Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

Taolimning usuliyatlariga qo‘yilgan umumiy talablar. Xar qanday konkret xolatda u yoki bu usuliyatni maqsadga muvofiq xolda qo‘llash qator talablarga rioya qilishni taqazo etadi:

1. 
   Usuliyat albatta ilmiy asoslangan bo‘lishligi (oliy nerv faoliyati) muvofiqligi.
   

2. Qo‘yilgan vazifaga o‘qitishning usuliyatini muvofiq-ligi.

Vazifalarning oldindan aniq belgilanmasligi taolim usuliyatlarini to‘ri tanlash imkonini bermaydi. Misol, darsda “kozyol”dan oyoqlarni kerib tayanib sakrashni o‘rgatish (o‘qitish) vazifasi qo‘yilgan bo‘lsa, usuliyatni tanlash mumkin bo‘lmay qoladi (bo‘laklarga ajratish bilan va xarakatni to‘la bajarish bilan o‘qitish metodlariga tayanish mumkin xolos). Nisbatan aniq vazifa, masalan, “kozyol”dan oyoqlarni kerib sakrashda qo‘llar bilan “depsinish”ni o‘rgatish qo‘yilsa, mashqni bo‘lak-larga ajratish bilan o‘rgatish usutiyatini qo‘llashga imkoniyat paydo bo‘ladi.

3. 
   Taolim usuliyatini o‘qitish jarayonida tarbiyalash xarakterini shakllantirishi. Xar bir tanlangan usuliyat aynan shu xarakat faoliyatini o‘qitishning faqat effektini taomin-lash nuqtai nazaridangina baxolanmay, tarbiya vazifalari pozitsiyasi talabiga qarab xam baxolanishi zarur.
   
4. 
   Usuliyatlarning qo‘llanishi taolim tizimidagi barcha prinsiplarning muvofiqligi va amalda qo‘llanilishiga tayani-shiga lozimligi. Usuliyatni aloxida olingan pritsip bilan aloqasini bir tomonlama izoxlash va uni tushuntirishga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Masalan: agar o‘qituvchi ko‘rsatish usuliyatini qo‘llagan bo‘lsa, uni ko‘rgazmalilik prinsipiga to‘la rioya qilayotir degan xulosamiz noto‘ri bo‘ladi. Maolumki, bu prinsip qator usuliyatlar tizimi orqali qo‘llaniladi.
   
5. 
   O‘quv materialining xususiyatlarining muvofiqligi. O‘qitish metodlari maolum darajada bo‘lsada jismoniy mashq-larni turlariga boliq bo‘lib, ayrim xollarda faqat so‘z bilan ifodalashning o‘zi kifoya qilsa, nisbatan qiyin vazifalarni xal qilishda esa ko‘rsatish usuliyatini xam qo‘llab turishga to‘ri keladi. Uynaladigan mashqlar, gimnastika, sport va turizm tarzidagi mashqlarni o‘qitish o‘zining xususiy usuliyatlariga ega emas. Jismoniy tarbiya usuliyatlari jismoniy mashqlarning barcha turlari uchun bir xildir. Shu bilan birga bu turlarning xar qaysisi qandaydir darajada bo‘lsada, bir xil usuliyatning usullardan foydalanishga yo‘naltirilgan bo‘lib boshqalaridan nisbatan ozroq foydalaniladi. Bunday qaramlilik qanchalar kam bo‘lsa o‘qitish natijasi shuncha yaxshi bo‘ladi.
   
6.