Kirisiw Tiykarg'i bólim

1.3. Buxgalteriya esabin júritiwdi shólkemlestiriwdin' huqiqiy tiykarlari
Awıl xojalıǵınıń ayriqsha qásiyetleri bul tarmaq kárxanalarında ulıwma belgilengen baha áhmiyetine iye bolģan tártip-qaǵıydalarǵa tiykarlanǵan esap siyasatın qáliplestiriwdi, sonıń menen birge bul esap siyasatina qatan' ámel qılıw wazıypasın qoyadı.
Awıl xojalıǵı kárxanaları esap siyasatınıń xarakterli qásiyetleri tikkeley buxgalteriya esabınıń shólkemlestirilgen hám stilistik táreplerinde, olarda qollanilatug'in esaplar rejesinde, xojalıq mámilelerin hújjetli rásmiylestirilwde, esap mag'liwmatlarin atap kórsetiw, toparlaw, jiynaw hám paydalanıwshılarǵa uzatıwda, finanslıq esabat formaları elementlerın toltiriw tártibinde hámde taǵı basqa táreplerinde jaqtı sáwlelenedi.
Awıl xojalig'i kárxanalarında buxgalteriya esabınıń shólkemlestirilgen formasına bul xojalıqlardıń úlken-kishiligi tikkeley tásir kórsetedi.
Iri awıl xojalıǵı kárxanalarında buxgalteriya esabı arnawlı bólimdi, yaǵnıy buxgalteriyanı shólkemlestiriw joli menen alıp barıladı. Kishi awıl xojalıǵı kárxanalarında arnawlı buxgalteriyanı dúziw zárúrshiligi bolmaydı. Olarda esap jumısları miynet shártnaması tiykarında jumısqa alınǵan birden-bir buxgalter tárepinen júritiledi.
Kishi fermer xojalıqlarinda esap - kitap jumısların tikkeley xojalıq basshısınıń ózi de aparıwı múmkin. Sonıń menen birge, olarda buxgalteriya esabı dúzilgen shártnama tiykarında professional xizmetlerdi kórsetiwshi auditorlik shólkemleri tárepinen de júritiliwi respublikamiz nizam hujjetlerinde qadag'an etilmegen.
Awıl xojalıǵı tarmag'inin' qásiyetleri bul tarmaq kárxanalarında júz berip atırǵan processler, xojalıq qatnasiqlarin sistemalı túrde alip bariwg'a mólsherlengen buxgalteriya esabı schotlar rejesin qollawdı talap etedi. Mısalı, olarda alıp barılıp atırǵan awıl xojalıǵı ónimlerin jetistiriw iskerligi ulıwma belgilengen tártipte ámelge asiriladi.
Tiykarǵı islep shıǵarıwdı esapqa alıwshı schotlar sistemasında arnawlı Dıyxanshılıq hám Sharwashılıq sıyaqlı schotlardi názerde tutıwdı talap etedi. Bul schotlar quramında, óz gezeginde, bólek alınǵan awıl xojalıǵı ónimlerin islep shıǵarıw qárejetlerin esabı ushın mólsherlengen schotlar ashılıwı da múmkin.


Juwmaqlaw
Juwmaqlap aytqanda, awıl xojalıǵı kárxanalarında júritiletuǵın buxgalteriya esabınıń eń zárúrli obiektleri bolıp Olardın’ iskerlik túrleri, xojalıq processleri hám operatsiyaları, qarjılar, qarjılardı kelip túsiw derekleri, dáramat, qárejet, payda hám zıyanlar esaplanadı.
Awıl xojalıǵı kárxanaları esap siyasatınıń xarakterli qásiyetleri tikkeley buxgalteriya esabınıń shólkemlestirilgen hám stilistik táreplerinde, olarda qollanilatug'in esaplar rejesinde, xojalıq mámilelerin hújjetli rásmiylestirilwde, esap mag'liwmatlarin atap kórsetiw, toparlaw, jiynaw hám paydalanıwshılarǵa uzatıwda, finanslıq esabat formaları elementlerın toltiriw tártibinde hámde taǵı basqa táreplerinde jaqtı sáwlelenedi.
Awıl xojalig'i kárxanalarında buxgalteriya esabınıń shólkemlestirilgen formasına bul xojalıqlardıń úlken-kishiligi tikkeley tásir kórsetedi.

Paydalanílg'an ádebiyatlar dizimi:
1. O‘zbekiston Respublikasining 1996-yil 30-àvgustdagi «Buxgaltåriya hisobi haqida» qonun.
2. O‘zbekiston Respublikasining buxgalteriya hisobi bo‘yicha milliy standarti.
3. Gulyamova F.G. Buxgalteriya hisobidan o‘quv qo‘llanma. 2004-yil.
4. D.I. Shaulov, U.T. Kan. 2004-yilda kiritilgan yangi schyotlar rejasi asosida korxonalarda buxgalteriya hisobi. 2003-yil.
5. Korxona moliya-xo‘jalik faoliyatining buxgalteriya hisobi schyot rejasi. Schyot rejalarini buxgalterlik rejalari bilan qo‘llash tavsifnomalari, 2000-yil.
6. Gulyamova F.G. Buxgalteriya hisobidan amaliy qo‘llanma.