KirkçEŞme tesisleri

KİRYAKİ (AYİA) KİLİSESİ

Kumkapı'da, doğuda Gedik Paşa Caddesi, kuzeyde Çadırcı Camii Sokağı, güneyde Kadırga Limanı Caddesi arasındadır. Yüksek duvarların çevrelediği ve kuzeye doğru merdivenle çıkılan bir avluda yer alan kilisenin güneybatısında, birkaç basamak aşağıda Ayios Vasiliyos Ayazması vardır. Yapının kuzey ve güney cephelerinin batısında, kare kesitli ve baldaken tipi çan kuleleri dışa çıkıntı yapar.

Kilise, 1583'te Tryphon ve l604'te Pa-terakis tarafından hazırlanan listelerde yer almıştır. Kömürciyan, kilisenin 1645 ve 1660 yıllarında yandığını belirtirken, l652'de İstanbul'u ziyaret eden Antakya patriğinin kâtibi Paulus, kapısı üzerindeki "Yaradılış" sahnesinden söz eder. 1730'da onarılan yapı, 1776 tarihli Kauffer Haritası'nda. "Aia Kiriaki" adıyla yer almıştır. Kilise, 1865'te tamamen yanmış, 1875 tarihli şehremaneti krokisinde ise "Merdivenli Kilise" olarak belirtilmiştir.

Kumkapı'daki Ayia Kiryaki Kilisesi. Tahsin Aydoğmuş, 1994

1894'teki depremde yıkılan kilisenin yerinde, 1895'te, Karamanlılar cemaati tarafından bugünkü yapının inşasına başlanmış ve 1901'de tamamlanarak ibadete a-çılmıştır. Kitabesi bulunmayan kilisenin mimarı Yedikuleli Periklifio Tiadis'tir.

Mimari

Kilise, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı, merkezi tipte bir yapıdır. Doğuda dışta üç cepheli apsis çıkıntı yapar ve merkezi mekânın örtüsü kubbedir. Düzgün kesme taş ile inşa edilen yapıda, cepheler benzerlik ve simetri yansıtır. Silme ve pilastrlarla sınırlanan cepheler, üstte eksende üçgen almlıklıdır. Kemerlerinde dekoratif amaçlı tuğla kullanılan pencerelerin sütunçeleri ile batıda eksendeki giriş düzenlemesinin sütun ve kemerleri mermerdir. Yapıyı saçak altında, tek sıra tuğladan diş motifi dolanır.

Kilisede naos, doğuda eksendeki daha derin olan yarım yuvarlak üç apsis, batıda kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı narteksle sınırlanır. Narteks üzerinde bulunan galeri, ortada ve yanlarda içbükey kıvrımlı ve merkezi mekâna doğru çıkıntılıdır. Galeriye çıkış, narteksin kuzey ve güneyindeki geçiş mekânlarında bulunan merdivenler ile sağlanmıştır. Naosta kare planlı mekân; köşelerde duvarlara oturan ikili sütunlar ve bunları bağlayan yuvarlak kemerlerin oluşturduğu düzenleme ile merkezileştirilmiştir. Bu düzenlemeyi sağlayan sekiz sütun, yuvarlak mermer altlıklar üzerinde ve stilize edilmiş kompozit tipi başlıklıdır. Sütun gövdeleri porfir taklidi yeşil renkte boyalı, başlıklar kartonpiyer tekniğindedir. Kilisenin örtü sistemi, merkezi mekânda yüksek kasnak üzerindeki kubbe, apsislerde yarını kubbe, bema-da apsisler hizasındaki beşik tonozlardır.