KirkçEŞme tesisleri

KÜÇÜKSU

bak. GÖKSU

KÜÇÜKSU ÇEŞMESİ

Göksu'da Küçüksu Kasrı(-») yanındadır. III. Selimin (hd 1789-1807) annesi Mih-rişah Sultan için 1221/1806'da yaptırdığı bu meydan çeşmesi Boğaziçi yaşamında, Göksu ve Küçüksu dereleri arasındaki ünlü mesirenin varlığına bağlı olarak, İstanbul literatüründe özel bir yer taşır. III. Selim' in, 1792'de Küçüksu Kasrı'm tamir ettirdikten sonra arkasındaki ağaçlık mesirenin deniz kıyısına yaptırdığı bu pitoresk çeşme, Boğaziçi resimlerini en çok süsleyen yapılardan biridir. Fakat Küçüksu Çeşmesi sadece Boğaziçi'ndeki konumundan dolayı değil, tasarımı ve üslubu ile de İstanbul' un su mimarisinde barok ve ampir üslupları arasındaki geçiş dönemi bezemesi a-çısından da üzerinde durulması gereken bir anıttır.

1221/1806" şeklinde çeşmenin tarihi verilmiştir. Kareye yakın dikdörtgen planın köşelerinde barok dönemin karakteristik ko-lonetleri vardır. Çeşmenin ünlü gravürlerine rokoko espirisinde bir hafiflik getiren dışarıya doğru yükselen geniş taş saçak artık ampir üslubuna yönelmiş bir bezeme dönemini yansıtır. Çeşmenin cephelerindeki bezeme tasarımı da III. Selim döneminin "rocaille"dan ampire dönüşen seçmeciliğinin ilginç bir örneğidir. Çeşme aynasının kemerleri barok dönemin "S" ve "C" eğrili modelinden vazgeçilip klasik dairesel biçimde yapılmış, fakat kemer içlerine güçlü bir plastik etkiyle akant ve deniz kabuklarının "rocaille"ın gergin üslubunda yontulmuş kompozisyonları yerleştirilmiştir. Ona karşın kemerler dışındaki yüzeylerde görülen hafif kabartma ve hemen hemen soyut dal ve çiçek desenleri İstanbul'da başka örneği olmayan klasizan bir tutumla yontulmuştur.

Buradaki mesire yerinin önüne yapılan vapur iskelesi ve daha sonra Boğaz köprülerinin yapımı sırasında Küçüksu Çayırı' mn şantiye olarak kullanılması, nihayet eski iskele yerine yapılan kahve ve uzun yıllar süren Küçüksu Kasrı inşaatı, çeşmenin bakımsız kalmasına ve horlanmasına neden olmuş, çeşmenin üzerine oturduğu sofa birkaç kez biçim değiştirmiştir. Küçüksu Kasrı ve arkadaki ağaçlık mesire yeri ile birlikte Boğaziçi'nin en çekici SÎT'lerinden biri olan Küçüksu'nun kıyılarına damgasını vuran bu çeşme, İstanbul'un tarihi imgesinin vazgeçilmez bir öğesi olarak, çevresiyle birlikte, itina ile korunması gereken ö-nemli yapıtlarımızdan biridir.

Bibi. Tanışık, istanbul Çeşmeleri, II, 402; A. Egemen, istanbul'un Çeşme ve Sebilleri, İst., 1993, s. 611-614; Kuban, Barok, 110.

DOĞAN KUBAN