KirkçEŞme tesisleri

KÖSEM SULTAN

96

97

KÖSEM SULTAN

lannda da "Kökçü" adı ile kaydedilmiş olduğu gözlenmektedir. Eğer yukarıda değinilen rivayet doğru ise bu diğer adlar "körük", "kürk", "kök" kelimelerinin Osmanlıca imlalarındaki benzerlikten kaynaklanan yanlışların ürünüdür.

Yeri tarif edilirken "Aşmalı Sokak'ta" bulunduğu belirtilen Körükçü Tekkesi'nin postuna geçen şeyhlerin tam bir listesi tespit edilememekte, bu tesisin birkaç kez Hal-vetî ve Kadirî tarikatları arasında el değiştirdiği anlaşılmaktadır. BOA'da bulunan 1199/1784 tarihli tekke listesinde (Çetin, Tekkeler) "Aşmalı Sokak'ta Kürkçü Tekkesi (Şeyh Mustafa Efendi Kadirî)" kaydı yer almakta, Süleymaniye Kütüphane-si'nde bulunan ve Melekpaşazade Kadri Bey (ö. 1846) tarafından 19- yy'ın ikinci çeyreğinde kaleme alındığı anlaşılan Han-kahname'de cuma günü ayin icra edilen tekkeler arasında "Kökçü-Kadirî-der Aşmalı Sokak-arsa" kaydı bulunmaktadır. II. Mahmud'un kızlarından Saliha Sultan'ın 1249/1834'teki düğününe davetli Halveti şeyhleri arasında "Kocamustafapaşa kur-bünde Körükçü Tekkesi şeyhi el-Hac ibrahim Efendi'nin" adı geçmekte, 1256/1840 tarihli Âsitân&de ise, yine cuma günü ayin yapılan tekkeler arasında "Kadiriyye'den Körükçü Tekkesi der Aşmalı Sokak. Arsadır" kaydı dikkati çekmektedir.

Sonuçta Körükçü Tekkesi'nin kuruluşunda Halvetî-Sünbülî tarikatına bağlı bulunduğu, 18. yy'ın dördüncü çeyreğinde (muhtemelen 1191/1777'de) bir müddet Kadirîliğe, 19. yy'ın ilk çeyreğinde tekrar Hal-vetîliğe bağlandığı, bu arada en az iki kere ortadan kalktığı söylenebilir. Nitekim günümüzde Silivrikapı Caddesi üzerindeki hazire duvarında yer alan 12 Rebiülevvel 1280/1863 tarihli ihya kitabesinde "nice müddetler kalub arsa-yı hâlî" ibaresi göze çarpmaktadır. Tekke, söz konusu kitabenin verdiği tarihte (1863) Kadirîliğin Eşre-fî koluna bağlı Şeyh Abdülkadir Efendi tarafından canlandırılmış ve tekkelerin ka-

Körükçü Tekkesi'nin üst kat planı. M. Baha Tanman, 1980

patıldığı tarihe (1925) kadar bu tarikata hizmet etmiştir. Bu son dönemde tekkede cuma günleri yerine pazar günleri ayin icra edildiği bilinmekte, Dahiliye Nezareti' nin R. 1310/1885-86'da hazırlattığı istatistik cetvelinde burada l erkek ile 3 kadının ikamet ettiği belirtilmektedir.

Tekkenin, günümüze intikal eden son binası ise 19. yy'ın sonlarında Şeyh Hüseyin Bedreddin Efendi'nin damadı olan son postnişin Şeyh Sıdkı Bey tarafından inşa ettirilmiştir. Tevhidhane, selamlık ve mutfak bölümlerinden oluşan bu son tekkeye harem dairesinin yapılamadığı, aynı zamanda tapu memuru olan Şeyh Sıdkı Bey'in a-ilesi ile Boğaziçi'nde bir yalıda ikamet ettiği, haftada bir kere, ayin icra edilen pazar günlerinde yalıdan buraya gelindiği anlaşılmaktadır. Tekke binası günümüzde, mal sahipleri olan son şeyhin ailesi tarafından mesken olarak kullanılmaktadır.

Körükçü Tekkesi, tasarımı ve dış görünümü ile çevresindeki ahşap meskenlerle büyük benzerlik gösteren, sivil mimari ile tarikat mimarisinin ortak alanım oluşturan geç dönem tarikat yapılarındandır. Zemin katı kagir, üst katı ahşap olan yapı "L" biçiminde bir alana yayılmış, "L"nin tabanı ile cadde arasında kalan küçük saha hazire olarak değerlendirilmiştir. Şeyh Abdülkadir Efendi ile Şeyh Hüseyin Bedreddin Efendi'nin kabirlerini barındıran hazi-reyi cadde (kıble) yönünde sınırlayan duvar özgün biçimini kaybetmiştir. Aslında bu duvarda, dikdörtgen açıklıklı ve saçaklı bir kapı ile bunun sağında dikdörtgen açıklıklı iki ziyaret penceresi bulunmaktaydı. Günümüzde ise duvarın yüksekliği azaltılmış, kapı pencereye, en sağdaki pencere de kapıya dönüştürülmüştür. Ortadaki pencerenin içinde farklı tarihlere ait iki kitabe görülür. Üstteki kitabe, sülüs hatla yazılmış olarak Kadirîliğin piri Seyyid Abdülkadir Geylanî'nin adını ve 1191/1777 tarihini taşır. Asıl yerinin tekkenin cümle kapısı olduğu tahmin edilebilen bu kitabe-

deki tarih büyük bir ihtimalle tekkenin Kadirîliğe intikal ettiği bir ihya ameliyesine işaret etmektedir. Manzum olan ve istifli sülüsle yazılmış bulunan diğer kitabe ise tekkenin Şeyh Abdülkadir Efendi tarafından yeniden inşa ettirildiği 1280/1863 tarihini verir. Tekkenin banisi Şeyh İ. Zühdî Efendi ise arka bahçede gömülüdür.

Servis birimlerini barındıran, basık tavanlı zemin katın Silivrikapı Caddesi'ne a-çılan kapısı sonradan iptal edilerek pencereye dönüştürülmüştür. Bu kapının solunda, tuğla örgü ile çerçevelenmiş, basık kemerli iki adet pencere sıralanır. Üst katta, sivil mimari kökenli karnıyarık plan uygulanmış, tevhidhane ile selamlık birimleri yapıyı doğu-batı doğrultusunda kat eden, dikdörtgen planlı bir sofanın iki yanına yerleştirilmiştir. Sofanın güney tarafında, caddeye doğru çıkıntı yapan tevhidhane ile buna bitişik şeyh odası, bunların karşısında da, ortada kahve ocağı ile yanlarda birer oda bulunmaktadır. Günümüzde evin salonu olarak kullanılan tevhidhane dikdörtgen planlı ve düz tavanlı bir mekândır. Doğu duvarı sağır bırakılmış, kuzey duvarının eksenine giriş, bunun tam karşısına mihrap, hazireye komşu olan batı duvarı ile cadde yönündeki mihrap duvarına ikişer pencere açılmıştır. Tekkelerin kapatılmasından sonra tevhidhanenin pencereleri küçültülmüş, ayrıca cephede taşkınlık yapan ve yapıyı herhangi bir ahşap meskenden farklı kılan yegâne öğe olan, yarım daire planlı mihrap iptal edilmiştir. Tevhidhane üe sofanın tavanlarında, paşalarla (enli çıta) meydana getirilen geometrik taksimattan başka süsleme olarak nitelendirilebilecek herhangi bir şey bulunmaz. Diğer mekânların tavanları ise "çubuklu" denilen türdedir. Tekkenin mutfağı ve kileri arka bahçede, bağımsız bir yapı olarak inşa edilmiştir.

Bibi. Çetin, Tekkeler, 586; Aynur, Saliha Sultan, 36, no. 119; Âsitâne; Osman Bey, Mec-mua-i Cevâmi, I, 92-93, no. 143; Münib, Mec-mua-i Tekâyâ, 8; İhsaiyat II, 20; Vassaf, Sefine, V, 272.

M. BAHA TANMAN