KirkçEŞme tesisleri

Bibi. Kömürciyan, İstanbul Tarihi, 254-255. AFİFE BATUR

MAKSEMLER

Aslı Arapça "maksim" olan sözcük Türk-çede genellikle "maksem" olarak kullanılır. Maksim, suyun dağıtıldığı, kollara ayrıldığı yer anlamındadır. Maksemler için kalıplaşmış bir yapı şekli yoktur, büyük veya küçük olabilirler. Suyolcular maksem savak veya kubbe de demişlerdir. Halen tamamen sağlam durumdaki Taksim Mak-semi'nin(->) dışında, Kırkçeşme sularının ana maksemi olan Eğrikapı Maksemi' nin(-») bütün lüleleri çalınmış, Üsküdar' da İbrahim Paşa Suyolu'na ait Doğancılar Maksemi'nin ise yalnız duvarları kalmıştır.

Maksemlere gelen sular mermer plaklardan yapılmış olan küçük bir havuzun içerisine alınır. Havuzun düşey duvarlarının üstüne, fazla suyun taşması için savak yapılmıştır. Savağın bulunduğu düşey mermer plağın üzerine, savak eşiğinden itibaren, eksenleri 96 mm'den aşağıda olan çeşitli çapta pirinçten yapılmış kısa borular yerleştirilir. Bu borulara lüle denir. Ancak iç çapı 26 mm olan borudan akan suyun debisine de lüle adı verilir, l lü-lelik debi 36 it/dakika veya 52 mVgün olarak belirlenmiştir. Lülelerin iç çapları akıttıkları debiye göre 36,7 mm olursa çift lüle, 45 mm olursa üçlü lüle, daha büyüklerine sekizli ve onlu lüle adı verilir. Çap küçüldükçe debiler kamış, masura, çuvaldız ve hilal olarak adlandırılır, l lü-le=3ö It/dakika veya 52 mVgün olduğuna göre l lüle=4 kamış=8 masura=32 çuval-dız=64 hilaldir.

İstanbul'daki maksemlerin en büyüğü surların dışındaki Eğrikapı Maksemi veya Savaklar Kubbesi'dir. Taksim Maksemi'nin ölçme sandığından 24 adet değişik çaptaki lülelerle ölçülen sulardan 18

lülelik debi (936 m3/gün) Beyoğlu ve Ga-lata'ya, 18 lülelik debi Fındıklı ve Tophane'ye, 5 lülelik debi (260 mVgün) Kasımpaşa'ya gider.

Üsküdar-Doğancılar'daki İbrahim Paşa Suyolu'na ait harap maksemin üzerinde 1141/1728 tarihli talik hatla yazılı Şair Nedim'in kasidesi vardır.

. Kırkçeşme isale galerileri üzerindeki Eyüp Kubbesi, Sulukule Kubbesi, Esekapı Taksimi, Tezgâhçılar Taksimi, Sarnanve-ren Taksimi, Langa Taksimi, Ayasofya Kubbesi gibi maksemlerden yalnız Tezgâhçılar Taksimi kalmıştır. Süleymaniye ve Beylik sularına ait olup Bozdoğan Kemeri(->) üzerinde bulunan kubbelerin hepsi son zamanlarda kaldırılmıştır.

Diğer suyollarına ait taksim yerleri ise tamamen ortadan kalkmıştır.