EQOİZMİN BİRİNCİ DƏRƏCƏSİ
Eqoizmin dərəcələrindən biri də insanın öz ətrafında fırlanmasıdır. Belə ki, o, yalnız özü üçün işləyir, bütün iş və hərəkətləri ancaq özü üçündür. Sübh yerindən durandan axşam yatana kimi olan bütün sə᾽y və təlaşları təkcə öz həyatı üçün, yə᾽ni öz qarnının doyması, bədəninin örtülməsi və yaşayış yerinin tə᾽min edilməsi məqsədi daşıyır. Bu formalı fəaliyyət bəyənilmir? İnsanın bu dərəcədə özü üçün çalışması əxlaqa zidd və bəyənilməz xüsusiyyətdirmi? İlk növbədə qeyd etmək lazımdır ki, bu qism fəaliyyət əxlaq deyil, yə᾽ni insani dəyər hesab edilmir. Amma eyni zamanda əxlaqa zidd xüsusiyyət və xəstəlik də deyildir.
Burada əxlaq və əxlaqa zidd şeylər barəsində bir az izahat vermək istəyirəm. Qur᾽an insana üç məqam, yə᾽ni heyvandan üstün, heyvanla bərabər və ondan aşağı məqam qaildir. Belə ki, insan bə᾽zən heyvandan – bəlkə hətta mələklərdən – yüksək dəyərə malik olur; bə᾽zən mənfi və sıfrdan aşağı dəyər, yə᾽ni heyvandan da aşağı məqamda dayanır. İnsanın işləri də üç qismdir:
1. Əxlaq; yə᾽ni heyvani dərəcədən yüksək işlər.
2. Əxlaqa zidd olan işlər; yə᾽ni heyvani dərəcədən də aşağı olan işlər.
3. Yuxarıdakı iki qismin heç birinə daxil olmayan işlər. Yə᾽ni heyvani dərəcədə olan adi işlər ki, nə əxlaqi və nə də əxlaqa zidd olan işlər qismindən sayılmırlar.
İndi əgər siz dünyada göyərçin və ya qoyun xislətli adamlarla, yə᾽ni ancaq öz fikirlərində olan insanlarla rastlaşsanız bilin ki, həmin adam heyvan həddindədir. Belə ki, o səhərdən axşamacan qarnını doydurmaq üçün çalışır. Həmin insanın bu qism işləri nə əxlaq və nə də əxlaqa zidd deyildir.
Dostları ilə paylaş: |
