Jarayonida o'quvchilarnl

Ill BOB. KIMYONI O'QITISH JARAYONIDA O'QUVCHILARNl TARBTYALASH

1. 
   Kimyoni o'qitishda o'quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishning manbalari va vositalari
   

Yosh avlodni tarbiyabsh hamma vaqt ma ktabning asosiy vazi­ fasi bo'lib kclgan. Har bir ijtimoiy jamiyat tarbiya masalasiga o'z talablari bilan yondashgan. O'zbekiston mustaqillikka erishgandan so'ng mustaqillik g'oyalariga sodiq bo'lgan barkamol avlodni tar­ biyalab yetishtirish qurilayotgan demokratik jamiyatning asosiy vazifa1aridan biri qilib olindi. Yosh avlod dunyoqarashini to'g'ri shakllantirish, g'oyaviy, ma'naviy-ma'rifiy, melmat , estetik va ekologik tarbiya masalalarini kimyo fanini o'qitish jarayonida ular­ ning ougiga singdirish kimyo fani o'qituvchisining asosiy vazifa­ sidir.

O'qilisJming tarbiyaviy tornonini muvaffaqiyatli amalga oshi­ rishuing zaruriy sharoiti g'oyaviylik, predmetlararo bog'lanishni amalga oshirish, o'quvchilarning tayyorgarlik va yosh xususiyat­ Jarini hamda bilish imkouiyatlarini c'tibor.ga olish hisoblauadi.
Kimyo fani o'quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllanti­ rish va tarbiyaning ha1mna turlarini amalga oshirish imkoniyat­ lariga ega. Ayniqsa, kimyoviy tajribalardau foydalanib fan asos­ larini o'rganish, hodisala rni tahlil qilib, ular orasidagi bog'liq­ likni aniqlash, fanlararo bog'lanishlarni amalga oshirish fanning yarat uvchi kuchiga ishontirishni shakllant iradi, kimyoviy hodisalar va qonunlarning obyektiv material xususiyatiga ega ekauligini ochib beradi.
Kimyo fani asosida kimyoviy dalillarning dialektik o'zaro bog'liqligini asoslash, sabab-oqibatning o'zaro bog'liqligini ochib berishi mum.kin. Bularga misol qilib, atomning tuzilishi bilan ele­ mentning xossalari orasidagi o'zaro bog'lanish ko'rsatiladi. Bunda sabab tuzilish bo'lsa, xossa esa oqibatdir. Bu esa, o'z navbatida, o'quvchilarda o'z bilimlarining haqiqiy ekanligiga ishonch hosil qifadi.
Dunyoni bilish mumkinligini o'quvchilarda shakllantirish muhim ahamiyatg:.i ega. Kimyo fani buning uchun katta im-
29
koniyatlar ochib heradi. Tushuncha va naza riyala rda inson ta­ fakkuri bilan obyektiv dunyoning aks etishi undan foydalanishga sharoit yaratadi. Masalan, elektrolizda sodir bo'ladigan kimyoviy jarayonlami o'rganish, uni to'g'ri tushunib olish, elekrolizdan foydalanib, ishqorlar va ishqoriy - yer metallarini, alyuminiyni toza holda olish, galvanik qoplamalami olish im.koniyatini yaratdi. Davriylik qonunining kashf etilishi davriy sistema asosida hall kashf etilmagan elementla ming xossala rini aniqlash mumkinligi­ ni ko'rsatib berdi.
Kimyoviy ishlab chiqarish asoslarini o'rganish undagi iqti­ sodiy qonunlarni bilishni shakllantiradi, atrof-muhit muhofazasi to'g'risida bilimlarni keltirib chiqaradi. Kirn.yo o'qituvchisida n kundalik siyosiy voqealarni aqlan tushunib borishi, gazetadagi ilmiy va qiziqarli materiallarni o'qib borishi asosida o'zining g'oyaviy darajasini oshirih borishi talab etiladi.
Dunyoqarash hamma vaqt ijodiy faoliyatda shakllanadi. O'quvchilarning yosh xususiyatlarini e'tiborga olib, asta-sekin falsafiy tushunchalar shakllantirib boriladi. Masala n, harakat, rniqdor, sifat, xossa, qarama-qarshilik, inkor, sabab, oqibat va boshqalar. Ilmiy dunyoqarashni shakllantirish bir necha bosqich­ larda amalga oshiriladi:

1. 
   bosqich. «Dastlabki kimyoviy tushunchalar» mavzusida dunyoni anglash bilan bog'liq bo'lgan eng sodda ayrim tushun­ chalar ko'rib chiqiladi. Masalan, sifat va miqdor tushunchalari kimyoviy formulalar, tenglamalar yozishda, tarkibning doirniylik qonuni va massaning saqlanish qonunini bayon qilishda, qara­ ma-qarshilik tushunchasi, oddiy va murakkab moddalar hamda metallmaslar va metallar xossalari solishtirib aniqlanadi. Atom­ larning real mavjudligi atom-molekulyar ta'limotni bayon qilish­ da aytib o'tiladi. Massa va energiyaning saqlanish qonuni bayon qilinganda materiyaning yo'q bo'lmasligi tushuntiriladi. Shu yerda yana kimyoviy reaksiyaning sifat va rniqdor tomoni tahlil qilinadi. 2-bosqich. Davriylik qonuni va kimyoviy elementlarning davriy sistemasi, atom tuzilishi, kimyoviy bog'lanish mavzularida ma­ teriyaning kimyoviy harakat shakli, miqdor o'zgarishlardan sifat o'zgarishlarga o'tishi ko'rib chiqiladi, atomning ichki qarama­ qarshiligi ochib beriladi. Davriylik qonuni elementlarning xossala-
   

30
rini avvaldan hashorat qilishni ko'rsatib berdi, bu esa davriylik qonunining obycktivligi va dunyoni bilish mumkinligini ko'r­

!
^! satadi.

3.