Joqarı bilimlendiriw, pán hám innovaciyalar ministrligi NÓkis innovaciyaliq instituti «Tastıyıqlayman» Oqıw isleri boyınsha prorektor

2-Lekciya: Milliy hám ádebiy til..

Reje:

1. 
   Tillerdiń sıpatlaması: 1) geneologikalıq sıpatlaması; 2) morfologiyalıq sıpatlaması.
   
2. 
   Tiltanıwdıń bólimleri.
   
3. 
   Sóylew aǵzaları, sóylew apparatı.
   
4. 
   Artikulyaciya haqqında maǵlıwmat. Tildiń fonetikalıq quralları.
   

Tayanısh túsinikler: til, ádebiy til, geneologikalıq sıpatlama, morfologiyalıq sıpatlama, fonetika, fonologiya, sóylew sesleri, sóylew aǵzaları, sóylew apparatı.
Tiltanıw til haqqındaǵı taraw bolıp, social-gumanitar pánler toparına kiredi. “Tiltanıw til haqqındaǵı, onıń sociallıq tábiyatı, wazıypası, ishki qurılısı, sıpatlaması haqqındaǵı, tillerdiń nızamlıqları hám táriyxıy rawajlanıwı haqqındaǵı pán. Tiltanıw páni házirgi zaman pánleriniń barlıq tiykarǵı túrleri menen baylanıslı. Tiltanıw kóp funkciyalı pán bolıp, ulıwma, jeke, teoriyalıq hám ámeliy tiltanıwǵa bólinedi.
Ulıwma tiltanıw barlıq tiller boyınsha tóplanǵan maǵlıwmatlardı ulıwmalastıradı hám túrli tillerge qollanılatuǵın teoriyanı jaratadı. Ulıwma tiltanıwdıń maqseti: 1) tildiń tábiyatın, mánisin anıqlaw; 2) til haqqındaǵı pánlerdi úyreniwshi tarawlardı belgilew; 3) tillerdiń klassifikaciyasın jaratıw; 4) lingvistikalıq analiz metodikasın islep shıǵıw hám basqalar.
Jeke lingvistika – ayrıqsha, óz aldına til haqqındaǵı pán; atap aytqanda, ózbek lingvistikası - ózbek tili haqqındaǵı pán, qazaq lingvistikası - qazaq tili haqqındaǵı pán, rus lingvistikası - rus tili haqqındaǵı pán hám t.b. Hár bir jeke lingvistika málim bir konkret tilge tán bolǵan maǵlıwmatlardı óz ishine aladı.
Teoriyalıq lingvistika - til haqqındaǵı teoriyanı úyrense, ámeliy lingvistika lingvistikalıq bilimlerdi ámelde qollaw menen shuǵıllanadı.
Tildiń dúzilisi
Til dúzilisine qaray quramalı hádiyse bolıp, ol bir-biri menen úzliksiz baylanısqan tómendegi bólimlerden ibarat:
1. Sesler sisteması.
2. Sózlik baylıǵı yamasa leksika.
3. Grammatikalıq qurılısı.
Hár bir tildiń óz seslik sisteması bar. Sesler sózlerdi, sóz dizbeklerin, grammatikalıq forma hám kórsetkishlerdi qáliplestiredi.
Seslerden ibarat bolǵan sóz hám sóz dizbekleri jıyındısı tildiń sózlik baylıǵın quraydı.
Sózlik baylıǵındaǵı sóz hám sóz dizbekleri pikirdi ańlatıwshı gáp ushın tiykar bolıp xızmet etedi. Gáp, onı qurıw nızam-qaǵıydaların tildiń grammatikalıq qurılısı belgileydi.