Juviviscens

null

lo modo possit enucleari , quin

de motu Iocali tractetur , deque rartfa*

ctiene, & alterations has tra dissiculta*

tespaucisenodarejuxta Democritum ;

volo,& tandem ^»

de cohribw sententiam ex atcmorum

mixtione clicitam aperirc probareque

tentabo,

D £ F INITIOHU.

I. Motus local is , estactu? entisin

potentia, proutinpotentia» inordine

ad locum ,velspatium.

II. Rarefactio, est acquisitto ma»

jorisextensionis, veloccupatio majoris

loci intrinseci, ut (i palmus solidus

txtendarur induospalmos solidos.

III. Condensatio, est restrictio corporis

ad minorem locum , ut si palmu*

solidus restringatur in semipalmum

solidum.

IV. Figura regularis , est ea quæ

kteribus sequalibwconstat, vel cuju*

omnes
374 Depinit tones

omnes partesæqualiter distant a centro,

ut in circulo contingit.

V. Figura irregularis , est ea cuju*

latera sunt inæqualia , vel cujus pastes

inæqualiter distant a centro.

V I. Gravitas est virtus motrix des

orsum tantum: levitas est virtus motrix

sursum tantum ; hæc autem particula

tantum diligenter notanda.

VII. Rarefactio improprie dicta,

est occupatio majoris loci ob immixtionem

alterius corporis , vel partium

dispersionum , ut palmus aquæ addito

palmo aeris occupabit duos palmosv

& pulvis dispejsus totum cubiculum

implet,collectus veropugno coercetur.

.VIII. Densum illud estquodpau- v

cissimos habet poros , vel quod nullos,

vel quod habet paucos eosque angu*

stissimos. Rarum e contra quod multos

eosque latos , & patentes.

IX. Lux, & lumen idem sunt

apudme : quæ vocabula magna religione

ab aliis distingui authoribus notum

est. ^

P r i i» c I P 1 'A,

I. Omne agens debet continere efsectum

suum, vel formaliter, vel eminenter

, hoc est , debet habere vel eam

qualitatem, quam producit, relaliquam

375

q u am, quæ sitpræstantiæcujusdamordinisque

universals, sod scecundi.

II. Gravitas, & levitas sunt contra*

ria.

III. Motus,!ocus,tempus,suntanaloga.

hoc est, proportionalia, nullaenim

est pars motus, cui parsspatii'temporisque

non respondent.

IV. Mobilia , quæ naturaliterrooventur,

ad locum quem appetunt illuc

tendunt, qua sieri potestbrevissime, 8c

facillime , natura enim compendiofa

est»suaqueperlineasbrevjssimas omnia

movet.

V. Non datur vacuum in natural

VI. Non datur penctrr.tio naturalisi

hoc est , ut duo corpora in eodem loco

esse possint.

VII. Natura, si non interturbetur

insuisoperibus, ordinis est obscrvantissima^

opusenim naturæ opus intelligeptiæ,

princeps vero intelligentiæ sco>

pusestordo.

VIII. Non danturmotus in instanti

metaphysico i sive in illo quod respon- '

det puncto mathematico, atque hoc

principium non modo He mctu locali , verum

etiam de alteratione propric diEla, ubi

frxsertim datur reaBio , efi inteliigendum,

376

PkiNcrpi^

IX. Inclinatio ad locum deorsunl

æqualisest residential ad motum fur*

sum.

X. Si aliquibus delati» differat aliquod

nondelatum,non delatum in con<

trariam serri putabitur. EJl preposttit

y 4.perjpe8iv

XI. Æqua magnitudine corpora,

sunt quælocareplentæqua. ERprimum

frincip'utm traftatus Euclidis dt Uvi , &

fmdistso , culus fragmentum vidi

ab Jo : Hervagio editum anno 1546.

Basileæ.

Xil . Motus communes non funt

sensibiles.

XIII. Agens necessarium, omnibus

ad agendum prærequisitis , necessario

agit.

X'lV. Totumhoc universum a Deo

creatumestplenom, eaqueinstructum

quantitate,quæ toti,singulisque corpot

ribus sussiceret.

XV. Corpora pro varia suarum paw

tiumcontemperationeeitiguntdiversis

' mode esse in loco , utpatet in metallis

fusis, &solidis,inluto& terra sicca, in

glacie & aqua fluente actu.

XV I. Si non datur condensatio ,

neque etiam dabitur raresactio , & si

non datur raresactio, neque etiam con-<

densatio,,
377

dsnsatio, &unohorumadmisso, aliud

scqui nfecesse est,

XVII. Res omnes visibiles sub angulis

tantumpercipiuntur, quosemissisa.

seradiis constituunt in oculo, 2c

quo ampliores suntanguli, eo-majusvideturobjectum

, quominores, mi- '

nus &c. Eudides in op this ita pronuntU'

vit, nisi quod ab oculo emissiones sieri,

non autem abobjecto fahulabatur,

PoSTULATA.

I. Statuimus quolibet motu dato,

posse dari velociorem.

II. Supponimut quod experientia

manisestum etiam ,dari impetum.

III. Qualibet data linea potest dari

major,& qualibet data sigura potest dari

major.

IV. Cmcedatttr dari colores realer,

nonautem apparentes tantum.

C A P U T. I.

DE MOTU LOG A LI

A TO MORUE

H

Ic quantum fat est ad Demo*

crjti doctrinam percipiendam

brevissimemeexpedio : consistit

autem dissicultas , quod in
378

D ISP UT A T. III.

aromorum opinione successio perfecta

negaridebet, alioqui motureritdivisibilis

in insinitum , acproinde stabilitis

in continuo atomis , iisdem dissicultatibus

jactabimur, quæ Peripatetics

absorbent , neque quidquam a nobis

erit factum , cum fpatium , 8c motus

lint analoga, exprinc. 3.

Proposi tio X LI I,

Qttamvis admits1 debeat'gravitas , &

levitas popularts , nihilominus tAmen

non datur gravitas n'quc levitafsiriBt,

& philofophies di'da,

/'•, Ontendebat superius Abderites no-

"' ster , aerem neque levem , neque

gravem csse , quæ ipsi etiam inesset in-

' differentia, quamvis'alia corpora gravia

forent , vol leria:-nunc omnibus na

turæ coiporibus eadem immunitas a

gravitate , & levitate proprie dicta con -

cede nda est, &

Probatur/,n»zo, gravitas est virtus

motrix deorfum tantum, levitis virtus

motrix sursum tantum , sednullum est

corpus, quod naturaliter non habeat

alias lationes , ergo nullum corpus gra ,

veestvelleve proprie loquendo, ma
379

jor a neminenqgatur , cum sit desinitio

legitima: probatur minor.

Primo , in pyrobolis rotatis , ignis

nullo impetu sibi exterius impresso

movetur circularites aseipso, sed motus

circularis est compositus ex omni

bus lationibus, parsenim circujiquædam

ascendic , alia descendit,serunturque

in transversum aliæ , ergo ignis

habet vim se se movendi per omnes lationes,

unde neque gravis est, neque

levis est simpliciter.'

Respondit primæ notæ philosophus ,

huncmotum esse disectum ab arte, ne

que de natura rerum ab artisicialibus

deducenda argumenta, cum ars naturæ

proprietatibus ccecisque impetibus sbutatur

, ut naturæ qui oblique ventura

sibi contrarium excipiunt , illoquc ad

institutam navigationem promovendam

uti norunt.Sed contra.

Ars dirigit naturam tantum iergo nihil

naturae addit.temperat enim moderaturque

ejus vires , neque unquam

nautica contraria vento utipotest , sed

tantum lateralibu's , & obliquis : 8c

quamvis medicus arte maxima medicamentum

calidum componat,illo fane

refrigerabit nunquam : hie autem

ignis a sigura tantum extrinseca deter*

minatus
380

3?o. DtspUTATie III.

minatus circulariter Fertur, determina*

tio autemestconditio extrinseca , quæ

supponit virtutem in subjecto,ut calcar

vim currendi in equo.

Probatur/mWo, ex p. r. Causa prin*

eipalisdebet continere effectum suum

,w/ formatter, rWeminenter, sed ignis

est causa hujus lationisi»rgodebetillarri

continere vel formaliter , veleminenter,

undelevis non est simpliciter, quia

levitas est virtus motrix sursum tantum.

Probaturf/n/o. Omne corpus naturaleest

productivum impetus, ergo

ftullum corpus naturale est grave , vel .

leve; Psobatur'antecedens inductione :

terra enim,veMaxum,autlignum deor*

sum cadens colligit impetum , secun

dum quem auget molum ; hinc varie

subjects h'gnaatteruntur, prodistantia

casus, & quod deed if. pondere repara*

turimpetu,quiponderiæquivalet. Si

enim corpus grave cadens e spatiocu*

bitdrum sex, frangitafferem, qui habet

reststentiam , ut tria , illud idem decidens

ex alto in distantia cubitorum

viginti , franget asserem , qui habebit

aesistentiam ut novem circiter, hac vero

de re possut exacts institui regulæ, quia

licet corpora differenter expromat im

pulsion
381

pulsioneminsubjectammateriam, tamen

æqualibus

mometisperae- o

retanquaper iiw

aneserutur:hinc

Galilæus, 1. de

motu , hanc has

betpropos. qua

momenta impetusi

quæ mobile,

colligit.explicat.

Si aliquod mohik

des&dat, atuila

quhtissuajpatia

in tcmporibus oeqttalibus

ftraBa,

ta inter fi rttinet

j rationem, quam

j bahet numeri im ,

pares ab unitate

conscjuentes.Smt

quatuor teporis

, part es notatæ in-

: lioea AB,quibus £. .

mobile O , des»

I cendit per Iinea

E C D,primæpar-

I titemporis respondet

spatium

' 1. secundæ parti

temporis ipatiu

F

A

I*.

%..

t
382 DlSPUT AT. III.'

y.atq; ita secundum istam motus accre*

tionem mobile fuum motum accelerat.

Hæc tamen an ita sese habeant,videfcimus

in Theorica militari, lib* i. sed

enimcertissimumest, velociorem esse

motuminsine,quaminprincipio, pro

mobilibusdescendentibus; quod medio

impellenti assignare incrementum mihi

penc ridiculum videtur, cu aeris im*

becillitas,& ad divisionem inditserentia

id abutide resellat : superest igitur,ut di*

catur mobilia impetu colligere. De aqua

pariter,aere,&igne,dubiu non est, quin

non impetu coliigant modo, veru etiam

in al iis producant. U t patet in tormento

bellico , aliiique insinitis , tum naturæ,

tumartis experimentis. Omne itaque

corpus naturale est productivum impe

tus, tjttod nntictdens proiandum.

' Ad consequentiam accedo, ergo nul-

Ium corpus naturale estgrave, in rigore

loquendo , frobatur , quia impetus est

qualitas mo'trixin omnem locum, &

peromnemlationem, prout determinatur

ab extrinscco , ergo omne id ,

quod illam qualitatem poterit produ

cer, neque grave erit,nequeleve : nam,

capaxesset virtutis motricis amplioris,

ac proinde levitas aut gravitas essent

frustra, deinde sibi esset contrarium,

pro
383

producendoidquod'fuæ qualitati connatucali

vim afferret , ergo productivum

impetus, neque grave est, neque,

]eveformaliter, exprinc. 1.

Consirmatur propositio: sublato uno

cqntrariorum, tollitur etiam illud , metnphyjtceloquendo,

sed non daturlevitas,

ergo neque gravitas ejus contrarium ,

exp. z- Probat-ur minor-, si levitas esset

ir.aliquo,esset tanrum ratione dementi

prædominantis , mixra enim , ut ait

Aristoteles; moventu r ad motum de

menti prædominantis:sed nuilum mixtum

moverurfursum,quamvis in mul*

' tis prædominetur ignis, ergo ignis non

est levis i ac proinde neque ullum mix*

tum : piper , 8c euphorbium habent

ignem prædominantem , cur ergo deorfumparivelocitateserunturacplumbum

, nee pariter carbones accensi vo

lant? Cur canis venenati morsusrabidusaspuma

igneasit, quæ tamen deorsum

cadit ? cum ergo nuilum corpus

naturaliter sursum seratur , sequitur

nuilum esse leve simpliciter , ergo ne

que grave.

Dices, vapores ascendere , 8c ignem.

Re/p. ascensum vaporum ideo sieri,

quia aqua ut sic dilatata rarefactaque

exigit auipliori loco diffundi , unde la

384

DlSPUT AT. III.

titudinemmediiquærit , taiidtu ergo

in altum abit, quamdiu reflcctio radiorurq

solis favetejuscursui : ut autem

maxima sit hæcreflectioi-i.millia*

fianonexcedit , ut demonstrant ii ,qui

deatomosph^raircfractionibuscoelcstibus,

crepusculisquedisputarunt.Jgnis

autem necessarioex ratione diiTolutio*

•nis, debet cuspidem piramidalem efformare,

quia punctum persectæ dissolutionis

debet distare ab ultima supersicie

pcrfecti mixt't : est: autem mixtum

persectum candela, flamma vero est

.mixtumimpersectum,amixtoortum, •

vi ignis; tendens ad dissolutionem, quæ

sit, cumincuspideflammæseseexplicant,&

expediunt ab aliis ignei spiritus,

quæ vindicatio cum sensim siat , ideo

neceesseestflammam ita esibrraari , un-.

de nulla ratione probat hoc exemplum.

ignemeffelevemphilosophice, &stricte

loquendo.

Dices, cur igitur font quædam cor<.

pora quæ perpetuo deorsum seruntur?

Rejpondet, determinari ab extrinseco •

adillumr motum deorsum, anaturali

scilicet mundi constitutione, quæ exigit

, ut ea quæ partium suarum dispersione

gaudent ,. amplumque spatium

amant , serantur ad- circumserentiam.

orbis
385

oftis , locum nempe capacissimum i

quæ vero stringi angique cupiunt , De

que suas partes ita dispergi patiuntur,

angustias medii sibi deposcunt, ubi

collectior locus Cax inclinationifavet i

quo vero collectiores; strictioresque

mat mixti vel element! partes , eo ma''

gis ad centrum foriappetiti quemappetitum

vulgusgravitatem, pondusque

vocat, a qua appellatione non recedam,

dummodo dt r»constet, scilicet, non

dari in illis corporibus virtutem mo*

tricem deorfum tantum , sed dari virtu

tem in omnem locum , 8cpe^omneslineasmotricem,

proutabextrinsecodeterminabitur.

Determinantautem quinma

. Primo mundi constitutio ordoque,

quicumnilaliud sit, quam natura

quædam universalis, sit ut leges natura:

in age n do serves , quaremotus a natu

ra præcise determinati , sunt simplices,

& ex princip. 4. brevissimi,hoc est,perpendiculares

, vel circulares , ut in coelis.

Secundo movens aliquod per directionem

cursus, ut insclopis, &tclis,

quæ manu jaciuntur.TVmospatium in

termedium per retusionem, stupefaction

nem, 8c refractionem , de quibus m

Theorica militari,lib. i.Theor.7-£l»*i'-

to corpus occurrens, & transitum im#

r peJiena

386 D I SPUT AT. III.

pediens , si sit sudum,solidum, unitumque

per reflectionem , de qua Ibid.

Theor. 5. arena enim verbi gratia, reflectendi

globum capax non est,sed potiusretundendi.

Quinto mobilis ipsius

compaginatio, sigura, & pondus per

receptionem, & implantationem impe

tus pertinaciorem : sunt enim quædam.

corpora impetui minus apta : sic charta

non æque projici potest ,ac lapis: sigura

vero determinat etiam impetum,ut pa*

tet in projectis volutatis: si enim circularcm

lapidem per planum directa

volutationeprojicias , in sinecursus efformabit

lineam turbinatam. Ds implantatione,

& concentratione impe

tus, egiTheor.j.lib.iatquehæcg'ai»-

tjue , mundi ordo, mobilis status,corpus

occurrens , spatium , & movens, impetum

determinant. Undeest maxima in

ter motus animalium, & inan.imatos

rum differentia , animal enim determicaturab

intrinseco ad motum , ab extrinseco

autem alia mixta.

Ex quibusprobabilesecimus , quod

quamvis ckturgr.avkas)& levitas. ad

vulgi sensum , nihilominus tamen non

daturin rigore philosophico,

mocriti placitum irat offer eniem.

Pro
387

Phopositio XLIII.

Motus localti, est en tit as permanent,

totasinml in natura, &succefeiva in

comntaiione, cujus causa pndullrix est

Jolus impetus,

U Icpotius annoto opiniones atomorum

doctrinamconsequentcs, qua

ut eas fuse persequi velim : pro hac

propositionisprimaparte, quæ necessarioadmitti

debet ab his, quiatqpiis

patrocinantur,

Observo qu4moye!Te,qvis abstrahunt

ab omni reali extrinseco , numerum ,

dimcnfionem , motum, 8c duratiomm ;

numeri sunt merum opus intelkctus,

omnesenimintelligimusinDei insinitate

, qua tamen mhll est iimplicius ,

autmagis numeri expers. Dimertsiories

mathematicæ abstrahunt ab omnispatio

reali, intellectus enim in spatiis

imaginariis dimetietur , & delineabit

Archimedis,Pappique inventa. Tem* .

pusautemrealiter sumptum, nihil est

aliud, quamipseaw»w , quatenus habet

partes priores , & posteriores; formaliter

vero dura! to abstrahit ab omni

motu, cum etiam si qm'cscant cadi , 8c

omnbmotus, anima immortalis per-

R 2 durab'vt

388 De Atoms

durabit : 'Motut pariter ab omni spat:o

abstrahit , etiamsi enim sieret in vacuo,

cssetsuccessivus.Ex quibus paret quan

ta sit analogia inter ista , ut diximus,

princip. 3. spatium est divisible in insinitum

extrinsece, & mathematice,ut

supra diximus , non autem physice ,

pariter etiam tempus , & motus. His

positis primaparspropofitionis,

Probatur primo , ut se habet Ipatium

rcale, ira& motusrealis,exprinc. 3. sed

'in spatio reali sunt atomi, ergo &in

motu erunt atomi , fed atomi motus

rionpolsuntsingianimcquinintelligatMTtotx

(imu\,irgodaturrr,Hustotussii

mul, qui tamen eritsuccessivus in connotatione,

seu extrinsece penes spatium

mathematicum. Sit, exempli gratia,

,atomus motus A B. atomus spstii

-C D, virtus ilia A Best tota sim'ul

, sed desert tamen mobile per spa-

'tiumCD successive, sicuti quispiam

orator habet integrum conceptumtotum

simul ,'iltum tamen successive tantumpromit,

atque itailli atomomotus

A —li.~ B respondebit præersespa-

; tium C_ —D atomus integra , qua elapsa,

si impetus rr.agis vigeati piouna

atomorestituet duasaut tres , deinde

pro tribus, quatuor vel quinque , dum

tandem
389

tandem fatiscens impetus forcunditatis

erit minoris : sit autem ilk multiplicatioatomorum,

aut intensio motus per

ordinationem hanc atomorum in eadem

parte, utexplicabimus.cum ds alteratione

erit sermo.

Pvobaxur sec ut.do : illud non potest

existere,cujusnullaparsexistit,sedmotussuccessivi

intrinsece nullapars existit,

omnes enim sunt priores , & posteriores,

& nullaest præsens, ergo motus

successivus intrinsece est impossibilis.

Scio responderi ab adversariis^7»swm-,

sed qui potest eapere capiat, pauci enim

intelligunt hunc fluxum existentem.

Probatur

lis physice in insinitum.tot eruntpartes

motus tardi, quot velocis; at duoepa.rtes

velocis coexiitunt uni motus tardi, ergo

velista eritpermanens cum cxistat in

duobus temporibus, vel omnes motus

sunt stquales, aut in velocitate, & tardi*

tate contra experientiam.

Respondent primo , esse partes mo»

tus tardi permanentes fluenteri quasi

dicerem , canem esse rationabilem irra»

tionabiiiter, mustum esse humidum.

siccomodo.

ReCp-secundoaMi , omnes motus esse

æquales in velocitate, difierre autem

390 DlSPUTAT. III.

quod in tardis idemtidem mobilequi;

escat ,in velocibus vcro pauciores lint

paufæ, minusque diutumæ : Centra,

eo enim puncto quo quiescit mobile,

velidfacit desectu virtutis , velspatii,

sed spatium est uniforme, virtus autem

adest , ergo non quiescit, agens enim

necestarium, omnibus ad agendum requisitis,

necessarioagit,exp. i j.

Consirmatur tandem propositio De*

mocriti , facile enim explicantwr omnes

proprietates motus i front succtjsio

in connotatione ad spatium matheroasicumdivisibile

in insinitu extrirrsece ,

ita & motus penes connotatum est

divisibiKsiniTisinitami/ecanrforesem<»

explicatur quod plures atomi impetus

sint simul in eadem atomo mobilis, vel

quodfortioTunaadsitaliqua , utroque

enim modo dici poffet , sed multiplicatio

atomorum mihi videtur Democrito

potius adserfbenda, quam specierum

tata varietas in atomis; 3 ttirdhai, quod

pauciores sint atomi, vel major medii

resistentia : 4. rcgu,\wr\tMy

/;»)sumiturabe!Ctrinsecbdirigente , &

, determinante:j\ ctmfarabHitai a spatio

mathematico, 6.contrarht

a termino ad quem, See.

'Huressane hie dissicultates tollendæ
391

dæ essent , ut i . de generatione atomo-i

rum. a. de foecunditate, & multiplicatione

ipsarum.}. an dentur diverse speciei?

4. an possit dari atomus inessicax,

hoc ell , qua non moveat ? c. an possit

dari motus uniformiterdifformis ? 6.

an detur quies inter movendum ? 7. de

interim atomoruro, &c.

R. adprimum , gencrari atomos ab

impetu , impetum autem a forma sub

stantial! , quæ est principium motus.

R. ad secundum, foecunditatemsoqui

numerorum naturam , & multiplicari

, ut hydræ Herculis capita , quando

intenditur motus, imo omnis generis

multiplicationemsequiturhæc fæcunditas,

ita ut non modoper imparcs nu»

meros , verum etiara per qurdratos , 8c

cubossepemultiplicetur.

R. ad tertium, effeprobIema,inc!inatad

negativam Democritus, utpote

inutilem illam specierum multiplicationem

censens.

R. ad quartum , non posse dari , sed

impetum essicacem distinguiab incsticaci

, quod impetus essicax producat atomos

motus , incssicax vero sit sterilis.

R. ad quint um,adsensum dari posse

moum uniformiter difformem , non

autem stride loquendo , quia est sem

R4 P«
392De A TOM is.'

peraliqoodspatium , per qupdmotu*

estæquilis& uniforrois, idque necessarioatomorum

naturam sequitur.

R. adsextum, non dari quietes in

moru, obrationem supraallatam.

R. ad septimum , interire atomos,

quod s.ilicet cursusuo paracto.vel pr£-

pedito, detento'quie.siatim fatiicant, nequeulterio'rem

vim a causa productrice

obtinuerunt. Essentetiam alixplu-

. rimæ gravissimæquæstiones , quasfusiusproscqui

nolo necvacat.

Secimda pars propofitioiris, imperum

esseunicain vim motricem ,f.n'betur,

quia ca posita , rcliquæsunt in'utileS