KandiLLİ rasathanesi

KARABAŞİYYE

Halvetiyye-Şâbâniyye tarikatının Karabaş Velî'ye (ö. 1097/1686) nisbet edilen bir kolu.⁴⁷⁵

RARABEG, ALİ RIZA

(1872-1944) Boşnakça ilk Kur'an tercümesini yapan âlim.

Hersek vilâyetinin (Hercegovina) merke­zi Mostar'da doğdu. Mustafa Sıdkı Kara-beg'in oğludur. İlk ve orta öğrenimini Mostar'da yaptıktan sonra Mehmed Pa­şa ve Karagöz Bey medreselerine devam etti. Aynı zamanda Karagöz Bey Med-resesi"nde başmüderris olan babasının derslerine girdi. Ardından İstanbul'a gitti ve tahsilini burada sürdürdü. İstanbul'­dan dönünce çok kısa bir süre için Mostar Lisesi'nde din dersi hocalığı yaptı. Bu görevden ayrıldıktan sonra bir daha devlet memurluğu almadı. Vefatına kadar Mos­tar camilerinde vaaz verdi. 21 Ocak 1944'-te Mostar'da vefat etti.

Bosna aydınlarının İslâmî ilimlerde ve irşad sahasında başarılı olanlarından biri sayılan. Bosna-Hersek'in Avusturya-Macaristan Krallığı himayesine verildiği bir dönemde yetişen, bu arada babasının Mostar halkı tarafından öldürülmesi ha­disesine şahit olan Karabeg kendisini dinî alandaki çalışmalara vermiştir. 1900 yı­lının başlarında neşredilen, Bosna-Her-sek'teki müslüman halkın edebiyatına yönelik Be har dergisinin önemli müellif­lerinden biri olan Karabeg, el-Hidaje dergisi yazarları içinde de görülür. Eser­leri arasında, tesettür hakkında yazdığı Rasprava o Hidzabu (Mostar 1928) ve İslâm tarihiyle ilgili Kratki zivotopis Muhameda a.s. sa Socijalnog Stanovistd-nın (Mostar 1929) yanı sıra onun adını Bosna-Hersek ilim çevrelerinde duyuran çalışması Prijevod Kur'ana adlı Boşnak­ça ilk Kur'an tercümesidir (Mostar 1937}. Eser bazı çevreler tarafından takdirle karşılanırken ei-Hidaje etrafında topla­nan bir kısım ulemâ Kur'an tercümesinin caiz olmadığı görüşünü ileri sürerek buna karşı çıkmıştır. Tercüme daha sonra bir­kaç defa daha yayımlanmış ve son bas­kısı Enes Kariç'in yazdığı bir önsözle bir­likte Hırvatistan'da gerçekleştirilmiştir.⁴⁷⁶

Bibliyografya :

Hivzıja Hasandedic. Mustafa Sidki ef. Kara­beg, Mostarski Muftija od 1857. do 1878 Godi-ne i Okupacija MosLara {nşr. Glavn i Odbor el-Hi­daje u Sarajevu). Sarajevo 1944, tür.yer.; a.mlf.. "Merhum Hadzi Ali Rİza Karabeg", Giasnik /UZ, sy. 2-3, Sarajevo 1944, s. 57-58; Hazİm Sabanovid. Knjizeunost Muslimana BiH na Orijentatnim Jezidma, Sarajevo 1973, s. 587; Safvet-beg Basagit. Znameniti Hroati, Bosnja-ci i Hercegovci u Turskoj Carevini{BoSnjaci i Hereegovci u Islamskoj Knjizeunosti içinde], Sarajevo 1986, s. 403; İsmet Binark - Halit Eren. Worfd Bibiiography ofTransiaüons ofthe Meanİngs ofthe Holy Qur'ân. Printed Trans-lations 1515-1980, İstanbul 1406/1986, s. 396-397; Hasan Kalesi. "Kur'an-Rcmek Dclo Arapske Knjiiîevnost!", Izraz, sy. 2, Sarajevo 1967, s. 183-203; Mehmed HandJie, "Prevod Kur'ana od Hadzi Ali Rıza Karabega", el-Hida­je, sy. 11/11-12, Sarajevo 1937-38, s. 141-142; Muhamed Pasi£T "Moje Misijcnje o Prevodu Kur'ana od g. H. Ali Riza ef. Karabega", a.e., H/11-12, Sarajevo ! 937-38, s. 173. Esad Durakovlc

KARABEG, MUSTAFA SIDKI

(1832-1878) Mostar müftüsü ve müderris.

Hersek vilâyetinin (Hercegovina) başşeh­ri Mostar'da doğdu. Babası. Mostar'da Karabeg ailesine mensup Hacı Ahmed Efendi, dedesi İbrahim Efendi'dir. İlk ve orta öğrenimini Mostar'da tamamladı. 1851'de öğrenim için İstanbul'a gitti. Bu­rada ders gördüğü hocaları arasında Sul­tan Abdülaziz dönemi şeyhülislâmların­dan olan Amasyalı Mevlâ Halil de bulunu­yordu. 18S5 yılına kadar İslâmî ilimlerde-ki tahsilini tamamladı ve aynı yıl memle­ketine döndü.

Bu dönemde, İstanbul'dabuiunan hem­şehrisi Yûsuf Efendi Alajbegovic'in tav­siyesiyle henüz yirmi beş yaşında iken Mostar müftülüğü görevine tayin edildi (1857). Müftülük göreviyle beraber Mostar'daki Karagöz Bey Medresesi'nde baş-müderrislik yaptı. Bu arada tefsir, ha­dis, hikmet-i teşri", mantık, kelâm, İs­lâm hukuku ve Arap dili ve edebiyatı gibi dersler verdi. 1876'da I. Meclis-i Meb'û-sân'da Bosna-Hersek milletvekili oldu.

Bosna-Hersek bölgesi Batı devletleri tarafından Avusturya-Macaristan Krallı­ğı himayesine verilince yeni işgal güçleri­ne karşı gelip gelmeme konusunda Mos­tar halkı arasında başlayan tartışmada Mustafa Sıdkı bunlara Karşı gelinmeme­si görüşünü benimsemişti. Bu münase­betle yaptığı konuşmada Bosna-Hersek bölgesinin Osmanlı himayesinde iken bile Karadağ çeteleri karşısında çaresiz kal­dığını. Avusturya gibi güçlü bir devletin himayesine verildikten sonra halkın bu devletin güçlü askerine karşı koyamaya­cağını belirtmişti.⁴⁷⁷ An­cak Mostar'daki bazı hocalar buna karşı çıkıp savaşın farz olduğunu söyleyerek halkı teşvik ettiler. Bunun üzerine topla­nan kalabalık devlet dairelerine hücum edip 2 Ağustos 1878'de Mostar müftüsü Mustafa Sıdkı Karabeg'i, Mostar kayma­kamı Murad Beg'i, Mostar kadısını. Mos­tar mutasarrıfı Mustafa Paşa'yı ve da­madını Suhodolina'da katletti. Onun öğrencisi ve zamanında Mostar müftüsü olan Hacı Abdullah Efendi Ridzanovic'in, hocası Karabeg'in tercüme-i hâlini ihtiva eden Arapça yazılmış bir eserinin mevcut olduğu zikredilmektedir.⁴⁷⁸

Karabeg, İslâm hukuku alanında Hidâdü 'n-nuşûl adlı bir eser yazmıştır. Molla Hüsrev'in Mir'âtü'l-uşûrünün bir haşi­yesi mahiyetinde olan eserin mukaddi­mesi öğrencisi Ahmed Efendi Dizdar ta­rafından kaleme alınmıştır. 1292(1875) yılında yazılan mukaddimeden anlaşıldı­ğına göre tamamlanmayıp "Hakikat ve Mecaz" bahsinde kalan eser yayımlan­mıştır.⁴⁷⁹ Müellifin ayrıca bir mevzu ha­dis hakkında yazdığı küçük bir risalesi de zikredilmektedir.⁴⁸⁰

Bibliyografya :

Husein Brackovit, Târihçe-i Vukû'ât-ı Hersek, Mostar 1895, s. 61; Mehmed Handzid, Knjizeu-niHad Bosansko-Hercegooackih Muslimana, SarajGvo 1934, s. 24-26; Hivzija Hasandedic, Mustafa Sidki ef. Karabeg, Mostarski Muftija od 1857. do 1878 Godine i Okupacija Mostara (nşr. Clavni Odbor El-Hidaje u Sarajevu), Sara­jevo 1944, s. 3-30; a.mlf.. "Moslarske Muftije-Prİlog Kulturnoj Povijestİ Mostara", Glasnik VIS, sy. 9-10 (]975|, s. 443-445; Hazım âa-banovid, Knjizeunost Muslimana Biti na Orijentainim Jezicİma, Sarajevo 1973, s, 586-588; Safvet-beg Basagİc, Bosnjaci i Hercegou-ci ıı islamskoj Knjizeunosti, Sarajevo 1986, s. 205; a.mf., Znameniti Hroati, Bosnjaci i Her-cegouci u Turskoj Careuini {Bosnjaci i Herce-gouci u islamskoj Knjizeunosti içinde). Saraje­vo 1986, s. 403. Esad Durakovkj