KirkçEŞme tesisleri

KOSKA HELVACISI

76

77

KOSTANTİNİYYE

lik faaliyet gösteren dükkân ve işporta tezgâhlarıyla dolmuştur.

Yüzyıllar boyu kentin seçkin bir semtinin gözde bir mahalli olan ve 19. yy'ın sonu, 20. yy'ın başlarına ait romanlarda, anılarda ya da diğer anlatılarda Nişanca ve Laleli ile yan yana adı sık sık geçen Koska. bugün ancak helvacısı sayesinde bilinen bir yerdir ya da pek çok kimse için bir helva, tahin, pekmez vb markasıdır.

İSTANBUL

KOSKA HELVACISI

Türkiye'nin özellikle helva çeşitleriyle büyük ün yapmış helva, tatlı ve şekerleme i-malatçısı.

İşletme ilk olarak 1931'de bir helvacı dükkânı olarak ve başka bir isimle Sirke-ci'de Denizlili Hacı Adil Efendi (Dindar) tarafından açılmıştı. Helvacılık mesleğine küçük yaşta çırak olarak Denizli'de başlayan, daha sonra Manisa'nın Kula İlçesi'n-de helvacı dükkânı işletmiş olan Adil Efendi, Sirkeci'deki dükkânını bir süre sonra Beyazıt Meydanı ile Koska(->) sınırında bulunan Simkeşhane Hanı'nın alt katına taşıdı. Eskiden padişahların ve Osmanlı ileri gelenlerinin giysilerindeki simlerin, sırmaların işlendiği, bugünse 11 Halk Kütüphanesi olan handaki helva ve tatlıcı dükkânı o denli tutulmuştur ki, dükkân bulunduğu yerin adıyla, Koska Helvacısı diye anılır olmuştur.

1958-1959'da Beyazıt Meydanı ve Ordu Caddesi yeniden düzenlenirken, cadde üzerinde sağlı sollu binaların yıkılmasıyla fen ve edebiyat fakültelerinin karşısına tek katlı dükkânlar yapıldı, Koska Helvacısı da orada genişçe bir yerde faaliyetini sürdürdü. İki firmaya ayrılmış olan Koska Helvacısı'nın, bugün Beyazıt Meydanı'n-da Laleli'de Merit Oteli'nin (eskiden Ra-

mada Oteli'ydi, daha da önce uzunca bir dönem Tayyare Evleri veya Apartmanları denilen ve mülkiyeti Türk Hava Kuru-mu'na ait olan bina) altında ve Unkapa-nı'nda perakende satış yapılan dükkânları vardır. Ayrıca Rami'deki Toptan Gıda Sitesi diye andan tesislerde yer alan satış yeri ve gerek yurtiçinde pazarlanan, gerekse ihraç edilen tüm Koska Helvacısı ürünlerinin imal edildiği, Merter'deki fabrika işletmeye ait diğer birimlerdir.

Firma 1970'li yıllardan itibaren yoğunlaştırdığı ihracat çabalarında başardı olmuş, daha önceleri Avrupa'da helva pazarına Mağrip ülkeleri denilen Arap ülkeleri (Fas, Tunus, Cezayir) hâkimken, Koska'nın helva çeşitleri şimdi o ülkelerde aranır olmuştur. Susamın ezilmesiyle elde edilen tahinin şekerle ve çöğenle karışmasından yapılan tahinhelvasının en kalitelisi, gerek en iyi susamın Türkiye'de yetişmesinden, gerekse imalat usullerinde gösterilen özenden dolayı Türkiye'de yapılmaktadır. Koska Helvacısı'nın ürünlerine değin ilginç bir olay da, II. Dünya Savaşı yıllarındaki şeker yokluğunda kuru üzüm ve fındığın ezilmesiyle yapılan helva çeşidinin (fındık helva) halk tarafından çok tutulması olmuştu. Koska Helvacısı'nın özgün helva türleri arasında yer alan sakızlı kürek helvası, firmanın en tanınmış ürünüdür.

Koska Helvacısı bugün Hacı Adil Dindar Efendi'nin hayattaki iki oğlu Nevzat ve Mahir Dindar tarafından işletilmektedir.

İSTANBUL

KOSMİDİON

Bugünkü Eyüp'te, Kosmos ve Damianos adlı efsanevi azizlere adanmış Bizans dönemi manastın.

Kosmos ve Damianos Manastırı olarak

Laleli'deki

Koska

Helvacısı'ndan Vı, bir görünüm. || Nazım Timuroğlu, S 1989

da bilinirdi. Günümüze ulaşmış herhangi bir kalıntısı yoktur.

5. yy'da ortaya çıkan tümüyle Konstan-tinopolis'e ait bir efsaneye göre Kosmos ve Damianos adlı iki hekim mucizeler yaratarak hastaları iyileştirmeleri ile ünlüydü. Kiliseye adlarını veren azizlerin kimliklerine ilişkin üç tez vardır. Bunlardan birine göre Teodote adlı bir Asyalının o-ğulları olup olağan şekilde ölmüşlerdi. İkinci rivayete göre, Roma'da Carinus (hd 283-284) tarafından idam edilmişlerdi. Son rivayete göre ise, Arabistanlıydılar ve Di-ocletianus (hd 284-305) döneminde Kilik-ya'da (Çukurova) öldürülmüşlerdi. Son i-ki versiyon onları "din şehidi" kabul etmekteydi.

5. yy'dan itibaren sayısız yazar bu şehitlerle dgdi öyküler yazdı. Kosmos ve Da-mianos'un ünleri 1300'lü yıllara dek sürdü. Efsane Bizans dışına taştı ve söz konusu öyküler Latince, Ermenice, Gürcüce başta olmak üzere çeşitli dillere çevrildi.

Başkentte Kosmos ve Damianos'a adanmış iki kilise vardı. Bunlardan biri Zeug-ma(->) mevkiinde, diğeri ise Kosmidion' da (Eyüp) idi. Kilisenin adına ilk kez 6. yy kaynaklarında rastlanır. Buna göre II. Te-odosios(->) döneminde (408-450) yapılmıştı. Kilise, şehir surlarının dışında olduğundan, 626'daki Avar saldırısı sırasında tahrip oldu fakat 8. yy'da yeniden onarıldı. Kosmidion Manastırı 11. yy'da İmparator IV. Mihael Paflagon (hd 1034-1041) tarafından elden geçirildi, mermerler ve mozaiklerin kullanımı ile yeniden inşa edildikten sonra, hamamlar, çeşmeler ve çiçek tarhları ile zenginleştirildi. İmparator, 1041' de geçirdiği ağır bir hastalıktan sonra yaşamının son günlerinde Kosmidion'a taşındı, öldükten sonra da buraya gömüldü.

Kosmidion Manastırı'na, Paleologoslar dönemine (1201-1453) ait kaynaklarda değinilmiştir. Kilisenin 1453'e kadar varlığını sürdürdüğü de bdinmektedir. Öte yandan Kosmidion ile, VIII. MihaePin karısı İmpa-ratoriçe Teodora'nın yaptırdığı ve aynı a-zizlere adanmış bir başka kilise sıklıkla karıştırılmıştır.

Bibi. Janin, Eglises et monasteres, 285-289; G. P. Majeska, Russian Travelers to Constantinop-le in the Fourteenth and Fifteenth Centuries, Washington D.C., 1984, s. 331-333.

AYŞE HÜR