Jurnalistika standartları

ŞTATDANKƏNAR MÜXBİRLƏR (FRİLANSERLƏR)

“Azadlıq/Azad Avropa Radiosu”nun ştatlı əməkdaşları kimi, ştatdankənar əməkdaşları da “1-ci bölüm -Ümumi siyasət”də əksini tapan (Section 1 – General Policies) kodeksə və digər qaydalara əməl etmək üçün var qüvvəsini əsirgəməməlidir. Bu etik və peşəkar qaydaların pozulması bizim şirkətlə əmək müqavilələrinin və münasibətlərin kəsilməsinə gətirib çıxara bilər.

UŞAQLAR VƏ YENİYETMƏLƏR       

Yetkinlik yaşına çatmayanlardan (bir qayda olaraq, 18 yaşını tamamlamayanlar nəzərdə tutulur) söz açan materiallar ayrıca diqqət tələb edir. Jurnalist etikası bizdən tələb edir ki, yetkinlik yaşına çatmayanları özlərinin fərqinə varmadığı təhlükələrdən qoruyaq. Bəzi hallarda yetkinlik yaşına çatmayanlardan müsahibə götürmək, onların foto və ya videoçəkilişini gerçəkləşdirməkdən ötrü ata-ana, yaxud qəyyumlarından icazə almaq hətta qanuni borcumuzdur.

Əməl edəcəyimiz qaydalar bunlardır:

Olayı qaçırmamaq üçün fotomüxbir öncə fotonu çəkib, bu fotoşəklin dərcinə daha sonra valideyn və ya qəyyumdan yazılı icazə xahiş edə bilər. Söhbət uşağın sifətinin aydın sezildiyi fotolardan gedir. Yazılı icazəsiz uşağın yanılmadan tanınacağı fotonu biz dərc etmirik. İstisna hallar aşağıda göstərilir:

• 
  Fotodakı uşaq hərgünkü və ziyansız olaylara, tutalım, ictimai tədbirə qatılaraq, kollkektivin bir hissəsi kimi çıxış edirsə, valideyn və ya qəyyumlardan icazə tələb olunmur. Yetkinlik yaşına çatmayan rəsmi şəkildə açıq çıxış edəndə də valideyn və ya qəyyumlardan icazə almaq vacib deyil.
  
• 
  Foto, yaxud video çəkilişlərdə uşağın kürəyi düşübsə, kadrda üzü görünmürsə və ya çəkilişin arxa planında olduğundan onu üzdən tanımaq çox çətinsə, icazə tələb edilmir.
  
• 
  Yuxarı yaşlı (15-18 yaşlı) yeniyetmələrdən həssas mövzulara toxunmayan müsahibə alarkən, valideyn və ya qəyyumlardan icazə tələb edilmir.
  
• 
  Yeniyetmələrin foto və video görüntüləri 3-cü tərəflə (tutalım, foto agentliyi ilə (bax “Fotoşəkillər və müəllif hüququ”na) müqavilə əsasında “Azadlıq/Azad Avropa Radiosu” redaksiyasına təqdim edilibsə, valideyn və ya qəyyumlardan icazə almaq məcburi deyil.
  
• 
  Umutmayın ki, məktəblərdəki (istər dövlətə məxsus, istərsə özəl məktəblərdə) hər hansı olay ictimai olay sayılmaz və onların çəkilişinə şagirdlərin valideyn, yaxud qəyyumlarından mütləq icazə almaq lazımdır. Bir qayda olaraq, məktəb ərazisindəki hər hansı jurnalist işinə - müsahibəyə, foto və ya video çəkilişlərinə məktəb rəhbərliyinin icazəsi də tələb olunur. Yalnız bu hallarda - tutalım, yanğın, yaxud teror aktı baş verən zaman məktəbdən qaynar reportaj hazırlarkən və şagirdlərin valideynlərinə və ya məktəb rəhbərliyinə üz tutub çəkilişə icazə almağa jurnalistlərin, sadəcə, vaxtı yoxdursa, həmin ümumi qaydadan istisna mümkündür.
  

Biz imkan daxilində uşaqların və ailələrinin özəl yaşam sirriylə bağlı hüuqlarını qorumağa çalışmalıyıq. Unutmayın ki, ayrı-ayrı ölkələrdə yetkinlik yaşına çatmayanların hüquqları haqında qanunlar bir-birindən fərqlənir. Reportaj üçün zəruri deyilsə, uşağın oxuduğu məktəbin ad və ya nömrəsi, yaxud o uşağın yaşadığı rayon və ya küçənin adı kimi ayrıntıları açıqlamaq olmaz. Yadda saxlayın ki, pisniyyətli “böyüklər” görüntüsü KİV-də yayılan uşağa hücum çəkə, çap mterialındakı bilgilərə dayanaraq, onu tapmağa çalışa bilərlər.

Yetkinlik yaşına çatmayanların özəl yaşam sirrinin qorunması internetə də şamil edilir. Sosial şəbəkədə açıqlanması uşağa ziyan verəcək məlumat yerləşdiribsə, biz çap materiallarımızda nə o uşağın gerçək adını, nə də internet ləqəbini – “nik”ini göstərmirik. Sosial şəbəkədən yararlanıb uşaqla bağlantı qurmaq və ya internet vasitəsilə müsahibə götürməkdən ötrü onun valideynlərindən icazə almalıyıq. Gerçək dünyadakı qaydalara internetdə də əməl edirik.

Uşaqlara qarşı zorakılıq, yeniyetmə seksi, uşaq fahişəliyi, zorlama, HİV-ə yoluxma və digər bənzər mövzulara aid süjetlər uşağın özəl yaşam sirrinin qorunması baxımından özəlliklə həsas yanaşma tələb edir. Yetkinlik yaşına çatmayan şəxs öz üzünü və adını gizlətmədən jurnalistlə açıq danışığa hazır olsa da, bilmək vacibdir ki, o belə davranışın mümkün neqativ nəticələrini sonadək anlamaya bilər. Belə süjetlərin hamısında biz uşağın kimliyini gizlədirik: onun foto və videogörüntüdəki sifətini mütləq tanınmaz şəklə salmaq, tutalım, “torlamaq”, adını ləqəblə əvəzləmək vacib şərtdir (bax: ANONİMLİK VƏ LƏQƏBLƏR). Uşağın ata-anası və ya qəyyumu uşaqla müsahibəyə və ya onun çəkilməsinə icazə verdiyi hallarda da eynilə davranırıq.

Biz heç vaxt seksual qızışdırıcı pozalı uşaq görüntülərindən istifadə etmirik. Tək istisna var – belə görüntü xəbər süjeti üçün olmazsa-olmaz sayılacaqsa. Bu halda da uşağın kimliyi gizlədilir və görüntünün çapına, yaxud translyasiyasına supervizordan mütləq icazə istənir.

Yetkinlik yaşına çatmayanlardan müsahibə, onların foto və videoçəklişi, uşaqlara dair jurnalist materialına bu və ya digər məlumatın artırılıb-artırılmamasıyla bağlı hər hansı şübhəniz varsa, supervizorla məsləhətləşin.