Kimyavi əsaslar Modulun nömrəsi

4.3 Qida maddələrinin qəbulu və parçalanma prosesi

Maldarlıq təsərrüfatlarında bəslənilən heyvanlar əvvəlcə bir müddət qidaları işgənbələrinə qəbul edirlər, daha sonra həmin qidaları ağız boşluqlarına qaytararaq lazımi həddə qədər çeynəyirlər, yalnız bundan sonra qidanı həzm olunmaq üçün mədələrinə ötürülər. Mədəyə daxil olmuş qidalar turşuların təsirindən parçalanmaya başlayır, başqa sözlə mədədə maddələr (ionlar) mübadiləsi baş verir.

Maddələr mübadiləsi canlıları cansızlardan ayıran əsas əlamətdir. Maddələr mübadiləsi dəqiq nizamlanmış biokimyavi və fizioloji bir prosesdir. Bu prosesdə qanın və digər maddələrin orqanizmə daxil olması, onların orqaniz tərəfindən mənimsənilməsi, hüceyrə daxilində digər məhsullara çevrilməsi və əmələ gələn lazımsız məhsulların orqanizdən xaric olunması ardıcıllığı ilə baş verir. bu çevrilmələr xarakterik biokimyavi (parçalanmalara) reaksiyalara (hidroliz, hidrogenləşmə, aminləşmə, fosforlaşma və s.) icra olunur. Bu reaksiyalar mərkəzi sinir sisteminin nəzarəti və hormonların iştirakı ilə fermentlər tərəfindən sürətləndirilir. Maddələr mübadiləsi bütün hüceyrə quruluşunun boy və inkişafını və enerji təminatını təmin edir. Maddələr mübadiləsinin dayanması orqanizmin həyat fəaliyyətinin zəifləməsinə və nəhayət məhvinə səbəb olur.

Maddələr mübadiləsi bir-biri ilə əlaqəli və müxtəlif istiqamətə yönələn iki prosesin vəhdətindən ibarətdir. Birinci – dissimilyasiya (və ya metabalizm) maddələrin parçalanma prosesidir. İkinci – assimilyasiya (və ya katabolizim) maddələrin əmələ gəlmə prosesidir. Bu porosesdə əmələ gələn maddələr metobolitlər adlanır. Bu bölgü şərtidir, orqanizmdə bunlar eyni zamanda yaranır və biri-digərini tamamlayır, bir sözlə vəhdət təşkil edir.

Heyvan orqanizmində qida maddələri tədricən oksidləşərək, mübadilənin son məhsulları olan karbon qazına, suya və digər kiçik molekullu kimyavi birləşmələrə çevrilir. Qida maddələri orqanizmin daxilində karbon qazına və suya qədər oksidləşdikdə, onların orqanizmindən xaricdə yanması zamanı ayrılan istiliyin miqdarına bərabər enerji əmələ gəlir. Buna gərə də, orqanizmin sərf etdiyi oksigenlə ondan xaric olan karbon qazının həcminə əsaslanaraq, bədəndə əmələ gələn enerjinin miqdarı haqqında mühakimə yürütmək mümkündür.

Qəbul edilən qida maddələrinin ilk çevrilmələrindən başlayaraq, mübadilənin son məhsullarının əmələ gəldiyi mərhələyə qədər uğradıqları bütün kimyavi dəyişikliklərə aralıq mübadilələr deyilir. Mədə-bağırsaq traktında gedən həzm və sorulma prosesləri, sümüklərdə mineral maddələrin əmələ gəlməsi, bəzi toxumaların ara maddələrinin və mayelərinin yaranması müstəsna olmaqla, aralıq mübadilənin yerdə qalan bütün prosesləri hüceyrələrin daxilində baş verir.