KirkçEŞme tesisleri

KİRAZLI BENT

Belgrad Ormanı'nda Kuru Dere'ye birleşen Kirazlı Dere üzerindedir. Kirazlı Bent Kırk-çeşme Tesisleri'nin doğu kolu üzerinde bulunur ve tesisteki dört bendin en sonuna yapılanıdır.

II. Mahmud (hd 1808-1839) tarafından yaptırılarak 1818'de hizmete giren bu bent, doğrusal eksenli kagir ağırlık barajı tipin-dedir. Hidrolojik havzası 2.842 km2 olup göl hacmi 103.980 m3'tür. Kret uzunluğu 59,45 m, memba tarafında dere tabanından yüksekliği 10,28 m, hava tarafında ise 11,25 m, kret genişliği 7,15 m'dir. Sol sahilde mermer korkuluğun 30 cm aşağısında bulunan dolu savak eşiğinden taşan sular bir tünel vasıtasıyla dereye akar. Bu bendin üzerinde bulunan kitabenin metnini İzzet Molla, talik yazısını da Rakım yazmıştır. Yazı devrinin en seçkin örneklerindendir. Tarih beyti, îzzetâ bendesiyim ben de dedim tarihin / Cûlan emrine bend eyledi şah-ı devrân 1233/1818 şeklindedir.

Bendin daha fazla su toplaması için memba tarafına konan 15 cm kalınlığında, 105 cm yüksekliğindeki mermer plakalar, yine mermer payandalar ile tahkim e-dilmiştir. l adet 175 mm'lik boru üzerindeki aynı boyuttaki vana vasıtasıyla bentten su alınır. Taştan yapılmış olan ölçme san-

Kirazlı Bent

Kâzını Çeçen

dığı üzerine yerleştirilen kısa pirinç borular vasıtasıyla alınan suyun debisi ölçülür. Bilindiği gibi ekseni 96 mm su basıncı altında 26 mm iç çapındaki borudan akan suyun debisine l lüle denir, l lüle=36 it/ dak.=52 mVgündür.

Ölçme sandığı üzerine çeşidi çapta 11 tane boru yerleştirilmiştir. Bunların sayısı ve akıttıkları debiler şöyledir: 2 adet l'lik lüle; 2 adet 2'lik lüle; 4 adet 5'lik lüle; 3 adet 10'luk lüle. Toplam ölçülebilen debi 56 lüle=2.912 mVgün olur.

Kirazlı Bent'ten alınan su hemen aşağı-sındaki bir bağlama vasıtasıyla kabartılarak ızgaradan geçtikten sonra yan taraftaki galeriye girer ve aradan dairesel çökeltme havuzuna akar. Su alma ağzının hemen yanındaki muayene bacası, Kırkçeşme Te-sisleri'nde değişikliğe uğramamış, orijinal durumunu koruyan tek bacadır. Alınan su içerisindeki kumlar ve katı maddeler çö-

Kirazlı Bent'in II. Mahmud tuğralı kitabesi. Kâzım Çeçen

keltme havuzunda tutulur. 1563'te Kırkçeşme Tesisleri yapıldığı zaman Kirazlı Bent mevcut olmadığı için böyle bir sisteme ihtiyaç vardı. Halen Kirazlı Bent bütün katı maddeleri tuttuğu için, bugün çökeltme havuzu ancak bent ile havuz arasında akıma karışan katı maddeleri tutmaktadır.

Bibi. Nâzım, istanbul Vilayeti Şehremaneti-ne Evkaftan Devralan Sular, ist., 1341, s. 5; Nirven, istanbul Sulan, 172; Çeçen, Kırkçeşme, 138-141.

KÂZIM ÇEÇEN

KİREÇBURNU

Rumeli yakasında, İstanbul Boğazı'nın altıncı burnunun ve çevresinde gelişen mahallenin adı. Kuzeyinde Büyükdere Körfezi, güneyinde ise Tarabya Burnu vardır. Sarıyer İlçesi'ne bağlı olan Kireçburnu görece genç bir mahalle olup eskiden, bölgedeki asıl yerleşme daha kuzeyde, Büyük-dere'ye doğruydu ve Kefeliköy olarak bilinirdi. Kireçburnu-Kefeliköy yerleşiminin sınırlarını kuzeyde Hacı Osman Bayırı ve Bakla Deresi, batıda Cumhuriyet Mahallesi ve Araba Yolu Caddesi, güneyde Tarabya oluşturur. Yerleşimin doğu sının ise Boğaz boyunca uzanan Kireçburnu-Tarabya Caddesi ile çizilir.

Tarih boyunca zengin bitki örtüsüyle tanınmış bir sayfiye yeri olan Kireçburnu, sert kuzey rüzgârlarına açık oluşu ve elverişsiz topografyası yüzünden uzun süre iskân edilmemiştir. Antik dönemde, Ki-reçburnu'nda bulunan bir kayanın, hakkındaki bir efsaneyle ilgili olarak "Dikaia Pet-ra" (adil taş) diye anıldığı rivayet edilir. İstanbul Boğazı'nın Karadeniz girişi görülebildiği için Bizans döneminde yöreye "Karadeniz'in kilidi" anlamına gelen "Kleides kai kleithra Pontou" denmişti. Bizans döneminde burada Ayia Eufemia adına yapılmış bir kilise ve ayazmanın varlığı bilinmektedir. 18. yy yazan İnciciyan'a göre, kemeri Ermeni asıllı bir usta tarafından ye-