KirkçEŞme tesisleri

MEHMED AĞA

(?, Kayseri -1742, İstanbul) Mimar.

Hassa Mimarları Ocağı'nda(->) yetişti. 1116-53/1704-41 arasında, aralıklarla hassa başmimarlıgı görevine getirildi, ilk olarak, 1116/1704'te, Ebubekir Ağa'nın yerine hassa başmimarı oldu. Ancak, l yıl sonra görevinden ayrıldı ve yerine Hacı İbrahim Ağa atandı. Bu dönemde, Hatice Sultan'ın kethüdalığını üstlenmesinin yanısıra, yıldırım düşmesi sonucu zarar gören Eyüb Sultan Camii'nin minarelerinin onarımını da gerçekleştirdi.

1120/1708'de, mimarlık alanında üstün bilgi ve deneyiminden ötürü tekrar hassa başmimarı olmasına karar verilmesi, bu göreve ikinci kez getirilinceye kadar önemli mimarlık faaliyetlerinde bulunduğunu düşündürmektedir, ancak bu konuyla ilgili detaylı bilgiye rastlanmamıştır. 1148/1735'te "sürre emini" olarak hac gö-

revini yerine getirmek üzere İstanbul'dan ayrıldığında, yerine Hacı Mustafa Ağa vekâleten atandı. 1150/1737'de görevine dönen Mehmed Ağa, 1153/1740 sonlarına doğru İstanbul'da Bayezid Camii yakınlarında yanan ahşap dükkânların kagir olarak yenilenmesi ile ilgili karara uymadığı ve dükkân sahiplerinden rüşvet alarak padişah buyruğu aleyhine yapılan davranışlara göz yumduğu gerekçesiyle görevinden uzaklaştırıldı, idam edilmesi düşünülürken, araya girenlerin çabalarıyla Kırım'a sürüldü. Ancak, daha sonra istanbul'da kalmasına izin verilerek cezası hafifletildi. Bu dönemde, Hacı Mustafa Ağa, daha önce vekâleten yürüttüğü hassa başmimarlıgı görevine asaleten atandı. Kayserili Mehmed Ağa, görevinden uzaklaştırılmasından bir süre sonra öldü ve Edir-nekapı Mezarlığı'na gömüldü.

Sa'dâbâd mimarı olarak Kayserili Mehmed Ağa, Lale Devri'nin(->) bellibaşlı kişiliklerinden biri kabul edilir ve özellikle Sadrazam Damat İbrahim Paşa(-0 tarafından desteklendiği bilinir. 1720-1721 arasında Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi'nin, Fransa'yı ziyareti sırasında edindiği Fransız sarayları ile ilgili izlenimleri, İstanbul' da oldukça yankı uyandırmıştır. Bunun sonucunda, özellikle III. Ahmed ve Damat İbrahim Paşa'nm istekleri doğrultusunda, Paris'ten birçok saray ve bahçe çizimi getirtilmiştir. Kayserili Mehmed Ağa'nın, Sa'dâbâd olarak bilinen Kâğıthane'nin düzenlenmesinde bu çizimlerden de faydalandığı düşünülmektedir. Afife Batur, Kâğıthane düzenlemesinin program olarak, derenin ıslahım, saray ve çevre yapılarını, sultana ait dış köşkleri, ayrıca hazine arsaları üzerinde devlet erkânına ait köşkleri ve hasbahçeyi içerdiğini belirtmektedir. Bu dönemde yapılan tasarımlarda, plan şemalarında klasik tarzdan uzaklaşılmamış ancak bezemede genelde Batılı estetik anlayış, özellikle barok üslup etkili olmuştur. Bunun dışında, hassa başmimarlıgı sırasında, birçok çeşme ve sebilin inşa edilmiş olması, Osmanlı mimarlığında, Batı etkileriyle dış mekânın da önem kazanmaya başladığını kanıtlar.

Mehmed Ağa'nın katkısının olduğu sanılan eserleri üç grupta toplamak mümkündür.

1. Yapımına doğrudan katkısının oldu
ğu bilinen eserler: Kâğıthane arazisinin i-
mara açılması ve Kâğıthane Deresi'nin ıs
lahı; Kâğıthane Sarayı ve çevre yapıları;
Kasr-ı Hümayun, İmrahor Köşkü; Kâğıtha
ne'de devletin ileri gelenlerine ait köşkler;
Kâğıthane'de hasbahçe ve çeşmeler; Bah-
çeköy Kemeri ve sularının getirilmesi pro
jesi.

2. Başmimarlıgı sırasında inşa edilen,

kaynaklarda adı geçmekle birlikte, mima
rı olduğunu belirtecek herhangi bir kanı
tın olmadığı eserler: Üsküdar ve Sultanah
met'teki III. Ahmed çeşmeleri, Azapkapı'
daki Saliha Sultan Sebili ve Çeşmesi, Be-
reketzade Çeşmesi. Tophane Çeşmesi.

3. Başmimarlıgı sırasında inşa edilen,

kaynaklarda adının geçmediği, buna kar
şın mimari katkısının olduğu düşünülebi-

lecek yapılar: Sırmakeş Hanı, Çorlulu Ali Paşa Külliyesi, Kaptan İbrahim Paşa Camii, Yeni Valide Camii, Şehit Ali Paşa Kütüphanesi, Çınarlı Çeşme Mescidi, Topkapı Sarayı, III. Ahmed Kütüphanesi, İbrahim Paşa Külliyesi, Mehmed Kethüda Camii, Ahmediye Külliyesi, Kuleli Bahçesi Mescidi, Darphane, Kaptan Paşa Camii, Fatma Sultan Camii.

Ayrıca, Kayserili Mehmed Ağa zamanında istanbul içinde ve dışında çok sayıda onarımın gerçekleştirildiği bilinmektedir.

Bibi. A. Batur "Batılılışma Döneminde Osmanlı Mimarlığı", TCTA, 1038-1007; M. Erdoğan, Lale Devri Başmimarı Kayserili Mehmed Ağa, İst., 1962; Kuban, Barok; (Altmay), Mimarlar, 103.

AYGÜL AĞIR