aşağıda deyiləcək üsulla verilməlidir.
Məsələ 1723: Əgər qazancdan qeyri bir yol ilə mal əldə edərsə, – növbəti məsələdə istisna olunan hallardan başqa – məsələn; ona bir şey bağışlanarsa, illik xərcindən artıq qaldığı təqdirdə, onun xumsunu verməlidir.
Məsələ 1724: Qadının aldığı mehriyyənin və kişinin xül` talağın əvəzində aldığı malın xumsu yoxdur. Həmçinin, alınan diyənin (qan pulunun) da xumsu yoxdur. Həmçinin miras bəhsində mö`təbər olan qanunlara əsasən, insana yetişən miras da eyni hökmü daşıyır. Amma şiə olan bir müsəlmana, bu deyilən yoldan əlavə, məsələn; tə`sib[5] yolu ilə miras olaraq bir mal yetişərsə, o mal mənfəətdən hesab olunur və onun xumsunu verməsi gərəkdir. Həmçinin əgər ona, ata və oğuldan qeyri, ümidi olmayan bir yerdən miras yetişərsə, vacib ehtiyata əsasən, illik xərcindən artıq qaldığı təqdirdə, o malın xumsunu verməlidir.
Məsələ 1725: Əgər bir şəxsin əlinə miras yolu ilə bir mal yetişsə və insan miras qoyan şəxsin o malın xumsunu vermədiyini bilərsə, gərək onun xumsunu versin. Həmçinin əgər o malın özündə xumsu yoxdursa, amma miras qoyan şəxsin xumsdan borcu olduğunu bilərsə, mirasdan onun borclu olduğu xumsu verməlidir. Lakin hər iki təqdirdə, əgər miras qoyan şəxsin xums verməyə əqidəsi yoxmuşsa və ya əsla xums vermirsə, varisin onun boynunda vacib olan xumsu verməsi lazım deyildir.
Məsələ 1726: Əgər insan qənaət yolu ilə illik xərcindən bir şey artırarsa, gərək onun xumsunu versin.
Məsələ 1727: Bütün xərcləri başqası tərəfindən verilən şəxs, əldə etdiyi bütün malların xumsunu verməlidir.
Məsələ 1728: Əgər bir şəxs, bir mülkü müəyyən şəxslərə, məsələn; öz övladlarına vəqf edərsə, əgər onlar o mülkdə ağac əkmək və ya əkinçilik yolu ilə bir mal əldə etsələr və illik xərclərindən artıq qalsa, gərək onun xumsunu versinlər. Həmçinin əgər o mülkdən icarə haqqı almaq kimi, başqa şəkildə faydalanarlarsa, illik xərclərindən artıq qalanının xumsunu verməlidir.
Məsələ 1729: Fəqirin kəffarə, məzalim qaytarılması kimi vacib, eləcə də müstəhəbb sədəqə olaraq aldığı mal, onun illik xərclərindən artıq qalarsa və ya ona verilən maldan bir mənfəət əldə etsə, məsələn; ona verilən bir ağacdan meyvə əldə etsə və illik xərclərindən artıq qalsa, ehtiyat vacibə əsasən onun xumsunu verməlidir. Amma ona zəkat və ya xums olaraq müstəhəqq olduğuna görə verilən malın özünün xumsunu vermək lazım deyildir. Amma əgər onların mənfəəti illik xərclərindən artıq qalsa xums düşür.
Məsələ 1730: Əgər bir şəxs xumsu verilməmiş pul ilə bir şey satın alarsa, yə`ni satıcıya «Mən malı bu pulla alıram», deyərsə və satıcı da 12 imam şiəsi olan bir müsəlman olarsa, bütün mala olan nisbətdəki müamilə səhihdir və bu pulla alınan malın üzərinə xums gəlir. (Bu müamilələrin səhih olmasında) şəriət hakiminin icazə və imzasına ehtiyac yoxdur.
Məsələ 1731: Əgər bir şəxs, bir malı satın alıb müamilədən sonra, onun qiymətini xumsu verilməmiş puldan versə, etdiyi müamilə səhihdir. Satıcıya verdiyi pulun xumsunu xums sahiblərinə borclu qalır.
Məsələ 1732: Əgər on iki imam şiəsi olan bir müsəlman, xumsu verilməmiş bir malı satın alsa, onun xumsu satıcının boynundadır və alıcının üzərinə heç nə düşmür.
Məsələ 1733: Əgər xumsu verilməmiş bir şeyi, 12 imam şiəsi olan bir müsəlmana bağışlayarsa, onun xumsu bağışlayanın öz üzərindədir. Malın bağışlandığı şəxsin üzərinə bir şey gəlməz.
Məsələ 1734: Əgər kafirdən və ya xumsa əqidəsi olmayan, yaxud xums verməyən bir şəxsdən insanın əlinə bir mal gələrsə, onun xumsunu verməsi vacib deyildir.
Məsələ 1735: Tacir, işçi, sənətkar, dövlət qulluqçusu və bu kimi şəxslər işə başladıqları tarixdən bir il keçdikdən sonra, illik xərclərindən artıq qalan qazanclarının xumsunu verməlidirlər. Həmçinin, mənbərçi (təbliğçi) və bu kimi şəxslərin qazancları ilin məxsus vaxtlarında olsa belə, əgər ilin əksər hissəsini tə`min edərsə, həmçinin, məişət xərclərini tə`min edə biləcək bir işi, sənəti olmayan, dövlət və ya camaatın yardımından istifadə edən, yaxud təsadüfi olaraq müəyyən gəlir əldə edən şəxslər də bir mənfəət əldə edərsə, fayda götürdüyü vaxtdan bir il keçdikdən sonra, illik xərcindən artıq qalan qazancının xumsunu verməlidir. Deməli, hər bir mənfəət üçün ayrıca olaraq bir il hesab edə bilər.
Məsələ 1736: İnsan, ilin ortasında hər zaman qazanc əldə edərsə, onun xumsunu verə bilər, onun xumsunu ilin sonuna qədər tə`xirə salması da mümkündür. Amma əgər ilin axırına qədər ona ehtiyacı olmayacağını bilirsə, ehtiyat vacibə görə onun xumsunu gərək dərhal versin. Xums vermək üçün şəmsi (günəş) ilini ölçü qərar verirsə, bir maneəsi yoxdur.