| 2. Təbiət, yaxud elm və hissiyyat (empirik idrak) yolu: Bu da öz növbəsində üç hissəyə bölünür:
a) Dünyaya hakim qayda-qanunlar və nizam-intizamla.
b) Məxluqları öz yoluna vadar edən xüsusi hidayətlə.
v) Aləmin yaranması ilə.
3. Əqli (rasional idrak), yaxud məntiqi və fəlsəfi yol: Bu yolun çətin olmasına baxmayaraq, onu ötüb-keçmək, başa düşmək və başa salmaq üçün çoxlu müqəddimələrə ehtiyac duyulsa da, o Allahı tanımaq və Ona mərifət üçün ən gözəl və ən möhkəm vasitədir.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu yolların hər biri müəyyən baxımdan digərindən üstündür: Qəlb və fitrət yolu fərdi baxımdan ən mükəmməl yoldur; yəni hər bir insan üçün ən gözəl, ən ləzzətli və ən təsirli yol qəlb vasitəsilə Allaha mərifət bəsləməkdir. Lakin onun elmi bir məsələ olaraq hamıya öyrədilməsi qeyri-mümkündür. Hissi və elmi mütaliələr vasitəsilə yaradılışı tanımaq ümumi xarakter daşıyır. Bu yol sadəlik və aydınlıq baxımından ən yaxşı yoldur. Bu yol bizi təbiəti idarə edən tədbirçinin, elm və hikmət sahibinin qüdrətli bir varlıq olmasına etiqadlı edir. Lakin bəşər cəmiyyətinin hissi elmləri bu qüdrətli varlığın Allah olub-olmadığını isbat etməkdə acizdir. Əql yolu isə insanı müsbət və məntiqi bir elm vasitəsilə Allaha çatdırır.1
***
SUAL 3: Allahı yaxşı tanımaq üçün nə etməliyik?
Allahı yaxşı tanımaq üçün aşağıdakı incə-nöqtələrə diqqət yetirmək zəruridir:
İnsanın Allah-taalaya münasibətdə elmini ümumi şəkildə iki hissəyə bölmək olar:
Dostları ilə paylaş: |
