KirkçEŞme tesisleri

BibL Eldem, Plan Tipleri, 145; Eldem, Köşkler ve Kasırlar, II, 360-369.

M. BAHA TANMAN

KÖÇEOĞLU YALISI

Bebek'te, Arnavutköy'den Bebek Koyu' na dönüldüğünde, Beyhan Sultan Sahilsa-rayı'ndan(-0 sonra yer almaktaydı. 18. yy' in sonlarında inşa edilmiş olan yalı 1940' larda yıkılmıştır. S. H. Eldem yalının yıkımı sırasında yapılan çizimleri ve eski fotoğrafları kendi gözlemleriyle birleştirerek kapsamlı bir restitüsyonunu hazırlamıştır.

Bostancıbaşı Defterleri'nden anlaşıldığına göre, 1791'de Üsküdar mollası oğlu Halid Efendi'ye ait olan yalı, 1809-1814 a-rasında Bedesten! Hacı Hüseyin'e, daha sonra da Bedesten! Ahmed Ağa ailesine intikal etmiş, bir aralık Polonya ve Branden-burg sefaretleri de yalıda ikamet etmişti. Kesin tarihi bilinmemekle birlikte II. Mahmud (hd 1808-1839) ya da Abdülaziz döneminde (1861-1876) Köçeoğlu ailesine geçtiği tahmin edilmektedir.

Yalı ve bahçesinin sahil boyunca uzun-

luğu 100 m'ye varmaktaydı. III. Ahmed döneminde (1703-1730) açılmış olan sahil yolu, bahçeden 4-5 m aşağıda kalırken, a-razi yapının hemen arkasında 20 m kotunu bulmaktaydı. Arnavutköy yönünde İz-zedâbâd Köşkü'ne çıkan Vezirköşkü Soka-ğı'ndan girilen alanda, ahır, arabalık, fırın, mutfak gibi hizmet ve hizmetli binaları ile bunların kuşattığı bir avlu bulunuyordu. Bundan sonra gelen harem dairesine rıhtıma açılan bir kapıdan doğrudan girilebili-yordu. Daha sonra da gene rıhtım üzerinde özel giriş kapısı bulunan selamlık dairesi geliyordu.

Rıhtımdaki büyük kapıdan girilen harem dairesinin altı taşlıktı; buraya arabalar da girebiliyordu. Giriş kapısının karşısındaki direklikten taşlığın devamı olan bir avluya, oradan da harem bahçesine geçiliyordu. Giriş katında yer alan alçak tavanlı depolar ve üzerindeki asmakat galerileriyle harem iki kat yüksekliğindeydi. Hizmetlilere ve bazı yatak odalarına ayrılmış olan asmakattan haremin esas katına çıkılıyordu. Asmakatın diğer ucundan da Vezirköşkü Sokağı'na açılan alandaki hizmetli binasına ulaşılabiliyordu. Selamlık dairesinde de önce küçük bir taşlığa giriliyor, çamaşırlık ve bazı odalar dışında büyük bir bölümü toprak altında kalan giriş katından asmakattaki sahanlığa varılıyordu. Burada hizmetli ve nöbetçi odaları ile bir kahve ocağı ve asıl katta selamlık sofasına ulaşan merdiven yer almıştı. Merdivenin üst başında selamlığın bahçeye açılan ikinci kapısı bulunuyordu. Arazinin giderek yükselmesi nedeniyle giriş katının tümü

kullanılamadığından tek katlı olan selamlık dairesinde, selamlık sofası ile sahilden yaklaşık 6 m yukarıda olan selamlık bahçesi arasında doğrudan bağlantı kurulmuş oluyordu.

Yalının harem dairesinde bir büyük merkezi ve bir küçük yan sofa etrafında düzenlenmiş 6 oda; selamlık dairesinde de bir merkezi sofa ve 4 oda bulunmaktaydı. Her iki daire bir arada ele alındığında yalının üç sofalı plan tipinin tipik bir örneği olduğu görülmektedir. Harem dairesinin kare plana yakın merkezi sofasının pahlı köşelerinden dört köşe odasına giriliyordu. Bu odalardan bir tanesi haremin büyük divanhanesiydi. Bu merkezi sofanın deniz ve bahçe yönündeki cepheleri birer eyvanla genişletilmişti; üçüncü cepheden de yan sofa ile bu sofanın iki cephesinde yer alan odalara geçiliyordu ki bu odalardan bahçeye bakanı 14 pencereli yazlık divanhaneydi; merkezi sofa dördüncü cepheden selamlık dairesine bağlanıyordu. Dar bir geçit ve merdivenle hareme bağlanan selamlık dairesinin dikdörtgen planlı merkezi sofasının da deniz ve bahçe yönündeki cepheleri birer eyvanla genişletilmişti; pahlı köşelerinden üç köşe odasına giriliyordu, dördüncü ve hareme yakın köşede harem ve selamlık daireleri tarafından ortak kullanılan hamam yer almıştı. Ayrıca karşılıklı iki eyvan da sonradan kapatılarak birer küçük oda daha kazanılmıştı.

Harem bahçesinden bir duvarla ayrılan selamlık bahçesi, rampa ve setlerle tepelere doğru uzanıyordu. Fıstıkçamı dizileri-