Kadrlar tayyorlash milliy modeli

Tarbiya jarayonining mohiyati va mazmuni. Tarbiya qonuniyatlari va tamoyillari

Reja:

1. Tarbiya jarayonining umumiy tavsifi

2. Tarbiya jarayonining maqsad va vazifalari

3. Tarbiya jarayoninin uziga xos xususiyatlari

TAYaNCh TUShUNChALAR:

Tarbiya, tarbiya jarayoni, tarbiya maqsadi, tarbiya vazifasi, tarbiyaning xusisiyatlari.

1. Tarbiya nazariyasi-pedagogika fanining bir qismi bulib. Tarbiyaviy jarayonining mazmuni, usul va tashqil etilishi masalalarini urganadi. Haetga yangicha siesiy va iqtisodiy nuqtainazardan endashish usib kelatetgan esh avlod tarbiyasi bilan bog`liq jarayonini ham qaytadan kurib chiqishni taqoza etmoqda.

Tarbiya nazariyasi Markaziy Osie mutafakkirlari va xalq pedagogikasining tarbiya borasidagi boy tajiriybalariga tayanadi. Tarbiya nazariyasi uz qoidalarini asoslash uchun falsafa,sotsiologiya, etika, estetika, fiziologiya, psixologiya kabi fanlar ma`lumot-lar foydalanadi. Tarbiya nazariyasi pedagogikaning boshqa bulimlari: pedagogikaning umumiy asoslari, ta`lim nazariyasi xamda maktabshunoslik bilan uzviy bog`liq.

Tarbiya-shaxsning muayyan maqsad asosida ijtimoiy haetga tayerlovchi, tarixi-ijtimoiy tajriybaga suyangan holda olib boriluvchi faoliyat jarayonidir. Boshqacharoq talqin etilganda. Tarbiya esh avlodni muayyan maqsad, yulida har tomonlama voyaga etkazish, unda ijtimoiy ong va xulq-atvorni tarkib topshirishiga yunaltirilgan faoliyat jarayonidir.

Turli zamon va makonda ijtimoiy tarbiya mohiyati turlicha bulib, uning mazmuni ijtimoiy maqsadlardan kelib chiqibasoslangan. Turli makon va zamonda tarbiya g`oyasi turlicha ifodalangan bumsada, ammo yunaltiruvchanlik xususiyati hamda ob`ektiga kura yakdillikni ifodda etadai.

Tarbiya xususida taniqli ozbek pedagogi Abdulla Avloniy shunday deydi. «Al-hosil tarbiya bizlar uchun yo haet-yo mamot, epanot-yo falokat masalasidur» ushbu fikrlardan anglashiniladik, shaxs tarbiyasi xususiy ish emas, balki ijtimoiy, milliy ishdir. Zero, har bir xulqning taraqqiy qilinishi, davlatlarnig qudratli bulishi avlodlar tarbiyasiga kush jihatdan bog`liq.

Ozbekiston Respublikasi ijtimoiy-siesiy mustaqillikni qulga kiritgach, ijtimoiy haetning barcha sohalarida tub islohatlab olib borilmoqda. Islohatlarning asosiy g`oyasi Respublikaning rivojlanish va taraqqiet yuli deb e`tibor etilga demokratik, insonparvar, huquqiy jamiyatning barpo etish uchun xizmat qiladi. Demokratik, insonparvar va huquqiy jamiyatning barpo etish vazifasi usib kelaetgan esh avlod zimmasiga yuklanadi. Ozbekiston Respublikasining «Ta`lim tug`risidagi» qonuni, «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» hamda Ozbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov-ning qator asar va nutqlarida, chunonchi «Barkamol avlod-Ozbekiston taraqqiyotining poydevori», «Ozbekiston XX1 asirga intilmoqda»nomli asarlarida mustaqil Respubli-kada ijtimoliy tarbiyani yulga maqsadi va vazifalari belgilab berilgan.

Tarbiya- shaxsni maqsadga muvofiq takomillashtirish uchun uyushtirilgan pedagogik jarayon bulib, tarbiyanuvchining shaxsiga muntazam va tizmli ta`sir etish imkonini beradi.

Tarbiya jarayoni uzaro bog`liq bulgan ikki faoliyatni Oqituvchi va oquvchifaoliyatini uz ichiga oladi. Tarbiya jarayonida oquvchining ongi shakillana boradi. His-tuyg`ilari rivojlanadi, ijtimoiy haet uchun zarur qiladigan xulqiy odatlar hosil buladi.

Tarbiya jarayonida bolalarning haeti va faoliyatini pedagogik jixatdan tug`ri uyushtirish g`oyat muhimidir. Faoliyat jarayonida bola tashqaridan kelaetgan tarbiyaviy ta`sirlariga nisbatan ma`lum munosabatda buladi. Bu munosabat shaxsning ichki ehtiej va xohishlarni ifodalaydi. Psixologo va pedagoglarning tadqiqotlari shaxsga tashqi omillarning (xohsalbiy xoh ijobiy) ta`siri bolaning ularga munosabatiga bog`liliqligini kursatadi. Bola faoliyatini uyushtirishgina emas, balki tarbiyalanuvchining bu faoliyatga nisbatan qalbida paydo bulaetgan munosabatni, turli kechinmalarni qanday anglashini, baholashini, xis qilishini, ulardan uzi uchun nimalarni maqsad qilib olaetganligini bilishi zarur. Ularningn barchasi turli kishilar aloqa qilish, jamoadagi munosabatlar murakkablashib boradi.

Tarbiya jarayonida oquvchining onginigina emas, balki his tuyg`ularini ham ustirib borish, unda jamiyatning shaxsga quyadigan axloqiy talabalariga muvofiq keladigan hulqiy malaka va odatlarini hosil qilish lozim. Bunga erishi uchun oquvchining ongiga, xissietiga va irodasiga ta`mir etib boriladi. Agar bularning birortasi e`tibordan chetda qolsa, maqsadga erishish qiyinlashadi. Tarbiya jarayoniga Oqituvchi rahbarlik qiladi, u oquvchilar faoliyatini belgilaydi, ularning ijtimoiy jarayonida ishtiroq etishlari uchung shart-sharoit yaratadi.

Ijtimoiy jarayonda faol ishtiroq etish orqali oquvchilarning mutaqilligi, ijodiy tashabbuskorligi ortib boradi. Faoliyat oquvchilar jamoasi manfaati va istagi asosida uyushtirils, bu jarayonda bolaning tengdoshlari va uzini uzi anglash jarayoni. Bola uz xulqi hatti-harakati uchun jamoa oldida javobgarlikni sezishga erishgach ijrosi emas, balki umumiy ishning faol qatnashchisi bulib qoladi.

Tarbiyani samarali yulga quyish uchun uning harakatlantiruvchi quchini, tarbiya jarayoning manbaini yaxshi bilish va hisobga olish muhimdir. Bu tarbiya jarayonidagi ichki va tashqi qiramaqarshiliklardan iborat.

Tarbiyada oquvchilarning tarbiyalanganlik darajasini ham hisobga olish kerak buladi. Bu jixat unutilsa, qaramaqarshiliklar vujudga keladi.

Faoliyat jarayonida hosil bulgan malaka va odatlar ahloq ma`erlariga rioya qilishni engillashtiradi.

Demak, tarbiyachi bola shaxsning tez rivojlanadigan davri oquvchilik yillarida uning ongiga turli-tuman faoliyat (uqish, mehnat, ijtimoiy ishlar, uyin, sport, badiiy havaskorlik) erdami bilan maxsus ta`sir etishi muhimidir. eks holda xulq ta`erlari, ohloq talabalarni yaxshi tushunilmay qolishi natijasida shaxs ijtimoiy munosabatlarda beqaror tosdifiy ta`sirberiluvchi bulib qolishi mumkin.

Tarbiya axlit jarayonida amalga oshiriladi, uning tarkibiy qismlari ham ayni bir vaqtda, faoliyatning biror turi asosida amalga oshiriladi.

Umumiy pedagogika jarayonda tarbiya muhim urin tutadi. Shaxsni shaqllantirish boqaruv, nazorat xarakteriga ega bulib, bu borada belgilangan vazifalar tasodifiy xarakatlar orqali ema, balki oldingdagi belgilangan va puxta uylangan rejalar asosida hal etib boriladi. Tarbiya jarayonida uning maqsadi, shaql va metodlari, shaxsning uzini uzi tarbiyalash va qayta tarbiyalash jihatlari muhim urin tutadi.

2. Har qanday ijtimoiy jamiyatda esh avlod tarbiyasi muayyan maqsad sosida tashkil etiladi. Tarbiya maqsadi-ijtimoiy jamiyat taraqqieti, uning rivojlanishi yunalishi ijtimoiy munosabotlar mazmunidan kelib chiqib belgilanadi.

Tarbiya jarayonining asosiy natijasi-barkamol shaxsni shakillantirishdir. Bu jarayon ikki tomonlama bulib uyushtirish va rahbarlikni, shunungdeik, oquvchi shaxsning uzi tomonidan faollik kursatilishini taqozo etadi.Bu jarayonda pedagogik etakchi rol` uynaydi. Chunki u ijtimoiy-tarbiyaning umumiy maqsadlari mohiyatini tushunadi, maqsad yulida amalga oshiriladigan vazifala tizimidan yaxshi xabardor, tarbiya shaqllari, metodlari va usullarini asosli, ilmiy-tarzda tanlab oladi va tarbiya jarayonigna tadbiq etadi.

Tarbiya jarayonininng mohiyatini tarbiyaga har tomonlama endaashish bilan muffakiyatli tarzda ilmiy tahlil qilish mumkin.

Shaxs tarbiyaning natijasi sifatida yaxlit mavjudotdir.

Shaxsning kupdan-kup hislatlari bir-biridan ajratilgan emas, balki uzaro mustahkam bog`langan. Tarbiya jarayonida bolaning shaxsiyati ayrim-ayrim emas, balki yaxlit ravishda rivojlanadi.

Bola usib va rivojlanib borgan saritarbiya vazifalari murakkablashib, chuqurlashib boradi.

Har tomonama ob`ektiv ravishda aqliy, g`oyaviy-siesiy, ahloqiy, mehnat, estetik, jismoniy, ekologik, iqtisodiy hamda huquqiy tarbiya birligini, Oqituvchilarning ongi, hulq avtori va faoliyatining birligini, tarbiya jarayonini tashkil etishning yakka, guruhli va ommaviy shaqllari qushib olib borilishini ta`minlaydigan pedagogik tizimlarni vujudga keltirishni va bu tizimlarninng amal qilishni talab etadi.

Ijtimoiy tarbiya jarayoni shaxsning ijtimoiy fazilatlarini shakillantirishga uning atrof tevarakka jamiyatga adamlarga uziga nisbatan iunosabatlari doirasini vujudga keltirishga kegaytirishga karatilgan. Shaxs ishtirok etadigan ijtimoiy munosabatlar tizimi kanchalik keng,xilma-xil va gurux bulsa ,uning ma`naviy dunesi shunchalik boy buladi

Uz tabiatiga kura tarbiya jarayoni omilli xarakterga ega.Ya`ni,bola shaxsining qaror topishi oila, maktab, jamoatshilik, sottsial muxit, shunigndek vaziyatlatr xilma-xilligi bevosita va bilvosita ta`sirlar ostida ruy beradi.

Tarbiya jarayonining natijalari odotda bir xil xarakterda bulmaydi.Bu narsa oquvchilarning psixologik individual-tipologik fiziologik va jismoniy xususiyatlariga, ularning xaeti va ma`nviytajribasiga,shaxsiy pozitsiyasiga bog`lik.

Tarbiya jarayoni, odatda uz-uzini tarbiyalash,uz-uzini qayta tarbiyalash,bolaning atrof muxitdagi u yoki bu xodisalar bilan salbiy olaqosi natijasida vujudga keladigan munosabatlarva xususiyatlarini bartaraf etish bilan qushib olib boriladi.

Uzini-uzi tarbiyalash shaxsning uzida ijtimoiy qadrga ega bulgan fazilatlarni holsil qilish va takamillashtirishga hamda salbiy hislatlarni bartaraf etishga qaratilgan ichki faoliyati mazmunidir. Bola xulqidagi og`ishlar oiladagi nosog`lom muhit, otaonaning tarbiyada yul quyigan xatolari, Oqituvchi faoliyatidagi kamchiliklar asosida vujudga keladi. Qayta tarbiyalash jarayonida salbiy xulqiy hosil qilgan sabab, sharoit uzgartiriladi, qayta tarbiyalashda maktab va shaxsning shaxsiy ta`sirini oila, ota-ona ham maqullashi lozim.

Ijtimoiy tarbiyani tashkil etish jarayonida bir-qator vazifalar hal etiladi. Ushbu vazifalar ijtmioiy tarbiya maqsadidan klib chiqib belgilanadi. Mustaqil Ozbekiston Respublikasida ayni vqtda esh avlodni tarbiyalab voyaga etkazishga qaratilgan jarayonda quydagi vazifalarni hal etish muhim ahamiyat kasb etmoqda.

A) eshlarni ijtimoiy haetga tayyorlash ularda keng duneqarashni tarkib toptirish, uz shaxsiy turmushiga maqsadli endashuv, reja va amal birligi hissini uyg`otish:

B) oquvchilarni milliy va umuminsoniy qadiriyatlardan ogox etish, chuqur bilimga, taffakukurga ega eshlarni tarbiyalash, malakalarini tobora boyitish:

V) umuminsoniy ahloq me`erlarini anglashni (odamiylik, kamtarlik, uzaro erdam, mehr-muhabbat, muruvvat, adolatni eqlash, insonparvarlik, axloqsizlikka qarshi nafrat va hakozolar), muamola odobi, yuksak madaniyatni oquvchilarda qaror toptirishga erishish:

G) huquqiy va axloqiy me`erlarga xurmat ruhida endashish, oquvchilarda fuqorolik tuyg`usini, ijtimoiy burchiga mas`ullikni qaror toptirish:

D) tabiyatni muhafaza qilish, ekologik muvozanatni yuzaga keltirish borasidagi mas`uliyatni tarkib toptirish:

J) vatanparvarlik va baynalminallik tuyg`usini shaqllantirish, uzga millat va halqlar hurmati, xunar huquq va burchlarnini kamsitmaslik tuyg`usini qaror toptirish:

Z) mustaqil davlat-Ozbekiston Respublikasining ichki va tashqil siesatiga tuyg`ri va xolisona baho berishga urgatish:

I) insoni oliy qadiriyat sifatida qadrlash, uning sha`ni or-nomusi,qar-qimmati, huquq va burchilarni hurmat qilishga urgatish va boshqalar.

Ozbekiston Respub`likasi adolib borilaetgan ijtimoiy tarbiyaning umumiy vazifalari ana shulardan iborat.

Shu bilan birga tarbiya turlari- ahloqiy, aqliy, jismoniy, estetik, ekologik, iqtisodiy, huquqiy va siesiy tarbiyalar uzining xususiyat maqsadidan kelib chiqqan bir qator vazifalarni amalga oshiradi.

A) axloqiy tarbiyani tashkil etish jarayonida- oquvchilarni ijtimoiy-ahloqiy me`erlar mazmunidan xabardor etish, ularga ahloqiy me`erlarning ijtimoiy haetidagi ahamiyatini tushuntirish, ularda ijtimoiy-axloqiy me`erlar (talab va taqiqlar) ga nisbatan hurmat hissini qaror toptirish asosida aqliy ang va madaniyatni shaqllantirish:

B) aqliy tarbiyani yulga quyish chog`ida oquvchilarni ilm fan va texnologiya borasida qulga kiritilaetgan yutuqlardan, yanilik va kashfietlardan bexabar etish, ularga ijtimoiy fanlar asoslari xususidagi bilimlarni berish tarzida ularda tafakkur qobiliyatini qaror toptirish duneqarashni shaqllantirish:

V) jismoniy tarbiya tashkil etish jarayonida- oquvchilarni uz sog`liqlarini saqlash va mustahkamlash, organizmni chiniqtirish, jismoniy jihatdan tug`ri rivojlanishni hamda uning ishlash qobiliyatini oshirish borasida g`amxorlik qilish tuyg`usini yuzaga keltirish, ularda yangi harakat turlari borasida kunikma va malakalarni hosil qilish. Ularni maxsus bilimlar bilan qurollantirish, oquvchilarning eshiga, jinsiga muvofiq keladigan (kuch,tezkolrik, choqqonlik, chidamlilik, sabot, matonat, chidam, iroda va xarakterni qaror toptirish) asosiy harakat sifatlarini rivojlantirish, ularda shaxsiy gigienani saqlashga nisbatan ongli munosabatlarni tarbiyalash:

g) estetik tarbiyani olib borish jarayonida oquvchilarda estetik his-tuyg`u, estetik didni tarbiyalash, ularnin ijodiy qobiliyatlarini, estetik ehtiejlarni, guzallikni sevish va guzallikka intilish qobiliyatlarini taraqqiy ettirish, estetik madaniyatni shaqllantirish:

-ekologik tarbiyani olib borish chog`ida oquvchilarga ekologik bilimlar berish asosdia shaxs, jamiyat va tabiat borligi hamda aloqadorligini tushunturish, ularda ekatizmning inson insoniyat, jamiyat taraqqietidagi muhim urni va ahamiyati borasida tushunchalarni qaror toptirish, tabiatta nisbatan ehtiejkorona va mas`ullik bilan munosaatda bulish, tuyg`isida g`amqorlik qilish kabi tuyg`ularni qaror toptirish, shuningdek, ekologik madaniyatni shaqllantirish:

-iqtisodiy tarbiyani tashkil etish jarayonida oquvchilarga iqtisodiy bilimlarni berish asosida mamlakat iqtisodiy barqarorligni ta`minlash, bozor infrastrukturasi qoidalarigi amal qilish, ichki bozorni tuldirish, kichik va urta biznesni yaratish borasidagi faoliyat jarayonida ishtiroq etish kunikma va malakalarni hosil qilish, inson mehnati bilan buned etilgan moddiy boyliklarni asrash, ularni kupaytirish borasidagi qayg`urish tuyg`ularini qaror toptirish iqtisodiy madaniyatni shaqllantirish:

-xuquqiy tarbiyalashni tashkil etish jarayonida oquvchilarga davlat Konstitutsiyasi davlat haqidagi ta`limotni, chunonchi fuqarolik oila, mehnat, xujalik, ma`muriy nafaqa, sud ishlarini yuritish va boshqarish huquqlarining ma`nosini tushuntirish, ular ongiga ijtimoiy-huquqiy me`erlarning shaxs va jamiyat haetidagi ahamiyati haqidagi tasavvurga ega bulishlarini ta`minlash,ularda huquqiy ong, shuningdek, huquqiy faoliyatni tashkil etish borasidagi kunikma va malakalarni hosil qilish, huquqiy madaniyatni shallantirish:

g`oyaviy-siesiy tarbiyani tashkil etish jarayonida oquvchilarga siesiy bilimlarnii berish Ozbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, fuqorolik jamiyati asoslari.

Tarbiya mazmunida oldinga quyiladigan maqsad va vazifalarga muvofiq oquvchilar tomonidan uzlashtirilishi lozim bulgan bilim, kunikma va malakalar, shaxs xulq atvori hamda sifatlari mohiyati aks etadi. Tarbiya mazmuni, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiet, kishilik munosobatlari mohiyati va darajasi, shuningdek,jamiyat mafkurasi g`oyalaridan kelib chiqan holda belgilanadi. Zamonaviy tarbiya mazmunida quyiladigan g`oyalar etadi:

1. Tarbiya maqsadining aniqligi Ozbekiston Respublikasining ijtimoiy- siesiy mustaqilligining dastlabki yillaridaeq Respublikada amalga oshirilishi kuzda tutlaetgan aniq belgilab olinadi. Ijtimoiy-tar-biyaning asosiy maqsadi-erkin bulgan komil insonni tar-biyalab voyaga etkazishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish yulidagi asosiy vosita bu, shaxsda umumiy madaniyat unsur-larini tarkib toptirishdir. Ya`ni, shaxsning aqliy, ahloqiy, jismoniy,estetik, iqtisodiy, ekologik, xuquqiy, sesiy hamda mehnat madaniyatini tarbiyalash tarbiyaning bosh maqsadini amalga oshirish imkoniyatini yaratadi.

2. Bolalar va kattalarning birgalikda faoliyati. Oqituvchilarning bolalar bilan ma`naviy madaniyatini eng yaxshi namunasini izlash, shu asosida tarbiyachi ishining haetiy meyor va qadiriyatlarini ishlab chiqarish oquvchining tarbiya jarayonida faolligini ta`minlashga olib keladi.

3. Uz-uzini anglash. Tarbiya insonda e`tiqod, demok-ratik qarashlar va haetiy pozitsiyaning shaqllanishiga olib keladi. Tarbiya mazmunining eng muhim unsurlaridan biri- bu insonning haetiy uz-uzini anglash insonning uz haeti va baxtining sub`ekti sifatida e`trof etilishi bilan tavsiflanadi. Inson kamolatida fuqarolik kasbiy va axloqiy uz-uzini anglash jihatlari muhim ahamiyatga egadur.

4. Tarbiyaning shaxsi yunaltirilganligi. Mazkur g`oya maktab ( ta`lim muassasa amalietinig markaziy nuqtasida tarbiyabiy ishlar dasturi,tadbirlari shaql,metod va vositalar emas, balki oquvchi turganligini anglatishga xizmat qiladi. Tarbiya jarayonida uning shaxsiy xususiyatlari, qizig`ishlari, uziga xos xarakteri uz qadir- qimbotini anglash tuyg`ulari rivajlantirilib borilishi zarur.

5. Ixtieriylik Tarbiyalanuvchilarnig iroda erkinliksiz tarbiya g`oyalar muhiyatini qorar toptirish mumkin emas. Tarbiya jarayoni, agar u oqilona tashkil etilsa, bir vaxtning uzida ham oquvchi ( talaba) ham uqtuvchi ma`naviyatlarining boyitilishiga xizmat qiladi. Agar tarbiyachi ( uqtuvchi oquvchining qizig`ishi, faoliyati, urtoqlik va fuxarolik burichini anglash mustaqillikka intilish tuyg`ularini kura va anglay olsagena uning irodali ekanligi yuzaga keladi. Tarbiyalanuvchining irodali ekanligi ta`minlagan sharoitda uning shaxsiga tasir kursatishida yunaltirilgan faoldiyatda samaraga erishiladi.

6. Jamo yunalishi.Tarbiyaviy ishlar mazmunida jamaoga nimsbatan ijobiy munasabatni qorar toptirish etadi.Jamoa erdamida shaxsning har tamonlama harakati unda duneni anglash va uni tulaqonli talqin etish, inson-parvarlik va hakorlik tuyg`ularning yuzaga kelishi va rivojlanib borishi amalga oshiriladi.

Zamonaviy pedagogik jarayonida tarbiyachiga: inson oxliy estetik, oxloqiy, jismoniy, siyosiy, ixtisodiy, ekologik hamda diniy tarbiyaa olish lozimligini uqtirishning uzigena kam samara beradi. oquvchi uchun yuqorida qayd etilgan tarbiyalarning nima uchun keraqligi, ularning insonga nima bera olishi masalalari qiziqarli.Rivojlangan xorijiy mamlakatlar tarbiya tizimida muammoning mana shu jihati birinshi urinda quyilmoqta. Yuqarida qayd etilgan g`oyalar tug`ri tashkil etilgan pedagogik jarayonda- etuq fuxora, malakali mutaxosis hamda barkamol oila soxibini tarbiyalab boyaga etkazish uchun xizmat qilishi lozim Zamonoviy tarbiya mozmuni g`oyalari yaxlid tarizda kuyidagi kurinishga ega buladi. ( -chizma ),

Ijtimoiy tarbiya maqsadi ham da vazifalarini amalga oshshirish uchun tarbiya jaraenini uziga xos xususiyatlari angshlap olish muhim ahamiyatga ega.

Tarbiya jarayoni uziga xos xususiyatlarga ega.Uning eng muhim xususiyati aniq maqsatga yunaltirilganligi.

Zamanoviy talqinda tarbiya jarayoni uqtuvchi va oquvchi ( tarbiyalanuvchi)lar urtasidagi muaen maqsadga erishishga qaratilgan samarali hamkorldik demakdir. Zero tarbiya jarayonida uqtuvchi va oquvchilarning birgaliktagi faoilyatlari tashkil etiladi, boshqoriladi va nazorat qilinadi. Yagona maqsat unga erishish yuli zamonoviy tarbiya jarayoni maqsadini taasiflaydi.

4. Tarbiya jarayoni kup qirrali jarayon bulib,unda tarbiya mohiyatini eritishga xizmat qiluvchi ichki va tashqi (su`bektiv va o`bektiv) omillar kuzga toshlanadi. Su`bektiv omillar shaxsning ichki ixtiejlari, qiziqishlari, haetiy munosabatlarini anglatishga erdam bersa, ob`bektiv omillar shaxsning haet kechirishi, shakillanishi, haetiy muammolarni ijobiy hal etish uchun sharoit yaratadi. Tarbiya faoliyatining mazmuni yunalishi va shaqli o`bektiv sharoitlar bilan qanchalik mutanosib kelsa, shaxsni shaqllantirish borisida shunchalikmuvafaqqiyatga erishiladi.

Tarbiya jarayoni yana bir xususiyati uning uzoq muddat davom etishidir.Tarbiya natijalari tez sur`atda eki yaqqol kuzga tashlanmaydi. Uzida insoniyat sifatlari namoen eta olgan shaxsni tarbiyalab voyaga etkazishta uzoq muddatli davr talab etiladi. Shaxsning muayyan vaqtning uzida turli-tuman qarashlarmavjudsharoitda harakat qilishi tarbiya jarayonining murakkablashadi. Maktab tarbiyasi shaxs ongini, duneqarashini shaqllantirishda muhim urin tutadi.

Tarbiya jarayonining yana bir xususiyati uning uzliksizligi sanaladi. Maktab tarbiya jarayoni bu Oqituvchi va oquvchilarning birgalikdagi uzliksiz tizimli harakatlari jarayonidir. oquvchilarda ijobiy sifatlarni qaror toptirishda yagona maqsad sari yunaltirilgan, bir-birini tuldiruvchi, boyitib boruvchi, takomillashtiruvchi alohida ahamiyat kasb etadi. Shu bois oila, ta`lim muassalari,jamaotchilik hamkorligida tashkil etilaetgan tarbiyabiy tadbirlarning uzliksiz utkazilishiga erishish maqsadga muvofiqdir.

Maktab eshidagi bolani tarbiyalashida maktab etakchi urin egallasa ham, bolalarga uzliksiz tarbiyaviy ta`sir utkaza olmaydi, chunki bolalar ma`lum muddatta gena maktabta oqutuvchining tarbiyaviy ta`siri ostida bulib, qolgan vaqtining asosiy qismini oilada, kuchada, jamaot orasida utkazadilar.Kuzgi, qishg`i bahorgiva ayniqsa ezgi ta`til davirlarida oquvchilar maktab, Oqituvchi ta`siridan chetda qoladilar.Demak maktabda bolalarni tarbiyalash vaqt jihatidan bosh chegaralangan bulib,sinfdan va maktabdan tashqarida amalga oshiriladigan tarbiyaviy ishlardan holi vaqtda ular Oqituvchi eki tarbiyachining ta`siri hamda nazoratidan uzoqlashadilar.

oquvchilarga nisbatan maktab (ta`lim muassasi)ning ta`siritni susaytirmaslik maqsadida sinfdan, maktabdan tashqarida va ta`til davrlarida tarbiyaviy ishlarga alohida e`tibor beriladi. Ana shu maqsadda qator tarbiyaviy ishlar olib boriladi.

Tarbiya jarayonining yaxlitlik tizimliligi xususiyati bir qaror muhim pedagogik talablarga amal qilish oqituvchi va oquvchilar urtasidagi hamkorlikni ehtietkorlik bilan qaror toptirishni talab etadi.

Tarbiyaning yana bir xususiyati shundan iboratki, bu jarayon ikki tamonlama al aloqa xususiyatiga ega bulib unda baloning uzi ham faol ishtiroq etadi.

Tarbiyaning pedagogik texnologiyasi nazariyasi g`oyasiga muvafiq endilikda oquvchi tarbiya jarayonining o`bektigina bulib qolmasdan su`bektiv bulib ham faoliyat kursatadi. Shuning uchun oqituvchi oquvchining ichki imkoniyatlarini,unga nisbatan bulaetgan tashqi ta`sirlarini axborot manbalarini inobatga olish zarur. Agarda mazkurtalab unutilsa, shaxsni tarbiyalash qiyinlashadi, eki barcha urinishlar samarasiz yakun topadi. Mana shundan tarbiya jarayonining yana bir xususiyati tarbiyada qarama-qarshilikning g`oyat kupligi kelib chiqadi. Ushbu qarama-qarshiliklar oquvchilarga tushinchalariga muvofiq paydo bulgan daslabki sifatlar urtasida eki oquvchilarga quyiladigantalablar bilan ularini bajarish imkoniyatlari urtasida ziddiyatlarning kelib chiqishi uchun zamin yaratadi.

Demak tarbiya jarayoni uzida kuydagi xususiyatlarni namaen etadi (-rasm).

Demak yuqarida baen etilgan fikr mulohazalarga tayangan halda mavzuga kuydagicha xulosa qilish mukmkin.

1. Tarbiya -esh avlodni muayan maqsad yulida har tamonlama voyaga etgazish unda ijtimoiy ong va xulq - avtorni tarkib toptirishiga yunaltirilgan faoliyat jarayoni bulib,har qanday ijtimoiy tizim va zamonda ijtimoiy munosabatlar mazmunini aniqlash, ularni tashkil etish asosi bulib kelgan.

2. Yosh avlod tarbiyasi turli makon va zamonda muayan maqsad asosida tashkil etiladi. Ijtimoiy tarbiyani yulga quyish jarayonida bir qator vazifalari ijtimoiy tizim mohiyati taraqiet darajasi, ijtimoiy munosabatlar mazmuni, shunindek, jamiyat fuqarolarning duneqarashi, intilishlari orzu niyatlari asosida belgilanadi.

3. Tarbiya jarayonining xususiyatlarini chuqur anglash va ularni inobatga olgan holda tarbiyani tashkil etish oldinga quyilgan maqsadga erishish, shuningdek, vazifalarni ijobiy hal etish imkonini beradi.