Journal of marketing, business and management

 
156-158 
30 
Рахмонов А.И. 
Инновацион иқтисодиѐт шароитида 
самарқанд вилоятида экспорт ҳажмини 
ошириш истиқболлари 
159-165 
31 
Рахмонов А.И. 
Самарқанд вилоятида экспорт ва импорт 
товар айланмаси кўрсаткичларининг 
таркибий таҳлили 
166-174 
32 
Babayev N. 
Marketingda strategik rejalashtirishning 
mohiyati
175-178 
33 
Babayev N. 
Strategik boshqarish uslubiyotini 
takomillashtirish
179-182 

---

JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 5.57 
www.jmbm.uz 
VOLUME 2, ISSUE 1 (April) ISSN: 2181-3000 
Page 175 
 
MARKETINGDA STRATEGIK REJALASHTIRISHNING MOHIYATI 
 
Babayev N. 
SamISI “Marketing” kafedrasi dotsenti, i.f.n. 
 
Annotatsiya. 
Ushbu maqolada muallif tomonidan marketingda strategic 
rejalashtirish mohiyati va uning mazmuni yoritib berilgan. Qolaversa, muallif 
tomonidan marketing imkoniyatlari borasida taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.
 
Kalit so’zlar: 
marketing, strategiya, taktika, strategik rejalashtirish.
 
Strategik 
rejalashtirish-bu 
korxonaning 
missiyasi 
va 
maqsadlarini 
aniqlash,kelajakda korxona faoliyatini samarali tashkil etishni ta‟minlash uchun 
zarur bo‟ladigan resurslarni aniqlash va ularga ega bo‟lishda mahsulot 
strategiyalarini tanlash jarayonlaridir.
Strategik rejalashtirish jarayoni boshqarish yechimlarini qabul qilishda 
yordam beruvchi vosita bo‟lib hisoblanadi.Uning vazifasi tashqi muhitda sodir 
bo‟ladigan o‟zgarishlarga tegishli javob qaytarish uchun zarur bo‟ladigan 
yangiliklarni va o‟zgarishlarni ta‟minlashdir.Strategiyani rejalashtirish u yoki bu 
holdagi tezkor harakat bilan yakunlanmaydi.U korxona pozitsiyasining o‟sishi va 
mustahkamlanishini ta‟minlashga qaratilgan umumiy yo‟nalishlarni belgilash bilan 
tugaydi.
Korxonadagi hamma bo‟linmalar,ularning birga faoliyat ko‟rsatishlarini 
to‟g‟ri yo‟lga qo‟yish va baholash uchun rejalar tizimini tashkil etish zarurdir.
Strategik rejalashtirish jarayoni uni o‟zlashtirish davomida bir qator 
qiyinchiliklarga duch keladi.Asosiy qiyinchilik shundaki,dastlabki yechimlarni 
qabul qilish jarayoni tashkilotdagi vakolatlarning tarkibi bilan bog‟liqdir.Yangi 
strategiya odatda korxonadagi mavjud o‟zaro munosabatlarni o‟zgartiradi va 
korxona rahbariyati siyosatiga zid bo‟lishi mumkin.Bunga tabiiy javob-odatiy 
o‟zaro munosabatlarni va vakolatlar tarkibini o‟zgartiruvchi har qanday 
yangiliklarga qarshi kurashdir.Yana bir sezilarli muammo shundaki,strategik 
rejalashtirishning joriy qilinishi foyda olinishini ta‟minlovchi oldingi turli faoliyat 
bilan yangisi o‟rtasida ziddiyatga olib kelishi mumkin,ya‟ni tezkor rejalashtirish 
bilan korxonalarda dastlabki paytda strategik rejalashtirishning joriy qilinishiga 
tegishli na tamoyillik,na strategik fikrlashga qiziqish bo‟ladi.
Keyingi muammo shu bilan bog‟liqki,bunda korxona odatda samarali 
strategik rejalashtirishi uchun na o‟zi to‟g‟risida,na tashqi muhit to‟g‟risida 
ma‟lumotga ega bo‟ladi.Bundan tashqari ularda strategiyani ishlab chiquvchi va 
o‟zgaruvchi 
loyiq 
boshqaruvchilarning 
yo‟qligi 
bu 
masalani 
ancha 
murakkablashtiradi.
Uzoq muddatli va strategik rejalashtirish. Ularning o‟rtasidagi asosiy farqlar.
Uzoq muddatli rejalashtirishda rejalashtiruvchi sub‟ekt bo‟lib vazirliklar 
hisoblanadi.Ushbu hol bu ishlarning yetarli darajada samarali emasligidan dalolat 
beradi.Vazirliklar bu ishlar uchun yetarli imkoniyatlar, strategik ob‟ektiv 
ma‟lumotlar va vaqtga ega emas edilar.Bulardan tashqari joylardagi korxonalarning 

---

JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 5.57 
www.jmbm.uz 
VOLUME 2, ISSUE 1 (April) ISSN: 2181-3000 
Page 176 
o‟ziga hos xususiyatlarini to‟liq hisobga olmas edilar.Shu sababli rejalashtirishning 
ab‟ektivligi past bo‟lib,natijalar ham ko‟ngildagidek bo‟lmasdi.Reja «qattiq 
ko‟rsatma»sifatida shakllanardi,bunda strategik rejalashtirishning asosi bo‟lmish-
rejaning adaptivligini inkor qilinardi.Bu uzoq muddatli rejalashtirishning strategik 
rejalshtirishdan muhim,lekin asosiy farqi emas.Asosiy farqi-kelajakni talqin 
qilishda.
Uzoq muddatli rejalashtirish tizimida kelajak rivojlanishning tarixan 
shakllangan tendensiya ekstropolyatsiya aytib beriladi.Korxona rahbarlari odatda 
kelajakda faoliyat natijalari o‟tgan davrga nisbatan albatta yaxshilanadi deb 
yondashishadi va bu narsa rejaning asoslanishi bo‟lib hisoblanadi.
Strategik rejalashtirish tizimida esa kelajakda albatta o‟tgan davrga nisbatan 
yaxshi bo‟lishi kerak degan tahmin qilinmaydi.Shu sababli strategik rejalashtirishda 
korxona kelajagining tahliliga katta e‟tibor beriladi.Uning asosiy vazifasi bo‟lib 
mavjud tendensiyani o‟zgartiruvchi shart-sharoitlar,imkoniyatlarni aniqlash 
hisoblanadi.Bu tahlil raqobat kurashida korxona o‟rnining tahlili bilan to‟ldiriladi.
Strategik boshqarish evalyutsion yo‟l bilan strategik rejalashtirishdan paydo 
bo‟lgan,ya‟ni strategik rejalashtirish uning mohiyatli asosini tashkil etadi.U 
prinspial yangi strategiyalarni amalga oshirish bilan bog‟liq bo‟lgan qiyinchiliklarga 
duch kelayotgan firmalarda borgan sari katta qiziqish uyg‟otmoqda. Strategik 
boshqarishning 
mohiyatini 
kengroq tushunish 
uchun tijorat va notijorat 
korxonalarining tashkiliy «hulqi»ga e‟tiborni qaratish maqsadga muvofiqdir.Bu juda 
muhimdir. Chunki tashkiliy «hulq»stili bilan boshqarish ko‟rinishlari o‟rtasida uzviy 
bog‟liqlik bor. Tashkiliy «hulq» stili asosan ikki xil ko‟rinishda bo‟ladi:

O‟sishga asoslangan (inkrementalistli).Bunda «erishilgan»dan kelib chiqqan 
holda maqsadni qo‟yish bilan izohlanadi va mavjud (shakllangan)hulq stilidan 
minimal og‟ishga qaratilgan (korxona ichida ham,tashqi muhit bilan munosabatlarda 
ham).Bu konservativ stil bo‟lib,yirik tarmoq korxonalari bunga amal qilishadi.

Ishbilarmonlikka asoslangan. Bu o‟zgarishlarga, kelajakdagi xavflarni 
yengishga va yangi imkoniyatlarga intilish bilan izohlanadi.Bunda ko‟p sonli 
muqobil strategiyalarni ishlab chiqish va ulardan optimalini tanlab olishda 
boshqarish yechimlari keng izohlanadi.Ishbilarmonlikka asoslangan korxona 
davomiy 
o‟zgarishlar 
zanjiriga 
intiladi.Chunki 
bo‟lajak 
faoliyatining 
samaradorligini va muvaffaqiyatini shunda deb biladi.Bu agressiv stil bo‟lib, 
o‟sishga va rivojlanishga qaratilgan.Bunga faoliyat samaradorligi bevosita bozor 
sinovlari bilan bog‟liq bo‟lgan tijorat korxonalari amal qilishadi.
Strategik korxonaning maqsadi va tashqi muhit munosabatlariga bevosita 
bog‟liqdir.
Kelajakda korxonaning maqsadlariga erishishini ta‟minlovchi potensial 
strategik boshqarishning natijaviy mahsulotlaridan biri bo‟lib hisoblanadi. Bunda 
kirish elementlari: hom-ashyo,moliyaviy va odamlar resurisi, ma‟lumotlar:chiqish 
elementlari:ishlab chiqarilgan mahsulot, ko‟rsatilgan xizmatlar, ijtimoiy hulq-atvor 
qoidalaridir. 

---

JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 5.57 
www.jmbm.uz 
VOLUME 2, ISSUE 1 (April) ISSN: 2181-3000 
Page 177 
Strategik boshqarishning yana bir mahsuloti bo‟lib tashqi muhitda sodir 
bo‟ladigan o‟zgarishlarga korxonaning sezgirligini ta‟minlovchi ichki tuzilma va 
tashkiliy o‟zgarishlar hisoblanadi.
Shunday qilib strategik boshqarish faoliyati strategik nuqtai nazarlarni
ta‟minlashga yo‟natilgan,u esa o‟z navbatida o‟zgaruvchan sharoitlarda 
korxonaning uzoq muddatli faoliyat ko‟rsatishini ta‟minlaydi.
Tijorat korxonasida strategik muammolar bilan shug‟ullanuvchi
rahbar 
doimiy foyda potensialini ta‟minlaydi.Uning vazifalari quyidagilardan iborat:

korxornada strategik o‟zgarishlarni amalga oshirish;

strategik o‟zgarishlarga olib keluvchi tashkiliy arxitektonikani
ishlab chiqish;

strategik o‟zgarishlarni amalga oshiruvchi kadrlarni tanlash va
tarbiyalash.
Strategik boshqarishdan farqli ravishda tezkor boshqarish korxona
maqsadlariga erishish uchun mavjud bo‟lgan strategik pozitsiyadan foydalanish 
bilan shug‟ullanadi. Tijorat korxonasida tezkor boshqarish masalalari bilan 
shug‟ullanuvchi rahbar firma potensialini real foydaga aylantirilishi lozim.Uning 
vazifalari quyidagilar iborat:

umumiy tezkor masalalarni aniqlash;

moyillik,koordinatsiya hamda bo‟linma rahbarlari va ijrochilarni
nazorat 
qilish.
Tijorat korxonalarni boshqarish tizimi biri ikkinchisini
to‟ldiruvchi ikkita 
boshqarish faoliyatini o‟z ichiga oladi-strategik boshqarish (korxonaning 
kelajakdagi potensialini rivojldanishi bilan bog‟liq) va tezkor boshqarish (mavjud 
potensialni foydaga aylantirish bilan bog‟liq).Strategik boshqarish tadbirkorlik 
tashkiliy «hulq»ni talab qiladi, tezkor boshqarish esa o‟sish «hulq»ga asoslanadi.
Strategik boshqarish tizimi biri ikkinchisini to‟ldiruvchi ikkita
kichik tizimdan 
iborat. 
1. Korxona strategiyasini tahlil etish va rejalashtirish;
2. Real vaqt mashtabida strategik muammolarni boshqarish.