KirkçEŞme tesisleri

MEHMED ZİYA (İhtifale!)

(1865 ?, İstanbul - 27Mart 1930, İstanbul) Tarihçi, yazar.

Evkaf-ı Hümayun Nezareti hulefasın-dan Osman Vasfi Efendi'nin oğludur. Sü-leymaniye'de dünyaya geldi. İ. A. Gövsa' nın doğum tarihi olarak gösterdiği 1865, yanlış olabilir. Bu hususta daha yetkili olması gereken oğlu Celal Ergun babasının 1871'de doğduğunu bildirdiğine göre, bu tarih gerçeğe daha uygun gibi görünür. Fakat mezar taşında doğum tarihi olarak 1282 yazılıdır ki, bu eğer Hicri ise karşılığı 1865-1866, Rumi ise 1866-1867'dir. Ceddi İsmail Ağa'mn saray baltacılar kethüdası olduğunu, dedesi Rikab-ı Hümayun peyklerinden aynı zamanda şair Eyyubî Civan Mehmed Arif Ağa'mn ise, III. Selim öldürüldüğü sırada (1808) Şehzade Mah-mud'un kurtarılmasında gayreti görülen saray görevlilerinden olduğunu, Mehmed Ziya Bey'in oğlu Celal Ergun yazmaktadır. Mehmed Ziya Bey, Mekteb-i Sultani'den (Galatasaray Lisesi) yetişerek 1886'da mezun olmuştur. Bu bakımdan Fransızcayı mükemmel surette öğrenmiş bulunuyordu. 1890'a doğru Sanayi-i Nefise Mektebi'ni de bitiren Mehmed Ziya öğretmen olarak ha-

yata atılmıştır. Edirne, Halep ve Konya' da öğretmenlik yapmış, 1892'de Bursa İda-disi'ne müdür olmuştur.

Mehmed Ziya Bey 1911'de İstanbul Şehri Muhipleri Cemiyeti'nin(->) kurucuları arasında yer almış ve 19 kişilik idare kuruluna seçilmişti. Esas sevdiği dalda çalışma imkânına, 1917'de resmen kurulan İstanbul Eski Eserleri Koruma Encümeni' ne(-») yukarıda adı geçen kurumun temsilcisi olarak katıldığında kavuştu. Bu encümende büyük şevk ve gayretle çalışmış, dosyalardaki fişlerin birçoğunu kendi eliyle doldurmuştur. Bu tescil fişlerini hazırlamak için bahis konusu eski eserleri inceliyor, resimlerini çektiriyor, varsa kitabelerinin kopyalarını alıyordu. Böylece İstanbul'un eski eserlerine dair elinde hayli not toplanmıştı.

Mehmed Ziya Bey, tarihçiliğe Tarih-i Smayi (İst., 1309) başlıklı bir kitap ile başlamıştı. Bunu Vesaik-i Kadime-i Edebiyye (Bursa, 1313) ile flm-i Nebatat Qsl., 1314) başlıklı kitapları takip etti. Hollandalılar tarafından işgal edilip bir sömürge yapılıncaya kadar güçlü bir İslam devleti olan Sumatra'mn kuzeyindeki Açe Sultanlığı'na dair bir eseri ise Alem-i İslamiyet-Açe Ta-n/bibaşlığı ile basılmıştır (İst., 1316). Galatasaray Lisesi'nin geçmişini anlatan Mekteb-i Sultani (İst., 1918) adlı kitapta da okulun tarihçesini yazmıştır. Tarih-i Osma-ni Encümeni Mecmuası 'mn tek fasikül halindeki 63-77. sayısında (1339/1923) basılmış "Bursa'daki Türbelerimizde Gayr-i Mektub Kitabeler" başlıklı bir makalesinde Bursa'mn bazı kitabelerini tanıtmıştır. Nihayet okullar için bir de 191 sa-hifelik, Siyer-i Nebi (İst., 1340/1921-22) başlıklı kitap yazmıştır.

Mehmed Ziya Bey'i 20. yy'ın ilk çeyreğinde İstanbul'da meşhur eden bir özelliği, Türk tarihinin önemli olaylarının yıldönümlerinde veya yine Türk tarihinin ö-nemli kişilerinin ölüm yıldönümlerinde ihtifaller, yani anma törenleri düzenlemesi, konuşmalar yapmasıdır. Bu yüzden kendisine "İhtifalci" lakabı takılmıştı. Bu lakap âdeta onun adının bölünmez bir parçası olmuş ve her vesile ile hattâ bibliyograflarda bile "İhtifalci Ziya Bey" olarak anılmıştı. Üst üste gelen felaketlerin çökerttiği maneviyatı ayağa kaldırmak, halkın biraz da olsa kendine güvenini artırmak için, milli tarihin çeşitli konularım anma törenleri bir dereceye kadar fayda sağlıyordu. Balkan Savaşı günlerinde Türklerin tarafım tutan yazılar yazan ünlü Fransız yazar Pierre Lo-ti'nin(->) İstanbul'a son gelişlerinden birinde, onun için Boğaziçi'nde Kont Ostrorog Yalısı(-0 önünde bir gece sandallarda şarkılı bir programın düzenlenmesi de Mehmed Ziya Bey'den istenmişti. Barbaros Hay-reddin Paşa'nın, Sokollu Mehmed Paşa' nın, Mimar Sinan'ın ölüm yıldönümlerinde, İstanbul'un fethi, hattâ İstanbul'un kurtuluşu yıldönümlerinde anma törenleri düzenleyen Mehmed Ziya Bey için de ölümünden sonra Eyüp'teki mezarı başında birkaç defa anma konuşmaları yapıldı ve sonra her şey unutuldu gitti.

Mehmed Ziya Bey daha lise öğrencisi