KirkçEŞme tesisleri

MAHALLE MEKTEPLERİ

Mahalle mektepleri Osmanlı eğitim sisteminde ilk aşamayı teşkil eden sıbyan mekteplerinin(-0, özel olarak inşa edilmemiş küçük yapılarda, herhangi bir cami ya da mescidin yakınındaki odalarda, evden bozma yapılarda faaliyet gösteren, halk tarafından açılmakla birlikte devlet tarafından denetlenen daha küçük örnekleriydi.

Bu mekteplerde hocanın öğrenci üzerinde kesin hâkimiyeti vardı. 4-5 yaşında âmin alayı(->) ile mektebe başlayan çocuk "eti senin kemiği benim" deyimiyle hocaya teslim edilirdi. Çocuklar genellikle tabanı hasır döşeli dershanede evle-

Tanzimat'tan sonra bir mahalle mektebi. Nafl Atuf, Türkiye Maarif Tarihi, İst., 1931

rinden getirdikleri minderlere diz çökerek otururlar, önlerinde ise yüksekliği boylarına uygun rahleler bulunurdu.

Hoca, dershaneye hâkim yükseklikteki şiltede oturur, onun da önünde rahlesi olurdu. Bazı mekteplerde hocanın özel olarak yapılmış sediri de vardı. Bir yanında değişik büyüklükte falaka, diğer yanında deste halinde değnekler, elinin uzanabileceği bir yerde de en uzaktaki çocuğa bile ulaşabilecek uzunlukta bir sopa bulunan hoca hep bir ağızdan ders okuyan çocukların gürültüsü eşliğinde önüne gelen çocuğun dersiyle ilgilenirdi. Mahalle mekteplerinin alışılmış dershane görünüşünü tamamlayan öğelerden biri de giriş kapısında asılı duran "geldi-gitti" levha-sıydı. Bir yüzünde "geldi", diğerinde "gitti" yazan bu levha herhangi bir çocuğun dışarı çıkıp dönmesiyle ters çevrilir ve böylece hoca da dershaneyi denetlerdi.

Bu mekteplerin hocadan sonra gelen ve öğrencilerin okuyup yazmasında hocaya yardım eden kalfa ya da kalfaları da dayakta, kulak çekmede hocayı aratmazlardı. Bazı mekteplerde çocukların mektebe alışmalarında ve eve gidiş gelişlerinde yardımcı olan bevvap (kapıcı) adı verilen görevliler de vardı.

Mahalle mekteplerinin herhangi bir yönetmelik ve programı yoktu. Az çok medrese öğrenimi görmüş hocalar, kendilerince geliştirdikleri öğretim yöntemlerini uygular, yazmadan, çok okumaya önem verir, çocuklara İslam dininin temel kurallarıyla namaz surelerim ezberle-tirlerdi.

Mahalle mektepleri resmi özellikleri bir yana çoğunluğu mahalle camiinin imamlığını ya da müezzinliğini de yürüten hocaların yönetimindeydi. Halkın, kız ve erkek çocukları belli bir yaşa kadar aynı hocada okutmada bir sakınca görmediği kuruluşlar olan mahalle mektepleri her öğrencinin haftadan haftaya ho-