K. Turg‘unboyev, M. Tolipov, I. Oxunov

Mentalitet-bu  shaxs  yoki  ijtimoiy  guruhning  dunyoni  muayyan  obrazda  qabul  qilish,  his 

qilish  va  unda  tafakkur  yuritishini  ichiga  oluvchi  individual  va  jamoa  ongining  darajasidir. 

Mentalitet shu halqning uzoq tarixiy rivojlanishi natijasida shakllanadi va milliy harakter, iqtisodiy 

va ijtimoiy xulq atvorning milliy modelini belgilab beradi. 

Mentalitet shaxsning ijtimoiylashuv jarayonida muhim o‘rin tutadi, chunki u ijtimoiy axborot 

tashuvchisi hisoblanadi. Ijtimoiy axborot bu holatda 3 asosiy guruhda bo‘ladi: 

-ishlab chiqarish quroli va mehnatning jamoat natijalari; 

-ob’ektiv ijtimoiy munosabatlar; 

-til. 

Mentalitet  ijtimoiy  axborotning  o‘ziga  xos  qismi  sifatida  o‘zining  uzatish  kanallariga  ega. 

Ular  orasida  eng  asosiylari  tabiiy  muhit,  mumtoz,  va  boshqa  keng  tarqalgan  matnlar,  til 

strukturalari,  kundalik  yumushlar  hisoblanadi.  Hozirgi  kunda  fanda  mentalitet  tushunchasi  tor  va 

keng ma’nolarda tushuniladi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mentalitet tushunchasini fanda ijtimoiy psixologik kategoriya sifatida qaraladi. Bu bejiz emas. 

Chunki,  unda  milliy  psixologik  xususiyatlari  o‘z  ifodasini  topgan  bo‘lib,  bu  xususiyatlar  mazkur 

halq, elatlarning bevosita faoliyatlariga ham ta’sir ko‘rsatadi. 

Bular o‘z navbatida: faoliyatning milliy o‘ziga xosligi, inson hislatlarining milliy hususiyati, 

ahloqiy hislatlarning milliy o‘ziga xosligida namoyon bo‘ladi. 

Milliy  xislatlar  shakllanishining  asosi-milliy,  tarixiy,  madaniy,  diniy,  axloqiy  qadriyatlar 

hisoblanadi.  Ularning  saqlanishi,  keyingi  avlodlarga  uzatilishidagi  vosita  esa  milliy  odat  va 

an’analardir. 

O‘zbek  mentalitetining  muhim  hususiyatlaridan  biri  maxsus  ijtimoiy  tuzilma  bo‘lgan 

mahallaning  mavjudligidir.  Zotan,  mahalla  mikrotizim  bo‘lib,  unda  axloqiy  tamoyil  va  qoidalarga 

amal  qilish,  marosim  va  jamoat  faoliyatining  boshqa  turlarida  ishtirok  etish  orqali  shaxsning 

ijtimoiylashuvi usullari shakllanadi. 

Boshqacha aytganda mahalla ijtimoiylashuvning ta’sirli mexanizmi hisoblanadi. Chunki unda: 

-har bir inson amal qilishi kerak bo‘lgan muayyan axloqiy qonunlar ishlab turadi; 

-muomala bir qator axloqiy tamoyillarga asoslanadi; 

Mentalitet(_keng ma’noda) dunyoqarash jamiyat ongi, jamiyatning 

umumiy aqliy taraqqiyoti 

 

Jamiyat ongi 

Ixtisoslashgan (ilmiy ong)  

Ommaviy ong 

Ommaviy fikr,  

Ommaviy kayfiyat 

Ong elementlari: 

kongnitiv, Hissiy, aqliy