KirkçEŞme tesisleri

KÛNOS, IGNÂCZ

(22 Eylül 1862, Hajdüsâmson Köyü, Debrecen - 7 Ocak 1945, Budapeşte) Macar Türkolog.

Debrecen Kalvinist Lisesi'nde ve Budapeşte'de Pâzmâny Peter Üniversitesi'nde öğrenim gördü. Başlangıçta Hungaroloji'y-le ilgilendiyse de Türkolog Ârmin Vâm-bery, Hungarolog Jozsef Budenz ve İsla-mi bilimler uzmanı Ignâcz Goldziher gibi tanınmış bilginlerin yönlendirmesiyle Türkoloji dersleri aldı. Anadolu Türkçe-sini öğrendiği gibi Uygurca, Tatarca ve Çağatayca ile de ilgilendi. Türk halk edebiyatı ve folkloruna da ilgi duyduğu için mezun olduktan (1882) ve doktor unvanım kazandıktan (1884) sonra araştırmalar yapmak amacıyla 1885'te Tuna Nehri yoluyla Adakale, Rusçuk ve Varna üzerinden vapurla İstanbul'a geldi.

Kûnos, İstanbul'da ilk olarak Şeyh Mu-rad Tekkesi Şeyhi Süleyman Efendi ve Ahmed Vefik Paşa(->) ile görüştü. Özellikle bir cuma günü gittiği Ahmed Vefik Pa-şa'nın Rumelihisarı'ndaki köşkünde bir cariyeden İstanbul'daki ilk derlemelerini yaptı. Aynı gün kayıkla paşanın komşusu bir gençle Göksu Deresi'ne gitti. Kayıklarda genç kız ve erkeklerin karşılıklı mani atmalarını izledi, derlemeler yaptı. Daha sonraki günlerde Kâğıthane'yi, Beyoğ-lu'nu, Fener'i, Şehzadebaşı'nı, Direklerara-sı'nı gezdi; her kesimden yeni dostlar edindi. İstanbul'a yerleşen Macar asıllılardan ve bunların soyundan gelen kimselerden destek gördü. Bunlardan Osman Paşa'nın kızı Nigâr Hanım ile annesi Pakize Hamm'dan masallar derledi. Bu ailenin ve İsmet Bey adında bir ahbabının yardımıyla İstanbul tekkelerini yakından tanıdı; bu çevrelerden masal, türkü, bilmece, mani, ninni derlemeleri yaptı. Karagöz ve meddah gösterilerini izledi. Derlediği malzemeyi hocası J. Budenz'e gönderdi. Hârom Karagöz Jâtek (Üç Karagöz Oyunu, 1886) adıyla yayımlanan bu ilk eser Avrupa bilim çevrelerinde büyük ilgi gördü. İstanbul Türk-çesini ve İstanbul'daki dil tabakalaşmasını Karagöz oyunlarında izleyen Künos, o yıllarda aydınlar tarafından "kaba lisan" olarak adlandırılan halk dilini yakından tanıma olanağı buldu.

Bir süre Mekteb-i Sultani'ye de devam eden Künos, Türk dili ve edebiyatı, Türk tarihi, Arapça ve Farsça dersleri aldı; Fransız dili ve edebiyatı okudu. 1886'da Bursa'ya gitti. Hıdrellez eğlencelerine katılarak geleneklere ve halk edebiyatı örneklerine i-lişkin derlemeler yaptı. Daha sonra İzmir ve Aydın dolaylarındaki Türkmen aşiretleri arasında dolaştı; efeleri, zeybekleri tanıdı. Bölge ağızlarına ilişkin derlemeler yaparken Nasreddin Hoca fıkraları, türküler, bilmeceler, halk hikâyeleri, efsaneler de topladı; halk oyunlarını izledi. Kûnos, Anadolu gezilerinde Bursa ve İzmir-Aydın