Kimya kafedrasi kimya fəNNİNDƏn laboratoriya iŞLƏRİ Bakı 2014 laboratoriya iŞİ №1. Sinkin ekvivalentinin təyini Ekvivalentlər qanunu

Cu2S
mis sulfidi, xalkozin
CuFeS2	xal­kopirit, mis kolçedanı
Cu2O	kuprit
(CuOH)2CO3	malaxit
Cu(OH)22CuCO3	azurit

Misi almaq üçün çox pirometallurgiya, az hallarda isə hid­ro­metallurgiya üsulundan istifadə olunur. Pirometal­lur­gi­ya üsulu ilə mis almaq üçün sulfidli filizləri əvvəlcə qismən ok­sid­ləşdirərək oksidə çevirir, sonra onu sulfidin orta miqdarı ilə reduksiya edirlər.

2Cu₂O + Cu₂S → 5Cu + SO₂
Mis kolçedanından pirometallurgiya üsulu ilə misin alınması ümumi şəklində belə ifadə olunur:
2CuFeS₂ + 2SiO₂ + 5O₂ → 2Cu + 2FeSiO₃ + 4SO₂
Hidrometallurgiya üsulu ilə mis almaq üçün filizə əvvəlcə müx­tə­lif duzların məhlulları və ya H₂SO₄ ilə təsir edərək onu məh­­lula keçirir, sonra isə misi duzundan elektrolizlə, ya də əvəz­et­mə reaksiyası ilə ayrılırlar
(2CuS + CuO) + 2H₂SO₄ → 2CuSO₄ + H₂S + H₂O
CuSO₄ + Fe → Cu + FeSO₄
Mis oksigenlə üç cür birləşmə əmələ gətirir: Cu₂O, CuO, Cu₂O₃.
Mis 400-500⁰C-də qızdırıdıqda qara rəngli CuO alınır. 1100⁰C-də o, mis-1 oksidə və oksigenə parçalanır.
2Cu + O₂ → 2CuO
4CuO → 2Cu₂O + O₂
Mis-1 oksid və mis-2 oksid ammonyakın sulu məhlulun­da həll olur.
Cu₂O + 8NH₃ + H₂O → 2Cu(NH₃)₄OH
CuO + 4NH₃ + H₂O → Cu(NH₃)₄(OH)₂
Mis-3 oksid 20⁰C-də KClO ilə Cu(OH)₂-nin təsirindən alınır.
2Cu(OH)­₂ + KClO → Cu₂O₃ + KCl + H₂O
Mis-3 oksid qırmızı rəngli kristal maddədir. Turşularda həll olur, 75⁰C-dən yüksək temperaturda parçalanır, qüvvətli oksidləş­diricidir.
2Cu₂O₃ → 4CuO + O₂
Cu₂O₃ + 6HCl → 2CuCl₂ + Cl₂ + 3H₂O
Mis-2 oksid suda həll olmur. Ona uyğun gələn hidroksid dolayı yolla alınır.
CuSO₄ + 2NaOH → Cu(OH)₂ + Na₂SO₄
Mis-2 hidroksidi qızdırıldıqda parçalanır. O, ammonyakın suda məhlulundan həll olaraq ammiakatlar əmələ gətirir.
Cu(OH)₂ + 4NH₄OH → Cu(NH₃)₄(OH)₂ + 4H₂O
CuO və Cu(OH)₂ zəif amfoter xassəli birləşmələrdir.
Mis-2 oksidi qələvilərdə közərtdikdə kupratlar, Cu(OH)₂-ni qələvilərin qatı məhlulu ilə qızdırdıqda hidroksokupratlar əmələ gətirir.
CuO + 2NaOH → Na₂CuO₂ + H₂O
Cu(OH)₂ + 2NaOH → Na₂Cu(OH)₄
Mis elementlərin gərginlik sırasında hidrogendən sonra yer­ləşdiyi üçün turşulardan hidrogeni çıxarmır. Mis nitrat tur­şusunda və qatı sulfat turşusunda həll olur.
Cu + 4HNO₃ → Cu(NO₃)₂ + 2NO₂ + 2H₂O
qatı


3Cu + 8HNO₃→ 3Cu(NO₃)₂ + 2NO + 4H₂O
duru


Cu + 2H₂SO₄ → CuSO₄ + SO₂ + 2H₂O
qatı

Mis aşağıdakı elementlərlə reaksiyaya daxil olur:

Cu + Cl₂ → CuCl₂ Cu + S → CuS
3Cu + N₂ → Cu₃N₂ 3Cu + 2P → Cu₃P₂
Cu + H₂  daxil olmadığına görə
2CuJ₂ + LiAlH₄ → LiJ + AlJ₃ + 2CuH₂
Təcrübi hissə


Təcrübə 1. Misə turşuların təsiri
Üç sınaq şüşəsi götürüb, hər birinə 2-3 ml 1:1 nisbətində durulaşdırılmış HCl, HNO₃ və H₂SO₄, üç başqa sınaq şüşəsinə isə həmin turşuların qatı məhlulunu tökün. Sonra hər sınaq şü­şəsinə bir az mis yonqarları əlavə edin. Nə müşahidə olu­nur? Hansı sı­naq şüşəsində reaksiya getmirsə ehtiyatla qızdı­rın. Mis turşuların hansı ilə reaksiyaya daxil olur? Reaksi­ya­la­rın tənliklərini yazın.


Təcrübə 2. Mis-2 hidroksidin alınması və xassələri
Sınaq şüşəsinə 2-3 ml mis-2 sulfat məhlulu töküb üzərinə bir o qədər də qələvi məhlulu əlavə edin. Reaksiyanın mole­kul­yar və ion tənliklərini yazın. Çöküntünün rəngini qeyd edin. Birinci his­səyə turşu, ikinci hisəsyə qatı qələvi məhlulu əlavə edin. Üçüncü sınaq şüşəsini qaynayana qədər qızdırın. Bu zaman nə müşahidə olunur?
Mis-2 hidroksidin qələvi və turşuda həll olması reaksiya­la­rının molekulyar və ion tənliklərini yazın.
Təcrübə 3. Mis-1 yodidin alınması
Sınaq şüşəsinə 2-3 ml CuSO₄ məhlulu töküb üzərinə bir qədər kalium yodid məhlulu əlavə edin. Məhlulun rənginin də­yişməsinə və çöküntünün əmələ gəlməsinə diqqət edin. Reaksiyanın tən­liyini yazın. Ayrılan yodu reduksiya etmək üçün üzərinə bir qədər Na₂S₂O₃ məhlulu əlavə edin. Sınaq şüşəsinin dibində əmələ gələn ağ rəngli çöküntü nədir?


Təcrübə 4. Misin kompleks birləşməsinin alınması
Cu(OH)₂-nin üzərinə NH₃ məhlulu əlavə edin. Bu zaman nə mü­şahidə olunur? Reaksiyanın tənliyini yazın və alınan birləş­məni adlandırın.

LABORATORİYA İŞİ №5.


Manqan, Dəmir
Manqan

Manqan geniş yayılmış elementlər sırasına daxil olub, yer qabığının çəkisinin 0,1%-ni təşkil edir. Onun təbiətdə ən çox yayılmış mineralları aşağıdakılardır.

MnO2	pirolyuzit