Kadizadeliler

KAFİ

Daha çok hasîb mânasında kullanılan Allah'ın isimlerinden bîri.⁴⁹⁶

el-KAFÎ

Hâkim eş-Şehîd'in (ö. 334/945) Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî'ye ail zâhirü'r-rivâye diye bilinen altı kitabı bir araya getirdiği eseri.⁴⁹⁷

el-KAFÎ

Küleynî'nin (ö. 329/941) Şia'nın kütüb-i erbaasma dahil olan eseri.

Şîa'ya göre muteber sayılan dört hadis kitabının ⁴⁹⁸ ilki ve en önemlisi kabul edilen, tam adı el-Kâfî fî 'ilmi'd-dîn olan eserin mukaddimesinde müellif, Hz. Peygamber'in ümmetine Al­lah'ın kitabı ile Ali b. Ebû Tâlib'i vasî olarak bıraktığını, imama itaat etmenin müslümanlar üzerine bir vazife olduğu­nu, dinî ilimlerin sadık imamlardan öğrenilebileceğini söylemekte, Allah'ın emir­lerine ve Resûl-i Ekrem'in sünnetine uy­gun yaşamayı temin için bu kitabı kaleme aldığını belirtmektedir. Yirmi (veya otuz) yılda yazıldığı, 16.000 civarında hadis ihtiva ettiği belirtilen eserin iki ciltten olu­şan, inançla ilgili el-Uşûlmine'1-Kâfîadlı birinci kısmı "el-akl ve'1-cehl. fazlü'1-ilm, tevhîd, el-hücce, el-îmân ve'l-küfr, ed-duâ, fazlü (azametü)'l-Kur'ân ve el-aşere (el-muâşere)" adıyla sekiz bölüme ayrılmış­tır. Eserin el-Fürû1 mine'I-Kâfî adını ta­şıyan ve altı ciltten meydana gelen ikinci kısmı ibadet ve muamelâta dair mesele­leri ihtiva etmektedir. el-Fürûc mine'I-Kâfî'nin sonuncu cildi olup çeşitli konu­ları kapsayan, Hz. Peygamber'e ve imam­lara izafe edilen mektup ve konuşmaların ele alındığı "er-Ravza" adlı bölümü eserin üçüncü kısmı olarak gösterenler de vardır.⁴⁹⁹

Eserini telif ederken nasıl bir metot uygulayacağını, hadisleri kabulde hangi şartlara riayet edeceğini belirtmeyen mü­ellifin, Şiî ricaline dair kitaplarda olumsuz nitelikleriyle tanıtılan râvilerden de hadis rivayet ettiği, hadislerin sıhhatinin Kur-'an'la ölçülmesi gerektiğini söylemesine rağmen bu şarta uymadığı, kendilerinden nakilde bulunduğu râvilerin Şiî olmasına ve rivayetlerinin diğer hadis mecmuala­rında yer almamasına özen gösterdiği an­laşılmaktadır. Bazı bölümlerde mevcut hadislerin konu başlığı ile bir ilgisi bulun­mamakta, eserde imamların bir kısım fetvaları da yer almaktadır. Rivayetlerin çoğu Ca'fer es-Sâdık'ın ve diğer masum imamların sözlerinden ibaret olup isnad-lar genellikle Hz. Peygamber'e muttasıl olarak ulaşmamakta, birçok rivayetin uy­durma olduğu görülmektedir.

el-Kâfî üzerine birçok şerh ve haşiye yazılmış, bu arada muhtasarları yapılmış­tır. Muhammed Bakır Dâmâd Hüseynî'nin er-Revâşihu's-semâviyye fî şerhi'l-ehâdîşi'l-İmâmiyye ⁵⁰⁰ Sadreddîn-i Şîrâzî'nin Şerhu Uşûli'1-Kâfî (Tahran 1366), Feyz-i Kâşânî'nine/-Vâ/î ⁵⁰¹ Abdül-hüseyin el-Muzaffer"in eş-Şâfî fî şerhi Uşûli'l-Kâfî ⁵⁰² Ebü'1-Fazl Muhammed b. Salih el-Mâzenderânî'nin Şerh ⁵⁰³ Halîl b. Gâzîel-Kazvînî'nineş-Şâfj ⁵⁰⁴ Muhammed Bakır el-Mec-lisî'nin Mir'âtü'i-'ukül fî şerhi ahbâri ûli'r-Resûl (Tahran 1321) ve Ali b. Mu­hammed b. Hasan b. Zeynüddin eş-Şehîd el-Âmilî'nin ed-Dürrü'1-monzûm mii kelâmi'l-mcfşûm ⁵⁰⁵ adlı şerhleri bunlar arasında zikredi lebilir.⁵⁰⁶

el-Kâfî Farsça tercümesiyle birlikte neşredilmiş ⁵⁰⁷ ayrıca Ali Ekberei-Gaffârîve Saîd Muhammed Hasan er-Rcvî'nin tahkikiyle yayımlanmıştır.⁵⁰⁸ Ali Rızâ Berâıiş, el-Muccemü-müfehresli-elfâzİ'l-Uşû.l mine '1-Kâfî adlı çalışmasıyla eserin in deksini hazırlamıştır (1408/1988). Seyyid Sâmİr Hâşim Habîb el-Amîdî, Di/âc W-Kâfî adlı kitabında (Kum 1415) el-Kâiî-ye yöneltilen eleştirileri cevaplandırmış tır. Ayrıca Hâşim Ma"rûf el-Hasenî DM-sât fi'1-Kâfîli'l-Küleynîve'ş-Şahîhli'l Buhârî adlı bir eser kaleme almış.⁵⁰⁹ M. Cemal Sofuoğlu da eser üzerin de Hadis Tenkidi Yönünden el-Kâft Üzerine Bir İnceleme ismiyle bir do çentlik çalışması yapmıştır.⁵¹⁰

Bibliyografya :

Küleynî. e/-Ka/£(nşr. Ali Ekberel-Gaffârî) rut 1401; ayrıca bk. Hüseyin Ali Mahfûz'un giri­şi, I, 8-42; ibn Bâbeveyh, Risâletü'1-i'tika.dâti'l İmâmİyye: Şiî-İmâmiyye'nin İnanç Esasları (trc. Ethem Ruhi Fıglalı). Ankara 1978, s. 100, 109-110; Ebû Mansûret-Tabersî. ei-İhücâc,^-cef 1966, 1, 196; II, 110; Sezgin, G/\S,I,54Ü-542; Hâşim Ma'rûf el-Hasenî, Dirâs&t fi'l-Kâfı lİ'l-Küieynîue'ş-Şahîh li'l'Buhârî, Beyrut 1388/ 1968, s. 123-131, 184-194,202-204,213-217; ayrıca bk. indeks; M. Ebû Zehre, el-İmâmü'ş-Şâ-dik, Kahire, ts. [Dârül-fikri'l-Arabîi. s. 429-438; M. Cemal Sofuoğlu, Şia'nın Hadis Anlayışı (doktora tezi. 1977). AÜ İlahiyat Fakültesi, s. 129 vd.; a.mlf., Hadis Tenkidi Yönünden el-Kâ­fî Üzerine Bir İnceleme (doçentlik tezi, 1982), AÜ ilahiyat Fakültesi, s. 36-38, 56-63, 93-97, 99;Âgâ Biizürg-ilahrânî, ez-Zen'ailâ tsşânîfı'ş-Ştca, Beyrut 1398, VI, 179-184; Kays Âl-i Kays. el-hâniyyün, III, 82-93; S. Waheed Akhtar, Earty Sfıİ'İte Imâmiyyah Thinkers, Mew Delhi 1988,s. 9-20.

M. Cemal Sofuoûlu

KÂFİLE-İ ŞUARA

Çaylak Tevfik'in (ö. 1893) Türk şairlerine dair tezkiresi.⁵¹¹

KAFİR ⁵¹²

KAFİRÛN SURESİ

Kur'ân-ı Kerîm'in yüz dokuzuncu sûresi.

Mekke döneminde Mâûn sûresinden sonra nazil olmuştur. Altı âyet olup fası­lası a harfleridir. İlk âyeti kâfirlere hitapla başladığı için bu adı almıştır. Sû­reye Mukaşkışe ismi de verilir. Bu keli­me, "bazı bulaşıcı hastalıkları tedavi et­me" anlamındaki "kaşkaşe" kökünden tü­remiş olup burada "şirk ve nifaktan uzaklaştıran" anlamındadır. Kâfirün sûre­sine ayrıca Münâbeze, Berâet, İbâdet, Din ve İhlâs adlan da verilmiştir. Öte yan­dan İhlâs ve Kâfirûn sûreleri İhlâseyn (iki İhlâs) şeklinde de anılmaktadır.

Kâfirûn sûresinin nüzul sebebi hakkın­daki rivayetlere göre Kureyş'in önde ge­lenlerinden bir grup Hz. Peygamber'e ge­lerek şöyle söylemişlerdir: "Ey Muham­medi Bir yıl biz senin ilâhına tapalım, bir yıl da sen bizim ilâhımıza tap: böylece an­laşmış oluruz. Eğer senin bildirdiklerin bizim inandığımızdan daha doğru ise on­dan biz de istifade etmiş oluruz; bizim taptığımız senin taptığından hayırlı ise bu takdirde sen ondan faydalanmış olursun". Fakat Resûlullah, "Kendisine şirk koşmaktan Allah'a sığınırım" diyerek bu teklifi reddetmiş, bunun üzerine sûre na­zil olmuştur.⁵¹³

Sûrenin muhtevası dikkate alındığında, özellikle İslâm inanç sisteminin temelini oluşturan tevhid ilkesi üzerinde durula­rak yalnızca Allah'a ibadet edilmesi ve O'na ortak koşulmamasının vurgulandığı görülür. Ayrıca Hz. Peygamber'in dilinden onun ibadetinde şirk unsurunun bulunmadığına dikkat çekilmektedir. Sûrede aynı zamanda din ve ibadet özgürlüğü çerçevesinde hiç kimsenin bir başkasının ibadetini engelleme hakkının bulunma­dığına işaret edilmektedir. Sûrenin so­nunda yer alan, "Benim dinim bana, sizin dininiz size" ifadesi müşriklerin tavırla­rından kesinlikle uzak durmayı vurgular. Nitekim bu hususun daha sonra nazil olan bazı Mekkî sûrelerde de tekrarlandı­ğı görülür.⁵¹⁴

Kâfirûn sûresi Hz. Peygamber'in na­mazlarda sıkça okuduğu sûreler arasında yer alır. Onun sabah ve akşam namazla­rının sünnetlerinde, tavaf namazında ve vitir namazından sonra oturarak kıldığı iki rek'atlık namazda İhlâs ve Kâfirûn sû­relerini okuduğu rivayet edilmiştir.⁵¹⁵ Resûlullah'ın bir sahâbîye yatağına girerken Kâfirûn sûresini okumasını öğütlediği de nakle­dilir.⁵¹⁶ Bazı kaynaklarda yer alan, "Kim Kâfirûn sûresini okursa Kur'an'ın dörtte birini okumuş sayılır; okuduğu bu sûre onu şeytanın aldatma­sından korur..." anlamındaki hadisin ⁵¹⁷ sahih olmadığı belirtil­mektedir.⁵¹⁸

Kâfirûn sûresine dair bazı çalışmalar yapılmış olup İbn Kayyim el-Cevziyye'nin Tefsîru süveri'I-Kâfirûn ve'1-Mu'avvi-zeteyril ⁵¹⁹ Celâleddİn ed-Devvânî'nin Tefsîru sûreti'l-Kâfirûn'u ⁵²⁰ ve Seyid Ali Topal'ın Kâfirûn Sûresi Tefsin adlı yüksek lisans tezi ⁵²¹ bunlar arasında sayılabilir. Devvânî'nin çeşitli kü­tüphanelerde yazma nüshaları bulunan risalesi Cevdet Akbay tarafından Celâ-leddîn ed-Devvânî ve Tefsîru Kul yâ eyyühe'I-kâfirûn adıyla tahkik edilmiş­tir.⁵²²

Bibliyografya :

Dârimî, "Fezâ'ilü'l-Kur'ân", 23; Müslim, "Şa-lâtü'I-müsâfîrîn", 98; İbn Mâce, " İkâmetti'ş-şa-lât", 102, 112;Tirmizî, "Fezâ'ilü'l-Kur'ân", 10, "Da'avât", 22; "Hac", 43; Nesâî, es-Sünen, Bey­rut 1411/1991, [, 340, 447; Ahmed b. Hüseyin el-Beyhaki, es-Sünenü'l-kübrâ, Haydarâbâd 1344, II, 391; III, 33; Taberî. Câmi'u'l-beyân (Bulak). XXX, 213-214; Vahidî. Esbabü'n-nü-zûl, Kahire 1378/1959, s. 343-344; Zemahşe-rî, el-Keşşâf [Beyrut). IV, 292-293; İbnü'l-Cevzî. Zâdü'l-mesîr, IX, 252-254; Fahreddin er-Râzî, Mefâlîhu-i-ğayb,XXX)i, 136-148; Devvânî, Tef-sîru sûreti'l-Kâfırûn (Şe/âşü resâ'llmln muşan-nefâti'd-Deuuânt içinde, nşr. Seyyid Ahmed Toy-serkânî). Meşlıed 1411, s. 35-67; İbn Arrâk. Ten-zîhü'ş-şerî'a, II, 84-85; Muhammed et-Trablusî. et-Keşfü 'i-üâhi 'an şedîdi'z-za'jve'l-meuzif ue'l-uâ/ıî{nşr. M. Mahmûd Ahmed Bekkâr), Mekke 1408, I, 1058; Abdülhay el-Leknevî. el-Âşârü'l-merfû'a fı'1-ah.bâri'l-meuzû'a (nşr. Ebû HâcerM. Saîd b. Besyûnî Zağlûl), Beyrut 1405/1984, s. 104, 107, 109, 110, 111, 112. 113, 115, 116; Seyid Ali Topal, Kâfirûn Sûresi Tefsiri (yüksek li­sans tezi, 1998). MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, tür. yer. Kâmil YaşaroĞLU